Oliver Stone eregast op documentairefestival Millenium

Met Oliver Stone verwelkomt documentairefestival Millenium een eregast van formaat. De drievoudige Oscarwinnaar, die in films als Platoon, JFK en Natural born killers zijn Amerika tot op het bot dissecteerde, toont er zijn twee recentste documentaires en geeft een masterclass.

In de jaren 1960 onderbreekt Stone zijn studies aan Yale University om Engels te onderwijzen in Saigon, en vervolgens Vietnam, Cambodja, Thailand en Laos te verkennen. Een job als schoonmaker in de machinekamer van een marineschip leert hem dat een zeemansleven minder romantisch is dan gedacht. Hij begint te schrijven, maar geen enkele uitgever ziet wat in zijn boeken. Om zichzelf te straffen voor zijn hoogmoed, geeft hij zich als vrijwilliger op voor de Vietnam-oorlog en kiest voor het traject dat hem het snelst “als anonieme infanterist en kanonnenvoer” naar het front leidt. Hij maakt er de grootste gruwel mee. “Geen mens zou ooit zoveel dood mogen zien,” schrijft hij in zijn memoires Chasing the light. Na zijn tour of duty verliest hij zich in braspartijen en belandt getraumatiseerd en paranoïde in de junkiegetto's van New York. Hij pikt er het schrijven weer op, maar richt zich dit keer op filmscenario's. Na een filmopleiding rijdt hij met de taxi om rond te komen.

Cocaïne en littekens

In de late jaren 1970 tonen Al Pacino en Sidney Lumet net als John Frankenheimer interesse in zijn scenario over zijn Vietnam-ervaringen. Platoon raakt op dat moment niet van de grond, maar het scenario brengt Columbia Pictures wel op het idee om Stone als scenarist in te huren voor de adaptatie van het boek van een Amerikaanse drugssmokkelaar die net niet was weggerot in een Turkse gevangenis. Midnight express verstomt toeschouwers en Stone wint de Oscar voor beste scenario. Hij lijkt gelanceerd, maar mispakt zich aan genrefilm The hand, en zijn cocaïneverslaving ontspoort. “Ik hield van mijn cocaïne zoals een baby van speelgoed en een volwassene van ijsjes.”

Zijn geluk is dat hij als scenarist wordt gevraagd voor een update van de gangsterklassieker Scarface. Hij infiltreert in het drugsmilieu en stort zich in Parijs met hart en ziel op het werk. “Scarface in de vroege jaren 1980 ging integraal over een antiheld die verzwelgt in zijn materialistische American dream. Het was, zo je wilt, een sociale satire, die spottend het Amerikaanse verlangen naar rijkdom tegen elke prijs weerspiegelde. Het ging mijn Wall Street en Natural born killers vooraf, twee films die de misvormde nakomelingen van wild kapitalisme tonen. Ik stoffeerde het scenario met al de energie, grensoverschrijdende woede en wrede oneliners die ik in me had,” schrijft Stone in zijn memoires. Brian De Palma regisseert Scarface, Al Pacino tiert “Say hello to my little friend” en acteert zich de annalen van de filmgeschiedenis in.

Onversaagde kwelduivel

Vanaf dat moment is Stone niet meer te stuiten. Na een intense film over het militaire schrikbewind en de doodseskaders in El Salvador, regisseert hij de instantklassieker Platoon. Zijn ontluisterende schets van de Vietnam-oorlog wordt in 1987 bekroond met de Oscars voor beste film, regisseur, montage en geluid.

Het is het begin van de 'Stone Age'. In de tweede helft van de jaren 1980 en de jaren 1990 is hij toonaangevend met provocerende, donkere filmspektakels over Amerika's waanzin, trauma's en etterende wonden. Denk aan Born on the fourth of July, Natural born killers, JFK en Nixon. Met Wall Street stelt hij de waanzinnige hebzucht van de Amerikaanse beursmakelaar aan de kaak.
Na de eeuwwisseling boet de kwelduivel-chroniqueur van Amerika aan scherpte in zonder daarom te versagen. Hij reconstrueert 9/11 in World Trade Center, portretteert president Bush in W. en klokkenluider Edward Snowden in Snowden. Hij blijft in de belangstelling staan door nooit een blad voor de mond te nemen, maar ook door uitvoerige en niet altijd even kritische interviewdocumentaires te maken over Fidel Castro, Hugo Chávez en Vladimir Poetin.

JFK-obsessie

De Vietnam-veteraan met drie Oscars op de schouw zal in Brussel een masterclass verzorgen en zijn twee recentste documentaires inleiden. In Nuclear now, dat aan Al Gores An inconvenient truth doet denken, legt Stone overtuigend maar spreekbeurt-achtig uit waarom hij een enorme voorstander is van kernenergie. Hij ziet er de oplossing in voor de klimaatcrisis en hekelt de demonisering van de technologie. In JFK revisited: through the looking glass buigt Stone zich nogmaals over de moord op president John F. Kennedy, een van zijn grootste obsessies. (Lees verder onder de foto)

In 1991 is JFK, zijn labyrintische politieke thriller met Kevin Costner, even succesvol als controversieel. De bioscoopbezoeker wordt bedolven onder een lawine aan informatie en theses die in twijfel trekken dat JFK door lone gunman Lee Harvey Oswald werd doodgeschoten. Het werd en wordt afgedaan als een samenzweringstheorie. Maar Stone laat zich daardoor niet doen.

JFK had hoe dan ook een enorme impact. Het Amerikaanse Congres stemde een jaar na de bioscooprelease via de President John F. Kennedy Assassination Records Collection Act toe om een half miljoen documenten van de onderzoekscommissie uit 1976 te declassificeren. Bevindingen uit de analyse van die massa informatie vormen de kern van JFK revisited: through the looking glass. Stone vermoedt dat de CIA president John F. Kennedy heeft vermoord. “De belangrijkste vraag is niet wie Kennedy vermoordde, maar waarom. Omdat hij voor de vrede streed, daarom,” bezwoer hij me tijdens een onderhoud in Cannes.
Met Stone is het pittig debatteren. Millenium kan er maar wel bij varen.

Het Millenium Festival loopt van 15 tot en met 22/3; op 15/3 geeft Oliver Stone een masterclass in Flagey; tot 28/3 herneemt Flagey Platoon, Wall Street, Natural born killers en JFK, festivalmillenium.org