Jetse regisseur Mathijs Poppe trok naar Shatila: 'Mensen zijn er niet enkel slachtoffer'

Het verzonnen verlies van een lappenjas lokt een Palestijnse theateracteur uit zijn Shatila. Maar de wereld buiten het Libanese vluchtelingenkamp blijkt nauwelijks minder ontwricht. Met The jacket maakte de Jetse regisseur Mathijs Poppe zijn eerste langspeelfilm: “Hebben we niet allemaal dromen die we niet onder controle hebben?”

Er ligt een bijzondere samenwerking aan de basis van The jacket, de debuutfilm van Mathijs Poppe. De regisseur uit Jette portretteert daarin Jamal Hindawi, een acteur die politiek theater maakt en in Shatila woont, het Palestijnse vluchtelingenkamp in Beiroet waar in 1982 een bloedbad plaatsvond. Poppe injecteert zijn portret van de man met een fictie-element: het verlies van een lappenjas, die de Palestijnse kwestie en de fragiliteit van het bestaan in Shatila symboliseert, dwingt Hindawi om het kamp te verlaten. Buiten kan hij alleen maar vaststellen dat economische en politieke crisissen ook de rest van de wereld hebben ontwricht.

Poppes debuutfilm won ei zo na de publieksprijs op Film Fest Gent en landt eind april, na een mooie festivalcarrière, in de bioscopen. “Een film maken gaat over pieken en dalen,” vertelt Poppe. “Het is moeilijk in te schatten hoe een film onthaald zal worden. Voor het grote publiek is het misschien geen evidente film, maar ik krijg overal best veel positieve reacties.”

Voor The jacket zocht Poppe in de eerste plaats naar een mooie en betekenisvolle samenwerking met de mensen uit het vluchtelingenkamp Shatila, met wie hij al jaren nauwe banden ontwikkelt. “Als ik moet uitleggen waar ik mee bezig ben, start ik daarmee,” vertelt hij. Poppe kwam voor het eerst in Shatila als 19-jarige vrijwilliger. Hij zou er een maand in een jeugdcentrum werken. “Ik wou onderzoeken wat het betekent om solidair te zijn met de Palestijnse bevolking en hoe ik daar als Belg uit Gent mee kan omgaan.”

“Toen ik voor de eerste keer in Shatila was om te filmen, wou ik de wereld vooral tonen wat voor een plek dat was. Gaandeweg voelde ik dat het verkeerd is om de mensen enkel in een slachtofferrol af te beelden. Met het maken van The jacket probeer ik die rolverdeling in te ruilen voor een hechte samenwerking.”

Fictie in het hoofd

In het kamp ontmoette Poppe heel wat mooie en boeiende mensen, maar de ontmoeting met Jamal Hindawi was anders. “Dat hij theater maakt en ik film zal ons ook wel verbonden hebben. Ik heb dagen in de woonkamer van zijn gezin gezeten. Zijn dochter, die film studeerde, werd mijn regieassistent. Zij was er bij elk gesprek bij.” Dankzij de ontmoeting met Hindawi, kreeg de samenwerking waar Poppe op uit was vorm. “We dachten na over hoe we samen een film konden maken. Jamal had al een heel creatief proces doorlopen om met zijn verleden en situatie om te gaan. Dat greep me aan.”

Samen verzonnen Hindawi en Poppe een nieuwe verhaallijn voor de theatermaker, zodat hij ook nieuwe dingen kon meemaken: Jamal verliest zijn lappenjas, die voor hem symbool staat voor zijn Palestijnse identiteit. “Wat betekent het voor hem om die jas te verliezen? Wat gebeurt er als we Jamal uit zijn veilige Palestijnse context halen?” Na het verlies van de jas ontmoet hij eindelijk mensen die niet uit zijn kamp komen, die geen politiek theater maken, die geen Palestijn zijn.

Met de ingreep om Hindawi zijn jas en dus zijn identiteit te laten verliezen gaf Poppe zelf een nieuwe wending aan de werkelijkheid. “Palestijnse vluchtelingen in Libanon leven altijd met een gigantische fictie: de terugkeer naar het land dat ze nooit gezien hebben en waar ze nooit geleefd hebben, maar dat tegelijkertijd enorm veel plaats inneemt in hun hoofd. Leeft dat soort van fictie niet in elk van ons? Hebben we niet allemaal dromen die we moeilijk kunnen controleren? Het is een soort van verbeelding van wat er leeft in ons hoofd.”

Dat je in de film families ziet die Palestijnse vluchtelingen zijn, die ontheemd zijn door dezelfde krachten die op dit moment de genocide in Gaza plegen, is niet het hele verhaal. “Je kan het verhaal betrekken op de politieke situatie van de Palestijnen in Libanon, maar voor mij gaat het ook over de conditie van de mensheid,” zegt Poppe. “Voor ons is het drama nu actualiteit. Voor de mensen in Libanon, met wie ik de film maakte, is het een dagelijkse realiteit die hen al 75 jaar lang plaagt.”

Band voor het leven

“We leven met fictie en hebben verlangens die ons leven bepalen,” vertelt de filmmaker die in 2017 afstudeerde aan KASK School of Arts met het geprezen Ours is a country of words, dat hij ook al filmde in Shatila. “Dat zie je zeker bij Jamal. Sterker dan bij zijn kinderen, of bij de nieuwe generatie, die er misschien heel anders mee omgaat. Daar zit een zekere tragiek in, maar ook kracht.”

In Shatila kan je niet zomaar met een camera binnenwandelen. Voor The jacket werkte Poppe daarom samen met een Libanese producent. “Filmen in Shatila verloopt via persoonlijke contacten. Sinds de massamoorden in 1982 staat Shatila niet meer onder het toezicht van de Libanese veiligheidsdiensten. Je hebt toestemming nodig van de veiligheidsdiensten van Shatila zelf. Voor Jamal, die er zijn hele leven heeft gewoond, is dat niet zo'n probleem. Maar het is natuurlijk niet vanzelfsprekend om op zo een plek te filmen. De film maken heeft dan ook verschillende jaren geduurd.” Of Poppe ook terug zou gaan zonder het doel om een film te maken? “Absoluut. We hebben enorm veel opgebouwd in die dertien jaar. Ik heb de dochters van Jamal, een tweeling, sinds hun 9e zien opgroeien. Ze zijn nu 23. Ze zijn bijna familie geworden en dat zullen ze nog lange tijd blijven. Ik ga ze blijven bezoeken.”

Intussen werkt Poppe samen met Hanan, de dochter van Hindawi die in het Verenigd Koninkrijk woont, aan een nieuwe langspeelfilm. Vader en dochter waren er allebei bij toen de film in première ging op Film Fest Gent. “Dat was een heel bijzonder moment,” vertelt Poppe. “Het was hun eerste keer in Europa. Dat zijn momenten die je nooit meer vergeet, ze scheppen een band voor het leven.”

The jacket speelt vanaf 30/4 in de Brusselse zalen