Berlinde De Bruyckere in Bozar: 'De erotiek van mijn werk bleef altijd wat onderbelicht'

Eindelijk opent in Bozar een grote Brusselse solotentoonstelling van Berlinde De Bruyckere. In Khorós bewandelt de invloedrijke Belgische kunstenaar, zoals steeds, het pad tussen kracht en kwetsbaarheid, maar ze gaat er ook in dialoog met geestesgenoten als Patti Smith en Pier Paolo Pasolini, én accentueert er de erotiek in haar werk.

De Gentse Berlinde De Bruyckere behoort al een hele tijd tot de club van belangrijkste levende Belgische kunstenaars. Al dertig jaar slaagt ze erin om de kwetsbaarheid van het leven vleselijk vorm te geven. Denk maar aan haar bekende hangende paardenlichamen, verwrongen mensenlijven, gekwetste bomen en raadselachtige aartsengelen.

Het is dan ook opmerkelijk dat haar nieuwe tentoonstelling Khorós in Bozar haar eerste grote Brusselse solo is. “Ik heb geen idee waarom het zo lang geduurd heeft,” zegt directeur tentoonstellingen bij Bozar Zoë Gray. “Mij verbaast het ook, maar bij mijn aantreden eind 2023 stond zij bovenaan op mijn prioriteitenlijstje. Vandaag zit ze ook op een moment in haar loopbaan dat ze een grote maturiteit en internationale zichtbaarheid heeft verworven.”

Khorós – een verwijzing naar meerstemmige samenzang en naar de groep die zingt en danst bij Griekse tragedies – is geen klassieke retrospectieve, maar de eerste tentoonstelling in de nieuwe Bozar-reeks Conversation pieces: expo's waarbij kunstenaars het eigen oeuvre in dialoog laten treden met dat van andere artiesten. “Zo krijgen bezoekers die haar nog niet kennen meerdere ingangen in haar wereld. En voor kenners is het een andere manier om naar bekend werk te kijken.”

De kunstenares zelf droomde naar eigen zeggen allang van een grote solotentoonstelling in de Brusselse kunsttempel. “En er waren al eerder gesprekken, maar toen kwam het er om de een of andere reden nog niet van,” legt De Bruyckere uit in het Victor Bozar Café, na een lange dag werken aan de expo. “Het was hoog tijd voor een nieuwe overzichtstentoonstelling in eigen land, tien jaar na die in het S.M.A.K. in Gent. Hier in Brussel heb je ook een erg internationaal publiek. Toen de expo vastlag, heb ik een tandje bijgestoken om enkele nieuwe werken klaar te krijgen. Na dat lange verlangen wilde ik wel extra mijn best doen.” (Lacht)

De Bruyckere was meteen mee met het concept van de Conversation pieces. “Het was een interessante uitdaging om na te gaan wie en wat me tijdens mijn lange carrière sterk heeft beïnvloed, en het biedt een andere lezing van mijn werk,” zegt ze. “Dialogeren is bovendien iets wat ik al heel vaak heb gedaan. Ook in Bozar, zoals in 2011 met Giovanni Bellini in de expo Venetiaanse en Vlaamse meesters.”

Compagnons de route

Een van haar “compagnons de route” is de Amerikaanse punkdichteres Patti Smith. Op de expo hoor je haar voorlezen uit haar boek Woolgathering. “Haar magische, warme stem heeft iets heel troostends. Ze vertelt in dit fragment over mensen die plukjes wol verzamelen die blijven hangen in struiken, iets verwaarloosbaars waar men toch iets mee wil doen. Een heel mooi idee dat je anders doet kijken naar mijn beeld van een veulentje gewikkeld in een uitgerafeld dekentje.”

Een ander icoon dat niet kon ontbreken op deze tentoonstelling is Pier Paolo Pasolini. De Bruyckere drukte haar ziels-verwantschap met de Italiaanse schrijver en filmmaker al eerder uit in de verstrengelde lijven van het werk Into one-another. To P.P.P., dat te zien is in Bozar, samen met enkele stills uit Pasolini's films.

