Zo maak je een stad vrouwvriendelijk

Vrouwen voelen zich vaker onveilig in de openbare ruimte dan mannen. Bovendien passen ze hun gedrag vaker ook effectief aan, door bijvoorbeeld bepaalde routes te vermijden, zo blijkt uit internationaal onderzoek. Voor Brussel zijn er geen specifieke cijfers, maar we kunnen aannemen dat dat hier niet anders is. Hoe maak je een stad vrouwvriendelijk? BRUZZ sprak met verschillende experts en lijst vijf tips op.

1. Maak de stad leesbaar

Bij vrouwvriendelijke steden denk je misschien spontaan aan openbare wc's en meer verlichting. Maar er is meer. In 2012 heeft de vzw Garance, die strijdt tegen geweld op vrouwen, een onderzoek uitgevoerd naar hoe vrouwen de Brusselse publieke ruimte ervaren.

De vereniging ging 19 keer op pad met een groepje vrouwen in tien Brusselse gemeenten om te luisteren naar hun bevindingen en bekommernissen.

Een van de aanbevelingen hield verband met de 'leesbaarheid' van de openbare ruimte. Zo vroegen de vrouwen bijvoorbeeld om meer duidelijke straatnamen, wegwijsborden naar het dichtstbijzijnde politiecommissariaat en duidelijke signalisatie in metrostations.

"Je kan heel snel zien aan iemand dat hij of zij de weg aan het zoeken is. Als vrouw heb je vaak de angst om hulpeloos over te komen, en aangesproken te worden door mannen met slechte bedoelingen," verklaart professor Hilde Heynen (KU Leuven), gespecialiseerd in gender en architectuur.

"Dat heeft volgens mij meer te maken met onze perceptie dan met werkelijk gevaar. Verkrachtingen worden bijvoorbeeld veel vaker gepleegd door een bekende, dan door iemand die je meesleurt in een donkere gang. Toch kan het zinvol zijn om de ruimte duidelijk leesbaar te maken. Het draagt bij tot het subjectieve veiligheidsgevoel en is voor iedereen gewoon aangenamer."

Ook Laura Chaumont van de vzw Garance benadrukt dat leesbaarheid niet enkel positief is voor vrouwen. "Iedereen wint erbij."

2. Gebruik de data

The Guardian lijstte vorig jaar enkele tactieken van wereldsteden op om de stad veiliger te maken voor vrouwen. Een van de initiatieven is de app SafetiPin, die in 2013 gelanceerd werd in New Delhi.

Dankzij die app kunnen vrouwen straten veiligheidsscores geven aan de hand van criteria zoals verlichting en hoeveel volk er op straat is. De vrouwen kunnen ook toelaten dat iemand hun route ‘volgt’. De data worden gedeeld met lokale overheden, die ze kunnen gebruiken om de openbare ruimte veiliger en aangenamer in te richten. De app is intussen ook beschikbaar in landen zoals Kenia en de Filipijnen.

Ook in Brussel bestaat er sinds vorig jaar een app, Blijf van mijn Lijf. Die werd gelanceerd om straatintimidatie bij vrouwen én mannen tegen te gaan. De gebruiker kan aangeven of het om een verbaal of fysiek incident ging en een getuigenis achterlaten. Tegelijkertijd kunnen andere gebruikers ook zien dat er een melding binnenkomt, en kunnen ze te hulp schieten. De data worden vier keer per jaar gedeeld met andere instanties, zoals de politie.

Voorlopig lijkt de app echter geen groot succes. In 2018 werden er in totaal amper 32 meldingen geregistreerd in Brussel.

3. Vergeet de meisjes niet

Volgens Laura Chaumont van de vzw Garance kan de publieke ruimte ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in stand houden. “Als je je ergens niet goed of veilig voelt, zal je er niet vaak komen. Zo krijgen we verkeerdelijk de indruk dat vrouwen liever in afgesloten privéruimtes zitten.”

Dat begint al op een jonge leeftijd, zo worden er op pleintjes wel vaak voetbalterreintjes of basketbalvelden voorzien, maar worden die niet vaak gebruikt door meisjes. Uit een onderzoek van het kenniscentrum Kind en Samenleving blijkt dat er zich minder meisjes dan jongens in de openbare ruimte bevinden: 55 procent jongens tegenover 45 procent meisjes, om precies te zijn.

De vraag is nu of dat komt omdat meisjes niet graag voetballen, of dat het eerder aan de opvoeding en culturele patronen ligt. "Het kan bijvoorbeeld zijn dat meisjes ook willen voetballen, maar dat ze niet geneigd zijn dat te doen omdat ouders hen meer beschermen en niet stimuleren om het te doen," zegt Sabine Miedema van Kind en Samenleving.

De organisatie krijgt nu subsidies van de Vlaamse overheid om in vier steden en gemeenten de kwestie te onderzoeken. In drie sessies krijgen meisjes van de wijk te praten over wat spelen voor hen betekent, wat ze vinden van de speelruimte en welke aanpassingen ze willen. Ook Brusselse gemeenten kunnen zich kandidaat stellen om deel te nemen aan het onderzoek.

4. Geef vrouwen een plaats

“Je moet bij wijze van spreken met een vergrootglas zoeken naar standbeelden en straatnamen van vrouwen in de openbare ruimte,” zegt professor architectuur Hilde Heynen (KU Leuven). “Bovendien zijn het vaak symbolische vrouwen, zoals Vrouwe Justitia.” Ook in Brussel zijn er opvallend weinig standbeelden en straatnamen die verwijzen naar een vrouw, zo zette BRUZZ net op een rij.

Volgens Heynen is dat een probleem omdat meisjes en vrouwen op die manier een negatieve boodschap meekrijgen. “Mannen mogen dromen dat er ooit een standbeeld van hen zal staan in de stad. Aan vrouwen lijken we te zeggen: ‘Vergeet het maar'.”

5. Luister naar vrouwen

Tot slot is het uiteraard zinvol te luisteren naar wat vrouwen zelf vragen. “Hoewel dat natuurlijk aan het evolueren is, dragen vrouwen vaak nog altijd de zorg voor kwetsbare mensen in hun familie, zoals kinderen of ouderen," zegt architecte en stedenbouwkundige Livia De Bethune (KU Leuven).

"We merken dan ook dat ze vaak met meer empathie kijken naar de publieke ruimte en rekening houden met mensen die zich niet zo gemakkelijk kunnen verplaatsen.”

Om die reden trekt De Bethune voor de uitvoering van projecten op pad met buurtbewoners, mannen én vrouwen. “Ik merk dat als we bijeenkomen in een zaal, het gesprek vaak gedomineerd wordt door bepaalde personen. Dat zijn vaak mannen. Tijdens participatieve wandelingen komen de vrouwen vaker aan het woord.”

De bevindingen probeert ze mee te nemen in haar projecten, zoals de heraanleg van de parking onder het Spiegelplein in Jette. "Daar hebben we gewerkt met transparante wanden en veel natuurlijk licht. Ook is de signalisatie heel duidelijk, zo komen mensen niet ongewild in een of ander hoekje van de parking terecht."