Hoe de voetgangerszone de centrumhandel dooreen schudt

Dat de handel in de voetgangerszone verandert, is niet meer dan logisch, weet geograaf Benjamin Wayens (ULB en Brussels Studies Institute (BSI)), die de Brusselse handel bestudeert. “Zeker als je zo’n grote zone verkeersvrij maakt – er zijn amper voorbeelden van zo’n grote ingreep voor een stad van een miljoen inwoners - verandert het type winkels. Je ziet dan meer zaken die profiteren van een stroom van toevallige voorbijgangers. Vooral kleding, accessoires en zeker ook de horeca doen het dan goed.”

Het hogere segment voelt zich dan weer minder thuis in zo’n autovrij gebied. “Klanten van luxezaken houden van een zekere exclusiviteit en die heb je natuurlijk veel moeilijker in een grote voetgangerszone,” zegt Wayens. “Maar voor Brussel betekent dat niet noodzakelijk een grote verandering: de laagstad was nooit echt een plek voor die klassieke luxe. Die vind je meer rond Louiza.”

Dat er een bloeiende toekomst wenkt voor cafés en restaurants in de voetgangerszone bevestigt ook Erik Baptist van gewestelijk handelsagentschap Atrium. “Zo’n zone betekent meer potentiële klanten, grotere terrassen en dus meer inkomsten. Ik hoorde dat restaurant Jour de Fête onlangs mobiliseerde omdat het zo moeilijk loopt. Maar dat lijken me toch vooral tijdelijke problemen door de werken voor de deur.”

Baptist voorspelt dan ook mooie tijden voor klassieke boulevardcafés waar het goed kijken is naar voorbijgangers, zoals de Cirio, de Falstaff of het terras van vijfsterrenhotel Metropole, dat het niet onder de markt heeft met de werf voor de deur. “Daarnaast verwacht ik wel wat premium fastfood in die zone, zoals je er nu al burgerrestaurant Manhattn’s hebt. Dat soort concepten komt steeds vaker in de plaats van traditionele restaurants, ook op andere plaatsen in de stad.”

Magneet The Mint

Terug naar onze wereldreiziger. We nemen Marie nu mee naar de Zuidstraat, een smallere as die parallel ligt aan de Anspachlaan. Op de deur van strip- en accessoirewinkel Utopia kan ze er het volgende bericht lezen: “J’ai activé la fonction ‘éviter les travaux’ sur mon gps. Il a effacé Bruxelles.” Het briefje geeft het algemene gevoel bij veel handelaars goed weer. Sinds de voorlopige voetgangerszone van kracht werd, vinden veel klanten de weg niet meer naar het centrum. Soms door echte obstakels, vaak bij gebrek aan degelijke informatie.

Utopia is de winkel van Hassan Kessas, woordvoerder van de handelaarsvereniging centrum-Beurs. Wat niet op zijn briefje staat, hoor je wél als met hem praat. Kessas en zijn handelaars zijn boos, érg boos over de gang van zaken. “Een burgemeester die niet eens verkozen was, is gewoon over ons heen gewandeld. We zijn niet tegen de piétonnier, maar we hadden deel kunnen uitmaken van het proces.”

Kessas zag de voorbije jaren al een en ander bewegen in het centrum. “Rond de Steenstraat zijn er wel wat originele winkels bijgekomen, maar in het algemeen zie je toch steeds meer winkels met producten van lage kwaliteit. Zelfs de Grasmarkt en de Kleerkopersstraat hebben daar last van. In die laatste straat is juwelen- en horlogezaak Le petit Tollet bijvoorbeeld net dichtgegaan. En ook in de Nieuwstraat hoor ik klagen over minder volk doordat mensen nu naar The Mint gaan.”

Een blik in de Kleerkopersstraat leert dat er inderdaad nogal wat zaken te huur staan. En Kessas’ analyse over The Mint krijgt een echo bij verschillende experts. Zij zien niet alleen Hema verhuizen van de Nieuwstraat naar The Mint. Ze merken ook op dat andere nieuwkomers aan het Muntplein een gelijkaardig profiel hebben als dat van ’s lands duurste winkelstraat.

“Het is maar de vraag of die ontwikkeling ten koste zal gaan van de Nieuwstraat,” zegt onderzoekster Sofie Vermeulen (VUB/ULB/BSI), een van de coördinatoren van het Brussels Centre Observatory. “Als er niet goed nagedacht wordt over de handel daar, kan je een complete neergang zien. Terwijl die link tussen het Noordstation en het echte centrum belangrijk is. Met het Observatorium denken we na over hoe we die as diverser kunnen maken, door bijvoorbeeld ook de zijstraatjes aantrekkelijker en wandelbaar te maken. Nichewinkels kunnen zich daar prima voelen.” Vermeulen benadrukt dat de overheid het handelsaanbod in de binnenstad, en vooral op de centrale lanen kan sturen. Een belangrijk aandeel van de panden is er immers eigendom van de Stad.

Hoe de neergang van een handelscentrum er kan uitzien, toont het Canadese Montréal. “Daar woedt nu een debat om sommige voetgangerszones opnieuw open te stellen, omdat je met zo’n neerwaartse spiraal zit,” vertelt Vermeulen. “Ketens trekken er weg en worden vervangen door zaken die lage kwaliteit aanbieden, waardoor ook het koperspubliek steeds minder divers wordt.”
“Voetgangerszones die het wel goed doen, hebben een sterke identiteit, lokaal verankerde diensten en producten, en een kwaliteitsvolle publieke ruimte.”

