De maakbare stad: de Nieuwstraat

Brussel verandert elke dag, en vaak kunnen we ons al snel niet meer herinneren hoe een plek er vroeger nu weer uitzag. Soms gebeuren die veranderingen stoemelings en soms zijn er jaren gepalaver nodig om tot een consensus te komen.

Vraag aan een willekeurige Belg die nog nooit in Brussel is geweest hier een straat te noemen en de kans is groot dat hij/zij/x de Nieuwstraat vermeldt: met 400 euro nog steeds de duurste straat die je kan kopen wanneer je Monopoly speelt.

Dat zou wel eens kunnen veranderen, want eind mei 2022 kopte BRUZZ "Leegstand en outlet: de Nieuwstraat lijkt het Noorden kwijt." Gino Van Ossel, professor retail aan de Vlerick Business School, blikt daarin met een beetje melancholie terug op de gouden jaren van de bekendste winkelwandelstraat van Brussel: “In de jaren 1970 en 1980 vond je er nog heel andere winkels dan vandaag. Ik ging er naar de cinema, er was toen nog gewoon een platenzaak en een boekhandel.” Op de 92 handelszaken in de straat telde BRUZZ er toen vijftien die leeg staan, te huur werden aangeboden of een tijdelijke huurder hadden.

De Nieuwstraat lijkt in een impasse terecht zijn gekomen. De winkels zijn dezelfde ketens die je ook in de meeste andere winkelstraten in ons land terugvindt. Het is er nog altijd vaak op de koppen lopen, maar gezellig is het er niet. Het verschil met de statige en vooral veel bredere Meir in Antwerpen is groot.

Ruigere stad

In de jaren 1970 en 1980 was dat anders. Brussel was toen een heel wat ruigere stad: mensen van buiten de hoofdstad kwamen met de trein of hun auto, deden hun inkopen en vertrokken zo snel mogelijk weer terug naar huis. Een dagje Brussel was toen eigenlijk gewoon een dagje Nieuwstraat. Wie wel van het ruige Brussel hield of er woonde, wist de straat wel te waarderen: het was toen een plek voor uitgaan en plezier.

Je ziet het ook op de foto links uit 1980: reclameborden met richtingaanwijzers verwijzen naar de Piccadilly-cinema een beetje verderop aan de Wolvengracht en een beetje dieper in de Nieuwstraat zie je de uithangborden van de toen befaamde Cinéma Métropole. Het is over deze filmplaleizen dat professor Van Ossel het heeft, maar eind jaren 1980 was dat verhaal ten einde. Cinéma Métropole stond een tijdje leeg, tot modeketen Zara het inpalmde.

Op de voorgrond zie je het toch ook wel statige théâtre de la Gaité uit 1912. De teloorgang was toen, in 1980, echter ook al ingezet: de oorspronkelijke schouwburg met parterre en twee rangen werd eerst een cabaret/dancing (wie goed kijkt ziet de neonletters 'Night Club Paul' op de gevel) en vanaf 1984 een discotheek. Later werd het nog een filiaal van Free Record Shop en de hippe sportkledingketen United Brands.

Tot Bert Anciaux er in 2006 zijn oog op liet vallen om er Daarkom, het Vlaams-Marokkaans huis, van te maken. Het project opende in 2011 met veel bombarie, maar bleek al snel té geldverslindend voor de Vlaamse regering. Directeurs en crisismanagers volgden elkaar in snel tempo op, maar houtwormen verlekkerden zich ondertussen aan het Marokkaanse meubilair. UIteindelijk werd het weer even een winkel, maar vandaag staat de benedenverdieping van het het gebouw leeg. Het fronton met het lachende vrouwenhoofd is er nog steeds, maar gelachen wordt er niet meer. Op de bovenverdiepingen zijn vandaag smartflats ondergebracht.

Martinitoren

Wat is er nog te zien op de foto uit 1980? Links van het theater Gaité was er toen al sinds jaar en dag Brasserie des postiers, een bruine volkse kroeg waar wellicht al pinten gedronken werden toen op de plek van het huidige The Mint (het vroegere Anspach Center) nog het enorme centrale postkantoor van Brussel stond. Vandaag is het een telg van de Japanse restaurantketen Makifornia geworden. Pharmacie de l'opera, de apotheek op de hoek met de Nieuwstraat is vandaag een filiaal van de Amerikaanse donutketen Dunkin'.

En voor wie zin heeft om de foto uit 1980 nog verder onder de loep te nemen: helemaal achteraan op de foto uit 1980 zien we nog de 100 meter hoge Martinitoren aan het Rogierplein. Dat was toen een landmark waarlangs de shoppers met hun winkelbuit terug naar het Noordstation liepen. Firma De Meuter kreeg in 2004 de opdracht de toren af te breken en groeide dankzij de opgedane know-how uit tot een afbraakspecialist die tot vandaag een vette kluif heeft aan Brussel.

Hoe maakbaar is de Nieuwstraat? In de zomer van 2020 zei toenmalig eerste minister Sophie Wilmès (MR), toen belast met Beliris, na twee jaar heraanleg en in volle coronacrisis, dat “de zwaar afgetakelde voetgangerszone nu weer een aangename wandelstraat is met een groene rustzone in het midden.” De Nieuwstraat kreeg er toen bankjes en vijftien extra bomen bij en het wegdek van zowel hoofd- als zijstraten kreeg een opknapbeurt. Ans Persoons, schepen van Stedenbouw en Openbare ruimte, benadrukte toen het belang van een aangename omgeving: "Winkelen en flaneren gaan hier hand in hand.” De Brusselse handelsvereniging Shopera verklaarde "uit te kijken naar de Nieuwstraat als scène van allerhande stadsanimaties, zowel culturele, artistieke als commerciële.”

Wat moeten we denken van de Inno die, vlak voor hun 125ste verjaardag op 2 mei 2022, de helft van zijn personeelsleden op tijdelijke werkloosheid zette? Het besef dat de Nieuwstraat terug meer moet worden dan winkelstraat alleen is er wel. De Stad Brussel wil al langer dat er terug mensen gaan wonen. Deels lukt dat ook, zoals bijvoorbeeld met het colivingproject boven de winkels in de nog niet zo lang in de oorspronkelijke staat herstelde Passage du Nord tussen Adolphe Maxlaan en Nieuwstraat. De Onze-Lieve-Vrouw van Finisterraekerk van pastoor Johnny De Mot biedt gelukkig nog spiritueel tegengewicht, maar nu er geen bioscopen en nauwelijks nog cafés zijn is er na winkelsluitingstijd niets meer te beleven. En overdag moet er na de opeenvolgende coronalockdowns nog steeds opgebokst worden tegen e-commerce en veranderend consumentengedrag.