Guy Gypens: nieuw signaal voor het kanaal

Misschien moeten we even met die persoonlijke ervaringen als zwakke weggebruiker beginnen. Dan hebben we dat alvast al gehad.
Guy Gypens: Ik fiets nu elf jaar elke dag door de kanaalzone en ik vrees dat het nog steeds een hachelijke onderneming is. Ik heb in die elf jaar drie zware ongevallen gehad die erger hadden kunnen aflopen. Het grootste deel van mijn dagelijkse traject is in die jaren heraangelegd of wordt momenteel heraangelegd. Het fietspad tussen het Zuidstation en de Ninoofsepoort is een verbetering. De buurt rond het Zuidstation en het traject tussen de Ninoofsepoort en Sainctelette zijn dat niet. Ik kijk uit naar het doortrekken van het fietspad aan de Molenbeek-zijde onder de Sainctelettebrug, en dan verder door het aan te leggen park op de kanaaloever langs de Havenlaan.

De cruciale vraag blijft echter hoe het allemaal past in een toekomstgericht mobiliteitsbeleid en wat dat beleid dan precies beoogt. Nu lijkt het toch nog te vaak gericht op het louter faciliteren van economische doelstellingen en de bijhorende projectontwikkelaars. In de ontwikkeling van Thurn & Taxis wordt het mobiliteitsprobleem zwaar onderschat. We stevenen daar regelrecht op een verkeersinfarct af. Hopelijk kan BYE BYE Kleine Ring een verbindend project worden rond die Kleine Ring.De uitdaging in de kanaalzone is complex. Sterke verbindingen in de civiele samenleving zijn in zo’n geval een voorwaarde om als geëngageerde burger nog iets te kunnen betekenen in de ontwikkeling ervan. Met Platform Kanal en Wim Embrechts van ART2WORK als drijvende kracht hebben we tien jaar geleden zo’n plek gecreëerd waar geëngageerde burgers en specialisten uit diverse hoeken van de georganiseerde civiele samen­leving elkaar konden treffen.

Waarom hield Platform Kanal het dan voor bekeken?
Gypens: We wilden wegen op de ontwikkeling van een masterplan voor de kanaalzone door het Brussels Gewest. De Franse architect en stedenbouwkundige Alexandre Chemetoff kreeg die opdracht van het Gewest. Toen hij in november 2013 zijn Plan Canal voorstelde, was de directe motivatie voor het platform een beetje weg.

We hadden ons sowieso van in het begin voorgenomen om het bij drie festivals te houden. Het Festival Kanal 2014 was meteen een soort afsluiting van het proces. Maar ook het feit dat het steeds moeilijker werd om de financiële middelen bij elkaar te krijgen om platform en festival te laten draaien, heeft meegespeeld. Ik heb er zelf ontzettend veel uit geleerd. Het was voor mij confronterend om te zien hoe groot de spanning tussen overheid, promotoren en civiele samenleving bleef ondanks de goede bedoelingen van het masterplan. Het kwaliteitsniveau van stadsplanning is in Brussel ongetwijfeld gestegen. Daar heeft de functie van Bouwmeester een belangrijke rol in gespeeld. De keuze voor Chemetoff – een man met ervaring en positieve ante­cedenten in Nantes – getuigde van ambitie.

Je moet de vorige en de huidige Brusselse regering nageven dat ze het ernstig meenden met de Kanaalzone. Maar centralistische planning laat bij Brusselaars ook altijd alarmbellen afgaan. Onze collectieve traumatische ervaringen met bijvoorbeeld de Noordwijk en de Europawijk zorgen voor achterdocht. En ik vrees dat die achterdocht niet helemaal onterecht is. De invloed van de promotoren blijft ontzettend groot. Bij de heraanleg van de Ninoofsepoort lijkt het parkje almaar kleiner te worden en de woontorens van Besix almaar hoger. De invloed die burgers en de georganiseerde civiele samenleving kunnen uitoefenen blijft beperkt. ToutPubliek (het platform dat het park van Thurn & Taxis publiek wil houden, red.) en Bral hebben bij de ontwikkeling van Thurn & Taxis fantastisch werk geleverd, maar ze hebben niet kunnen vermijden dat het Bijzonder Bestemmingsplan (BBP) dat onlangs werd goedgekeurd bijna volledig in de kaart van de promotoren speelt.