Haar collega Benjamin Wayens ziet met The Mint alvast veel handelsruimte ontstaan binnen eenzelfde segment. “De huurprijzen kunnen daardoor omlaaggaan in en rond de Nieuwstraat. Maar dat hoeft geen slechte zaak te zijn. Misschien kan de handel daardoor juist diverser worden.”

Funshopping

Hoe goed Wayens de Brusselse handel ook kent, een glazen bol heeft hij niet. “We weten ook niet echt wat we vandaag zien. Niet alles is het gevolg van de voetgangerszone. Die is er nog niet eens in haar definitieve vorm. Wat je wel al hebt, is de impact van de werven, van de invoering van de witte kassa en van de crisis die kledingwinkels doormaken met de evolutie naar e-commerce. Wat daarbij het zwaarst doorweegt, weten we niet.”

“Er zijn de voorbije jaren ook dingen veranderd die niemand had voorspeld,” stelt Wayens. “Wie had bijvoorbeeld gedacht dat er een doe-het-zelfzaak op de Anspachlaan zou komen die het zelfs relatief goed doet? Je ziet dat trouwens ook in het buitenland. In het centrum van Parijs is een heel grote brico vlak bij het Centre Pompidou.”

Ook Frank Beke heeft geen glazen bol staan in zijn woning aan het Sint-Baafsplein. Maar de oud-burgemeester van Gent heeft wel een uitstekend geheugen. In de jaren negentig was hij de eerste burgervader in ons land die een grote voetgangerszone invoerde. Beke zag de horeca en kledingzaken in zijn stad inderdaad boomen. Hij zag ook een trend richting funshoppen, met winkels met leuke hebbedingen. “Maar door de autovrije zone zijn er ook meer mensen naar de stad gekomen, zowel toeristen als bewoners. Als ik hier vroeger naar buiten keek, zag ik auto’s op het plein. Op dit moment zie ik spelende kinderen.”

De binnenstad groeit

Beke raakt aan een fenomeen dat ook voor het Brusselse centrum fundamenteel is. De bevolking is de voorbije jaren pijlsnel gegroeid in de Vijfhoek, van 39.000 mensen in 2000 naar ruim 52.000 in 2015. “En de volgende jaren komen er nog veel woonprojecten bij,” zegt Erik Baptist van Atrium. “Denk maar aan het Chambonproject (aan de Wolvengracht, waar 350 woningen komen, red.). Dat is heel goed nieuws voor de handel, want die nieuwe inwoners hebben winkels nodig. Dat zie je ook al in het stadsbeeld, aan die Brico, maar ook aan een supermarkt als de nieuwe Carrefour in de Sint-Honorédoorgang.

Baptist blaakt dan ook van vertrouwen over de toekomst van het centrum. “We staren ons nu wat blind op die voetgangerszone, maar er zijn honderdtwintig projecten op til in en rond de voetgangerszone, die het centrum erg grondig gaan hertekenen of dat net hebben gedaan. Welke? Je hebt dat woonproject aan Chambon, de Nieuwstraat die heraangelegd wordt, de premetro die metro wordt en nog meer mensen zal kunnen vervoeren naar het centrum, het vernieuwde Beursgebouw, de vroegere Philipstoren (de kantoortoren tegenover het Muntcentrum, die vernieuwd wordt en een terras krijgt op de grote sokkel, red.) en ik kan zo nog wel een tijdje doorgaan. Zet de opvolger van Parking 58 en het nieuwe shoppingcentrum Crystal City (in het gebouw waar Chi Chi’s zat, red.) daar ook maar bij. ”

“De impact van al die projecten zal groter zijn dan die van de overwelving van de Zenne destijds. Het algemene imago van de stad zal er fors door verbeteren. Geloof me, over een paar jaar zal het centrum echt waauw zijn.”

Te weinig participatie

Als het gevoel vandaag niet echt waauw is, heeft dat veel te maken met de beleidsaanpak van de voorbije jaren. Daar zijn alle gesprekspartners het roerend over eens. Het gebrek aan participatie van bewoners en handelaars is maar een pijnpunt in een lange rij.

“Het lijkt wel alsof het stadsbestuur niet besefte dat zijn beslissingen ook mensen troffen: bewoners én handelaars,” zucht Wayens. “Daarbovenop komt dan nog de beleidsversnippering Stad-Gewest, met de federale schoonmoeder Beliris die de zaken nog ingewikkelder maakt. En alsof dat niet genoeg is, werkt de Stad ook nog eens in silo’s die weinig met elkaar samenwerken: de burgemeester is verantwoordelijk voor de fysieke aanleg, Marion Lemesre voor de handel, Els Ampe voor mobiliteit, Mohamed Ouriaghli voor de grondregie die de huurprijzen kan sturen. Terwijl je voor zo’n ambitieus project natuurlijk een globale aanpak nodig hebt, met één coördinator, gesteund door een stevig team.”

Terug naar de Zuidstraat. Handelaar Kessas overleeft er ondertussen, onder meer dankzij de verkoop via het internet. De man mag dan pisnijdig zijn, hij ziet ook lichtpuntjes.
“Met de nieuwe burgemeester lijkt toch een nieuwe wind te waaien. Hij luistert en het gaat nu ook vooruit. Neem dit stukje voetgangerszone hier voor de deur. Ik geloof niet dat er in Brussel ooit een straat zo snel is afgewerkt.”