SEE U maakt van voormalige kazerne broeihaard van creativiteit

De uniformen van weleer hebben echter plaatsgemaakt voor de diverse outfits van creatief Brussel. Het centrale binnenplein is opgefleurd door een fresco van de Brusselse kunstenaar Jean-Luc Moerman. Over enkele jaren moet de Fritz Toussaintkazerne vervellen tot Usquare, een nieuwe universiteitswijk voor (internationale) studenten en onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) én de Université Libre de Bruxelles (ULB). Maar in afwachting daarvan wordt een groot deel van de site, met meer dan een dozijn gebouwen goed voor een totale vloeroppervlakte van 48.000 vierkante meter, tijdelijk ingevuld met uiteenlopende initiatieven.

Eén gebouw is sinds september al ingenomen door de Nederlandstalige basisschool Lutgardis, die hier onderdak vond tijdens de renovatie- en uitbreidingswerken van de eigen gebouwen. Sinds enkele maanden hebben de VUB en ULB hier ook al fablabs, fabrication laboratories waar designers, ingenieurs en ondernemers kunnen experimenteren met allerlei machines zoals 3D-printers en laser cutters. Maar de infrastructuur kan ook gebruikt worden door derden en iedereen kan er terecht voor workshops.

Een handvol andere gebouwen, goed voor 25.000 vierkante meter, wordt beetje bij beetje ingevuld in het kader van See U, een project van tijdelijk gebruik dat gepiloteerd wordt door het Brussels Gewest. “Er zijn al meer dan vijftig projecten en we krijgen bijna elke dag nieuwe aanvragen binnen,” vertelt Edouard Meier, een van de projectleiders. “We mikken uiteindelijk op 100 manieren om de site te activeren. Bij mijn weten is dit het grootste project van tijdelijk gebruik in België. Bezoekers hoeven niet op het programma te kijken, er zal altijd iets te doen zijn.”
De voorbije jaren zagen we in Brussel een hele scene ontstaan van pop-upinitiatieven en tijdelijk gebruik. Enkele van de grootste, zoals Allee du Kaai, Studio CityGate (zie kader) en nu See U, ontstonden door toedoen van verschillende regionale openbare instanties. Ook de privésector sprong op de kar, zo palmde denk-en-doetank Architecture Workroom Brussels de oude WTC-gebouwen tijdelijk in. Nog een van de belangrijke spelers die zich in Brussel bezighoudt met de reactivering van leegstaande of vergeten gebouwen, terreinen en (publieke) ruimten, is vzw Toestand. De tijdelijke projecten dringen enerzijds de leegstand terug, maar moeten vooral de plekken op de kaart zetten in de aanloop naar een reconversie die al eens lang op zich durft laten wachten.

Lost highway
De publiekstrekker tijdens het openingsweekend van See U is een grote rommelmarkt op zondag. “Een brocante leek ons ideaal om te beginnen omdat zoiets een breed en familiaal publiek aantrekt,” vertelt Meier. “Het is ook een perfect evenement om de buren te betrekken en dat is een van onze eerste bedoelingen. De omwonenden van de site kregen als eersten de kans om in te schrijven tegen een voordeeltarief.”

Gedurende de tweedaagse zijn er ook allerlei concerten en animaties gepland. De alomtegenwoordige foodtrucks zullen niet ontbreken, en de vele artiesten, vzw’s en start-ups zullen hun initiatief voorstellen. Maar het is ook de bedoeling om de enorme site te verkennen. “Vrijwilligers zullen klaarstaan om mensen mee te nemen naar bijzondere hoekjes in de gebouwen,” zegt Meier.
Tijdens het openingsweekend start ook de programmatie van Kinograph, een pop-upbioscoop in de bestaande projectiezaal van de site. Die verkeerde nog in goede staat en telt ongeveer 300 zitjes. “We bouwen enkel een onthaaltoog, plaatsen een lichtreclame en hebben geïnvesteerd in een professionele projector en nieuwe geluidsinstallatie,” vertelt Thibaut Quirynen van de vzw CinéCité, die werk wil maken van nieuwe wijkcinema’s in Brussel. “Voor ons is dit een belangrijke test. We zullen zien wat werkt bij het publiek. Dit kan voor ons een visitekaartje worden.”

