Heeft Brussel een messenprobleem?

De steekpartij in Schuman is helaas geen uitzondering: de laatste jaren zit het aantal steekincidenten in de lift. Heeft Brussel een messenprobleem?

Mesaanvallen duiken geregeld op in het nieuws. In november vorig jaar werd agent Thomas Monjoie in Schaarbeek doodgestoken, zijn collega raakte gewond. Later die maand vonden in Brussel meerdere steekpartijen plaats op één avond, waaronder twee met dodelijke afloop. Half januari was er de mesaanval in Brussel-Zuid en maandag was er dan de steekpartij in metrostation Schuman.

De officiële cijfers tonen effectief een toename. Waren er in 2019 nog 122 geregistreerde steekincidenten, dan steeg dat aantal in 2020 tot 140 en in 2021 tot 182, het hoogste aantal in de afgelopen tien jaar. Mogelijk verbreekt 2022 dat record want in de eerste helft ervan werden alweer 100 steekincidenten gerapporteerd.

Toch is omzichtigheid geboden. Zo is 2021 weliswaar een recordjaar qua steekpartijen, maar waren er in 2012 en 2018 meer incidenten dan in 2020. Het gaat dus niet om een eenduidige trend. Daarnaast gaat het enkel om geregistreerde steekpartijen en lang niet iedereen geeft een steekpartij aan bij de politie. Het echte aantal ligt vermoedelijk een pak hoger.

Democratisch geweld

"Steekpartijen zijn een democratische vorm van geweld", stelt criminoloog Mattias De Backer (VUB/KUL). "Een mes is een wapen dat wijdverspreid is in de samenleving. Bij frustraties of conflicten is dat het eerste waar mensen naar grijpen", legt hij uit. "Dat is een groot verschil met schietpartijen, waar daders lid zijn van een georganiseerde bende en zo een vuurwapen bemachtigen."

De stijging van het aantal incidenten valt samen met de (post-)coronajaren. "Dat kan liggen aan de toegenomen spanningen in de publieke ruimte tussen bijvoorbeeld thuis- en daklozen en de politie. Een mes is dan het enige wapen waar mensen die het niet breed hebben toegang toe hebben", stelt De Backer. "Die spanningen zijn na corona niet weggeëbd.”

Daklozen kampen ook bovengemiddeld vaak met pyschische problemen. Als zij zich dan bewapenen, is er een hogere kans op problemen. Maar over wapendracht bij daklozen, is geen onderzoek. "Wel staat het vast dat het aantal daklozen in Brussel de laatste jaren gestegen is", zegt De Backer.

Drillrap

Soms wordt het messengeweld ook in verband gebracht met drillrap, een agressief en intimiderend subgenre waarbij geweld verheerlijkt wordt. Alleen: in Brussel is het Angelsaksische fenomeen (nog) niet echt doorgebroken. In Nederland wel, maar volgens onderzoek van Robby Roks (Erasmus Universiteit Rotterdam) is drillrap zelden de oorzaak van messengeweld.

Wel is de wapendracht onder jongeren in Nederland de laatste jaren sterk toegenomen. "Het onveiligheidsgevoel, vooral dan bij jonge mannen, speelt daarbij een rol", zegt criminologe Sofie De Kimpe (VUB). "Ze voelen zich niet altijd serieus genomen of beschermd door de politie, en bewapenen zich dan maar zelf."

Wapendracht

Maar ook dat lijkt in Brussel, althans volgens de politiestatistieken, eerder mee te vallen. Een onderscheid naar leeftijd wordt er niet gemaakt, maar de illegale dracht of vervoer van 'armes blanches' - zeg maar niet-vuurwapens - varieert al tien jaar tussen de 530 en 700, met in 2021 exact 591 gevallen.

Deze officiële cijfers zijn wel een onderschatting van het probleem. Volgens de Gewestelijke veiligheidsenquête uit 2018 heeft 2,1 procent een wapen op zak - vooral messen en cutters. In 2020 werd opnieuw een veiligheidsenquête gehouden en daaruit bleek dat 1,8 procent een wapen op zak had, een daling dus.*

Conclusie: De officiële cijfers laten een stijging zien, al is het gissen naar het reële aantal incidenten. Het toegenomen aantal daklozen en maatschappelijke spanningen na corona kunnen een rol spelen bij de stijging, maar dat is niet bewezen.

*In een vorige versie stond dat in 2018 zo'n 44 procent van de Brusselaars verdedigingsmiddelen op zak had, waarvan 38 procent echte wapens. Deze info blijkt nu fout en Brussel Preventie en Veiligheid past dit online aan. De correctie werd al opgenomen in dit artikel.