Wat schort er om burgerinitiatieven doeltreffender te maken?
Gypens: Niet alleen de aanval van neoliberalen en populisten op de civil society speelt de sociaal geëngageerde burger parten. Maatschappelijke bewegingen zelf veranderen razendsnel en zijn minder grijpbaar. Het engagement van burgers is gerichter, tijdelijker, verdeeld over vele kwesties. Specialisten noemen het de vloeibaarheid van de samen­leving. Dat maakt dat ideeën en idealen gemakkelijk verdampen. Een hergroepering is dringend noodzakelijk. Wat zo’n opschaling van burgerenergie kan betekenen zien we momenteel in Antwerpen. Verschillende burgerbewegingen zoals stRaten-generaal en Ademloos bundelden er de krachten met de bekende positieve gevolgen. Manu Claeys van stRaten-generaal krijgt er een zitje in de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM). Het echte werk begint altijd na de individuele opinie en na een eerste persoonlijk engagement. Burgers zullen zich hoe dan ook duurzamer en ook verticaler moeten organiseren om te kunnen raken aan het beleid.

Wordt Signal Kanal na Platform Kanal een nieuwe poging om de krachten te bundelen?
Gypens: Signal Kanal is vanuit een heel andere urgentie ontstaan dan Platform Kanal. Niet het Masterplan van het Gewest, maar het federale Kanaalplan van Jan Jambon was dit keer het referentiepunt. De cultuursector heeft heel snel gereageerd op de politie-inval bij Globe Aroma: solidair en met een inhoudelijk debat. Maar het verwijt kwam al snel dat de cultuursector niet op dezelfde manier had gereageerd toen men bij de boksclub of in gewone woningen binnenviel. De georganiseerde civiele samenleving in de kanaalzone bleek elkaar niet zo goed te kennen. Dat was de aanleiding om ons beter organiseren, opdat we voortaan zouden weten wat er bij de ander aan de hand is, en om de krachten tegen een te repressief Kanaalplan te bundelen.

Dat proces is nog aan de gang, en acht maanden na de inval bij Globe Aroma voel je dat het niet evident is om het krachtig door te zetten. Maar op 7 december houden we Signal Kanal officieel boven de doopvont tijdens een startbijeenkomst in de Hageltoren. We proberen te mobiliseren bij een zo breed en divers mogelijke groep van zowel georganiseerde als informelere kleinere verenigingen. Niet alleen bij organisaties die dicht bij de vluchtelingenproblematiek staan, maar ook bij organisaties uit de (socio)culturele sector en de jeugdsector. Het is opvallend hoe groot de burgerdynamiek en de georganiseerde civiele samenleving wel zijn in de Kanaalzone. Sommige politici zeggen dan: ‘zie je wel, het werkt niet, zoveel gutmenschen en toch zoveel radicalen en terroristen.’ Ik zeg aan die politici: ‘zorg dat die initiatieven zich kunnen versterken.’ Maar de aanval op het middenveld zet zich door.

Over jullie buren van KANAL- Centre Pompidou gesproken. Kaaitheater programmeert daar dit seizoen wel al een aantal voorstellingen.
Gypens: Wij proberen in de eerste plaats een goede burenrelatie te ontwikkelen. We zijn ingegaan op hun vraag naar partners om het programma van dit tussenjaar op te vullen omdat we het een belangrijk project vinden. Het is bijna existen­tieel voor ons. Als KANAL een goed project wordt, is dat voor ons fantastisch, anders hebben we er niks aan. Maar ik kan niet zeggen dat we effectief betrokken worden bij gesprekken over de toekomst en de visie van KANAL. Als artistieke buur hadden we dat wel graag gedaan - en wij niet alleen.

Het binnenhalen van het Parijse Centre Pompidou heeft veel kwaad bloed gezet. De aankoop van de Citroëngarage door het Gewest was een heel goede zaak. Minister-president Rudi Vervoort en projectverantwoordelijke Yves Goldstein hebben het gebouw daardoor uit de klauwen van de promotoren gehouden. Maar vervolgens, en dat lijkt me ook typisch Brussels, wordt het vooral een politiek idee dat snel gerealiseerd moet worden. Men slaat noodzakelijke stappen in consultatie en draagvlakvorming over. Het is bijna een romantische visie op de politieke held die in weerwil van de bestuurlijke en dus democratische complexiteit, toch iets gerealiseerd krijgt.

Laten we niet vergeten dat Brussel een internationaal erkende kunstenstad geworden is dankzij zijn kun­ste­naars. Niet dankzij de culturele instellingen. Ook het Kaaitheater is ontstaan door een bottom-updynamiek van kunstenaars in leegstaande fabrieksgebouwen in de Kanaalzone. De Citroëngarage is een ideale plek om een culturele instelling van de 21e eeuw te bouwen. Maar alleen met het Centre Pompidou lijkt me dat moeilijk.

Gespreksavond Kaaitheater Café dinsdag 27 november 20u30 n.a.v. het verschijnen van de Kanaalkalender 2019 van uitgeverij Plaizier.
Sprekers: Sofie Vermeulen, Eric Corijn, Kristiaan Borret, Joachim Declerck, Guy Gypens

Meer info op de website van het Kaaitheater.