Een inspiratiebron uit vroegere tijden is renaissanceschilder Lucas Cranach de Oude. “Door me te verdiepen in zijn stijl, sloop er picturaliteit in mijn werk. Hij bracht me ertoe schilderkunst en beeldhouwkunst te combineren.”

Ook twee kunstenaars uit haar intieme kring verheffen hun stem in het koor van Khorós: beeldhouwer en De Bruyckeres echtgenoot Peter Buggenhout, en fotograaf Mirjam Devriendt. “Peter is degene met wie ik dagelijks in dialoog ga. Wij zijn als yin en yang: ons werk kan vormelijk niet meer van elkaar verschillen, omdat Peter het figuratieve volledig afwijst. Maar inhoudelijk hebben we veel gemeen. Hij werkt vaak met materialen die eigenlijk geen waarde hebben, maar wel zwaarbeladen zijn, zoals ik ook werk met versleten dekens en dode bomen.”

De Brusselse fotograaf Mirjam Devriendt noemt De Bruyckere haar partner in crime. “Mirjam maakt al sinds eind jaren 1990 de foto's van mijn werk, en kent het door en door. Ze kan intussen als het ware door mijn ogen kijken.” Devriendt documenteerde een gezamenlijk bezoek aan een huidenhandelaar in Anderlecht in 2014, waar ze zagen hoe huiden van geslachte dieren met bijna rituele handelingen werden voorbereid voor leerlooierijen. Devriendt vertaalde de ervaring in een film, die op de expo meer context biedt aan de monumentale Penthesilea-sculpturen: dierenhuiden opengespreid op fallische kolommen.

Erotiek op de voorgrond

De eerste naam op De Bruyckeres verlanglijstje tekent helaas niet present in Bozar. Het plan was om de fotoreeks The ballad of sexual dependency van de Amerikaanse fotografe Nan Goldin te tonen, maar dat stuitte op praktische bezwaren. “Ik wou de reeks er onder meer bij om de seksuele kant van mijn oeuvre, de passie en de lust, op de voorgrond te plaatsen. Die dimensie is altijd wat onderbelicht gebleven in de respons op mijn oeuvre, misschien omdat het niet past bij het beeld dat mensen van mij hebben.”

Maar naast Thanatos is dus ook Eros een dominante aanwezigheid in Bozar. Onder meer door de afbeeldingen van bloemen die lijken op geslachtsdelen en de sculpturen van Lingam en Yoni, hindoeïstische symbolen voor het mannelijke en vrouwelijke – in de vorm van een fallus die oprijst uit een vulva-schaaltje –, die De Bruyckere leerde kennen op reizen door India.

“Voor iemand die katholiek is opgevoed, was het bijzonder om te zien hoe men er het leven en de vruchtbaarheid vierde tijdens rituelen waarbij de Lingam en Yoni met melk werden overgoten, wat uiteraard heel seksueel aanvoelt. Daarnaast wil ik ook tonen dat ik niet enkel vertrek vanuit de christelijke iconografie en de Europese oude meesters, wat soms gedacht wordt.”

In de laatste zaal plaatst De Bruyckere een recente reeks bloemencreaties tegenover haar oudste werk in de expo: Fran Dics uit 2001, een naakte wassen vrouw die vooraan schuilgaat achter haar haarbos. “Een oerbeeld, dat woestheid uitstraalt. De combinatie met de bloemen, die ik een sterke erotische lading heb meegegeven, is hopelijk een krachtige noot om mee te eindigen.”

Gevraagd naar wat er voorbij die eindnoot ligt, sluit de kunstenares niet uit dat een volgende expo foto's bevat. “Ik ben geen fotograaf, maar ik maakte wel al duizenden foto's van verwelkende bloemen, in de geest van de nature morte. Daar wil ik ooit iets mee doen. We zien wel wanneer de tijd daarvoor rijp is.”

Berlinde De Bruyckeres eerste grote Brusselse solotentoonstelling Khorós loopt van 21/2 tot en met 31/8 in Bozar, bozar.be