De programmatie blijft bewust beperkt. “We gaan zes tot acht films per week vertonen, op woensdag en in het weekend. Het heeft geen zin deze zaal te openen op maandagvoormiddag. We zetten eerder in op verschillende niches: familiefilms op zondag, documentaires op zaterdag enzovoort. Op woensdag gaan we meer edgy cultfilms tonen genre Lost highway of Pulp fiction. Daarmee hopen we studenten aan te trekken. Zij hebben die films misschien al gezien, maar niet op groot scherm en dat blijft toch bijzonder: samen met mensen die je niet kent emoties delen in een bioscoopzaal.”
Tijdens het openingsweekend wordt de op het Sundance-festival onderscheiden film Thunder road vertoond op zaterdag, zondag komt de Brusselse regisseur Olivier Masset-Depasse zijn nieuwe film Duelles (met in de hoofdrol Veerle Baetens) voorstellen. Verder is er nog een eerbetoon aan de onlangs overleden, in Elsene geboren filmregisseuse Agnès Varda gepland. En Kinograph zal films hernemen die (te) snel uit roulatie gaan. “We gaan onze favorieten uitkiezen en die opnieuw in de aandacht brengen, een beetje zoals Actor’s Studio deed.”
Een van de kelders onder de filmzaal wordt ingericht als repetitieruimte voor muzikanten, een initiatief van het KultuurKaffee, de cultuurwerking van de VUB die al vier jaar een nomadisch bestaan leidt. “Daarmee beantwoorden we aan een reële vraag van studenten,” zegt Niklaas Van den Abeele, programmator van het KultuurKaffee. “We gaan onze piano hier zetten en ook oud materiaal van het vorige KultuurKaffee: een versterker, een mengpaneel en boxen.”

Hoger in hetzelfde gebouw gaat het KultuurKaffee, dat binnen afzienbare tijd opnieuw een vaste stek zal openen, drie ateliers ter beschikking stellen voor kunstenaars die werken op het snijpunt van kunst en wetenschap. Daar is net een oproep voor gelanceerd. “Daarnaast komt er een cocreatieruimte voor jongeren die iets willen doen rond cultureel ondernemerschap,” zegt Jade Corbey, communicatieverantwoordelijke en programmator van het KultuurKaffee. “Daarvoor werven we momenteel een publiekswerker aan. Die zal moeten samenwerken met jongeren uit de buurt.”

Oh oh bio
Vlakbij zit ook KomChéTaMère, een collectief dat eerder al een stek had in La Serre, een ander project van tijdelijk gebruik in de Graystraat. “We bouwen hier een showroom, een beetje zoals een voorbeeldappartement bij Ikea, maar dan met meubels en gebruiksvoorwerpen die door jonge artiesten gemaakt of bewerkt zijn in het aanpalende atelier,” vertelt initiatiefneemster Morgana Moreno. “Alles is te koop en mensen kunnen tegelijk ook bij ons terecht voor een hapje en een drankje. Alles is vegetarisch en we werken zoveel mogelijk met biologische en lokale producten.”
“De bedoeling is dat we beginnende artiesten een platform geven zodat mensen hen kunnen leren kennen,” vertelt Solenn Prager, ook een van de oprichters van KomChéTaMère. “Het moet een plek worden waar mensen uit verschillende milieus met elkaar in contact kunnen komen.”

Duurzame voeding is een weerkerend thema bij See U. Tegen de zomer moet er een biomarkt opengaan in de voormalige manege van de site. Verschillende verenigingen die werken rond stadslandbouw nemen hun intrek op de site. “Zo kunnen we samenwerking stimuleren en synergieën bevorderen,” klinkt het bij Gabriele Annicchiarico van Le Début des Haricots. “De vzw’s zijn betrokken bij een proefproject voor landbouw in Neerpede. De producten daarvan zouden hier verkocht kunnen worden.”
Een ander thema is duurzame mobiliteit, met enkele initiatieven rond de fiets, maar ook rond de nieuwe lichting voertuigen uit de micromobiliteit – zoals e-steps, monowheels en hoverboards. Mensen kunnen hier terecht om ze uit te testen of op te laden. Maar er is meer: vanaf de maand juni zal een groot deel van het binnenplein worden ingenomen door een grote houten velodroom. “Die zal permanent publiek toegankelijk zijn,” zegt Edouard Meier. “We gaan hier het Europees kampioenschap fietsbezorgers organiseren, maar er zullen ook initiaties voor kinderen plaatsvinden.”
Er zijn overigens nog meer initiatieven voor de allerjongsten, en hun ouders. Haricot Magique, een voormalig babycafé in Schaarbeek, plant een doorstart op de site. “Bij ons vinden jonge ouders plaats voor hun baby en aangepaste voeding,” vertelt uitbaatster Rachida Bouganzir. “Daarnaast bieden we ook baby-artikelen te koop aan.” Ook de Babytheek van Gemeenschapscentrum Elzenhof tekent present.
De brede programmatie van See U is geen toeval. Het is de bedoeling dat zoveel mogelijk Brusselaars de site ontdekken en uiteenlopende initiatieven voet aan de grond krijgen. De achterliggende ambitie is dat de toekomstige universiteitswijk geen studentengetto mag zijn. “Dit moet een echte, open stadswijk worden en dat bereiden wij voor met See U,” zegt Meier.
Wat niet wil zeggen dat succesvolle projecten meteen moeten hopen op een verlengd verblijf, tijdelijkheid is uiteraard inherent aan tijdelijk gebruik. “Het contract loopt af eind 2020. Daarna wordt de site overgedragen aan de universiteiten en wordt dit een grote werf.”