Disarming design: Kerstballen uit Bethlehem

De Sint heeft nog maar net zijn blijde intrede gemaakt of u breekt zich alweer het hoofd over de volgende koopjesronde, want de kerstperiode staat voor de deur. De boom moet versierd worden en van zodra die klus geklaard is, moeten er zoveel mogelijk cadeautjes onder. Wie krijgt wat en waar moet u naartoe voor iets origineels? Disarming Design kan u daar misschien mee helpen.

V anuit mijn tijdelijke verblijfplaats Jeruzalem is het drie kwartier reizen om in downtown Ramallah te geraken. De de facto Palestijnse hoofdstad ligt niet eens twintig kilometer verderop, maar checkpoints en barrières maken van elke uitstap naar de Westelijke Jordaanoever een hele onderneming.
Mijn bestemming is de academie in Al-Bireh, Ramallah. Daar loopt een tentoonstelling met de intrigerende titel Disarming design from Palestine. Ik ben uitgenodigd door Annelys De Vet, een Nederlands grafisch ontwerpster die zeven jaar geleden naar Brussel verhuisde. Het zijn onze wederzijdse Brussels contacten die ons samenbrengen in Palestina.

Ander perspectief
Wat weten wij eigenlijk over Palestina en de Palestijnse Gebieden? Wat voor beeld hebben mensen van Palestina en hoe ziet het er in werkelijkheid uit? Is dat beeld niet te eendimensionaal? En als dat zo is, hoe kunnen we daar dan verandering in brengen?

“Met een design label,” aldus Annelys. “Palestijnen krijgen zo de kans om hun Palestina te tonen en het label biedt hen daarvoor een platform. De producten die we in samenwerking ontwerpen bieden niet alleen een bredere kijk op de zaak, ze moeten ook het discours over design in Palestina aanwakkeren.”

De naam van het label: Disarming Design from Palestine. Het label gaat uit van de bestaande productiemethodes en wil uitzoeken hoe het met kleine veranderingen grote veranderingen in de betekenis van de producten kan brengen. “Hoe kunnen we producten ontwikkelen, die vertellen hoe het is om op dit moment in Palestina te wonen.” Na alles wat we de laatste tijd te zien en te horen krijgen in de media, een niet onbelangrijk gegeven.

“Palestina is een enorm gepolitiseerde samenleving – en onderwerp. Wat je ook zegt over Palestina, mensen hebben een standpunt of een idee klaar. Alles wat je doet, reageert op het beeld dat mensen al hebben. Het is bijzonder moeilijk om daar verandering in te brengen of om dat te duiden. De bedoeling van het label is dus om dingen in het dagelijks leven op het voorplan te brengen waardoor je vanuit een ander perspectief beseft wat de situatie betekent.”

Opgezette dieren
De Vet probeert mij één en ander duidelijk te maken aan de hand van de voorwerpen die tentoongesteld worden in de academie. Bijvoorbeeld een grote asbak in de vorm van een wachttoren met opschrift security seriously harms you and others around you. “Alles wat Israël hier doet is onder het mom van security en uiteindelijk is het dat ook wat de hele samenleving kapot maakt,” zegt De Vet.

Om het label op gang te trekken heeft ze eerst zelf een aantal producten voorgesteld. De blauwe, glazen kerstballen – geblazen in Hebron – waren er eerst, op voorstel van Mieke Zagt van ICCO, een Nederlandse ngo voor ontwikkelingsamenwerking, die zich afvroeg waarom er geen kerstballen uit Bethlehem in de Hema worden verkocht.” En later kwamen de houten giraffen. Inspiratie voor de giraffen kwam van de zoo in Qalqilya. De drie dieren waren allemaal omgekomen tijdens de tweede intifada en de eigenaar van de zoo heeft ze in zekere zin gered door ze op te zetten. Hij heeft vervolgens in zijn dierentuin een museumpje opgericht met de giraffen en andere opgezette dieren. Annelys heeft ze in hout laten namaken. Puur vakmanschap. Ze zien er heel schattig en onschuldig uit.

Arafatsjaal
Het zal u misschien verbazen dat er behoorlijk wat humor (vaak zwart) terug te vinden is in de producten. Zo is er een zandloper met daarin in plaats van zand vermalen beton van de grensmuur, een glazen stolpje (als je ermee schudt sneeuwt het) op een ceramische schoteltje met daarop een stukje muur, een schaakspel met wachttorens en watercontainers, een douchegordijn met daarop een afbeelding van alweer de muur en een stressbal gemaakt van vilt met daarin een steen. De steen komt wel vaker terug in de ontwerpen.

