Zwerfvuil in Brussel: 'Met hogere boetes alleen los je het probleem niet op'

Hogere boetes of een grotere pakkans is niet voldoende als globale oplossing voor het zwerfvuil in Brussel, zegt criminologe Els Enhus (VUB) naar aanleiding van een ontluisterende Pano-reportage (VRT) die woensdagavond wordt uitgezonden. Daaruit blijkt dat de Brusselse gemeenten dagelijks tonnen illegaal afval moeten ophalen.

Elke dag halen de Brusselse gemeenten tonnen (zwerf)vuil op: in Schaarbeek is dat 19 ton, in Anderlecht gaat het om 18 ton per dag en in Brussel-stad is dat elk jaar 2.500 ton, ofwel het gewicht van het Atomium. Het zijn duizelingwekkende cijfers die het VRT-onderzoeksprogramma Pano heeft opgevraagd bij de Brusselse gemeentebesturen. In een indringende reportage komen buurtbewoners, lokale politici en vuilnisophalers aan het woord die dagelijks een ware titanenstrijd voeren om de straten van Brussel proper te houden. Maar de moed zakt hen stilaan in de schoenen.

Een volledig beeld van hoeveel zwerfvuil de Brusselse gemeenten dagelijks ophalen, is er niet. Om de simpele reden dat niet elke gemeente die cijfers bijhouden. Wel zonneklaar: de grote contrasten tussen de verschillende gemeenten. Armere gemeenten zoals Anderlecht en Schaarbeek scoren veel slechter als het op zwerfvuil aankomt dan een rijke gemeente zoals Ukkel, waar amper twee ton per dag opgehaald wordt.

Bevoegd Brussels minister Alain Maron (Groen-Ecolo) wil met een nieuw plan “Clean Brussels” het probleem aanpakken door onder meer in te zetten op meer camera’s in de straten, snellere inning van boetes en een verdubbeling van het aantal containerparken van 5 naar 10. Maar criminologe Els Enhus waarschuwt voor het beperkte effect van een louter repressieve aanpak voor zo'n hardnekkig probleem.

Dialoog met buurtbewoners

“Repressie zou de ultieme remedie moeten zijn", stelt Enhus. “Dat werkt enkel in wijken of straten waar het probleem zeer hardnekkig is en waar je enkele rotte appels kan viseren”, gaat ze verder. “Belangrijker is achterhalen wat de oorzaak van het zwerfvuil is. Daarom moet je als gemeentebestuur op plekken waar veel zwerfvuil rondslingert met buurtbewoners in dialoog gaan. Een gesprek kan ervoor zorgen dat mensen veel alerter zijn op hun eigen gedrag en dat ze beseffen dat vuil op straat werpen niet netjes is. Velen zijn zich daar helemaal niet van bewust.", klinkt het.

Enhus vindt het dan ook verbazingwekkend dat de Brusselse gemeentebesturen niet meer inzetten op die dialoog. Jaar na jaar blijkt uit de veiligheidsmonitor - een bevolkingsbevraging over verschillende veiligheidsthema's in wereldsteden - dat buurtbewoners zwerfvuil als hét belangrijkste probleem van hun wijk ervaren. “Lokale bestuurders blijven prioriteit geven aan criminaliteit, terwijl ze de onveiligheidsgevoelens van buurtbewoners niet ernstig nemen. Toch kruipen zulke gevoelens meer tussen de oren van de bevolking dan de kleine criminaliteit”, stelt ze.

Heropwaarderen van verloederde wijken

Ook is het niet zo dat zwerfvuil in een wijk automatisch leidt tot meer criminaliteit. “Als je een wijk laat verloederen, is dat niet meteen een sein voor een gebrek aan sociale controle. Want dat zou dan volgens de zogenaamde Broken Window Theory aan mogelijke daders het idee geven dat ze een vrijgeleide krijgen om kleine criminele feiten te plegen", legt ze uit. Maar in realiteit loopt het volgens Enhus vaak anders: "Het is niet omdat een wijk er vuil bijligt dat buurtbewoners zich uit de openbare ruimte terugtrekken.”

Wat wel goed werkt tegen het bestrijden van kleine criminaliteit, is het herwaarderen van de publieke ruimte in verloederde wijken: “Als een overheid de openbare ruimte van zo’n verloederde wijk opknapt, zien buurtbewoners dat als een teken van waardering. Ze voelen dat de overheid weer aandacht besteedt aan hun wijk waardoor ze zich meer met die plek verbonden gaan voelen. En dat heeft op zijn beurt een onrechtstreeks effect op de kleine criminaliteit en normvervaging, zoals papiertjes gooien op straat.", besluit Enhus.