Disarming Design staat niet alleen voor gebruiksvoorwerpen. Er worden ook sieraden ontworpen, kleren en speelgoed. Een van de Palestijnse juwelenontwerpsters werkt normaal met edelstenen. De aan de workshop deelnemende ontwerpers vroegen of zij geen Palestijnse edelsteen had en of zij die misschien wilde verwerken in een juweel voor het label. Die waren er volgens haar helaas niet. Maar er zijn wel andere stenen van betekenis binnen de Palestijnse context: er zijn de stenen die de opstandige jongeren naar de Israëlische politie slingeren, stenen die gevangenen versieren tijdens hun gevangenschap, de stenen die verwijzen naar het land dat de Palestijnen hebben moeten achterlaten, het land waar ze zo graag naar terug willen keren. “Er zitten zoveel betekenislagen in een doodgewone steen dat hij kostbaar wordt. Begrijp je?’, vraagt De Vet. Het resultaat van deze denkoefening heeft een halsketting opgeleverd met een steen uit Ramallah. Je kan die halsketting perfect combineren met een avondjurk gemaakt uit één enkele keffiyeh of Arafatsjaal. Hij is spotgoedkoop en kreukvrij. Je kan hem gewoon kwijt in je handtas.

Conflictsituatie
Het hoeft niet altijd over angst en politiek te gaan. Er zijn ook producten die helemaal niet verwijzen naar het conflict: een bord bedoeld om etensresten (het is heel erg onbeleefd in de Arabische wereld om maar net genoeg eten te maken, dus blijft er altijd veel eten over) aan de vogels te geven, kerstballen van glas, houten speelgoedautootjes met een Palestijnse nummerplaat.

Aan ideeën geen gebrek en dankzij regelmatige workshops in Palestina komen er steeds meer ideeën bij. Er wordt heel intens samengewerkt tussen de studenten van de Amsterdamse design-master Sandberg Instituut (waar De Vet de afdeling leidt) en de academie in Ramallah. Deelnemers aan de workshop eten samen, slapen samen, werken samen, en praten veel. Die uitwisseling is noodzakelijk om tot een artistiek discours te komen.

Wat betekent het eigenlijk om een kunstenaar te zijn in een conflictsituatie? Wat betekent het om kunstenaar te zijn in een gepolitiseerde samenleving? Alles wat je maakt, of je dat nu wil of niet, staat in relatie tot dat conflict. Ook als je er juist géén werken wil over maken. In het buitenland word je altijd eerst gezien als Palestijnse kunstenaar. Volgens De Vet moet je daar als kunstenaar of ontwerper een antwoord op kunnen formuleren om je daartoe te kunnen verhouden. Zij doet dat trouwens ook voor zichzelf: waarom doe ik dit, waarom ben ik hier, wat is mijn rol? Het heeft haar een andere kijk op de zaak gegeven en niet alleen ten aanzien van Palestina. Ook problemen thuis lijken soms zo futiel als je ze gaat vergelijken met hoe de Palestijnen moeten leven.

Dankzij de webshop die Disarming Design heeft opgezet, hoeft je niet eens naar Palestina te reizen om een keffiyeh avondjurk in huis te halen. Annelys en haar Palestijnse zakenpartner Sami Khaldi hebben een verdeelpunt opgezet in België. Als je van buiten Palestina online iets bestelt, wordt het vanuit Brussel verstuurd. Dat betekent: goeie en snelle service. Er is voorlopig nog geen winkel bij ons die de producten verkoopt. Disarming Design producten werden een tijdje geleden in een pop-upformule verkocht in de KVS. Een gelijkaardige formule is denkbaar voor bijvoorbeeld Wiels, maar De Vet speelt ook met het idee van een permanente winkel in Brussel.

Toen ze zeven jaar geleden naar de Belgische hoofdstad kwam om er te wonen en te werken was ze naar eigen zeggen bijzonder gecharmeerd door de afwezigheid van culturele dominantie. Ze is Nederlandse, heeft lang in Amsterdam gewoond, maar werd een beetje moe van een idee van normaliteit. Er wordt van je verwacht dat je allemaal dezelfde normaliteit deelt, aldus De Vet. Dat vond ze gewoon stuitend. “Iedereen heeft een andere culturele achtergrond en je moet iedereen de ruimte geven die hij of zij nodig heeft. In Brussel weet ik nooit met wie ik te maken heb. Hier krijgen mensen veel meer ruimte. Je wordt als individu niet meteen ‘geplaatst’. Brussel is zo multicultureel, er zijn zoveel verschillende culturele groeperingen dat er niet één culturele norm bestaat. Er bestaat geen normaliteit en ook ik ben er buitenlander. Dat is een prettig en interessant gegeven.”

Nobel
De opbrengst van Disarming Design wordt helemaal besteed aan de productie in Palestina. Disarming zorgt voor werkgelegenheid en stimuleert het design discours. Dat is namelijk helemaal afwezig in Palestina. Op het vlak van beeldende kunsten gebeurt er veel in Palestina, maar de beeldende kunsten en de ambachten liggen heel ver uit elkaar. Dat kan dus beter. En verder is het natuurlijk heel belangrijk dat het label bijdraagt aan een bredere en meer genuanceerde kijk op Palestina.

De respons in Palestina is alvast heel positief. Dat bevestigt ook Sami. Het idee dat culturele producten en kunstobjecten van Palestina voor de export bestemd zijn, spreekt de Palestijnse bevolking heel erg aan. Bovendien dragen die producten de Palestijnse boodschap op een totaal andere manier uit, misschien zelfs op een veel efficiëntere manier.

En nu is het tijd voor een thee met Palestijnse honing.