Spin-offs VUB: innoveren in behandelingen voor vruchtbaarheid

Ongeveer dertig jaar geleden werd de allereerste baby geboren dankzij het gebruik van de in het UZ Brussel ontwikkelde vruchtbaarheidstechniek icsi – een verbeterde versie van de bekende ivf-techniek. Twee jonge VUB-spin-offs, Fertiga en Lavima Fertility, willen nu opnieuw stevige innovaties doorvoeren in het domein van vruchtbaarheidsbehandelingen.

Komende zomer zal de eerste zogenoemde proefbuisbaby, Louise Brown uit het Verenigd Koninkrijk, haar 44ste verjaardag vieren. Brown werd verwekt dankzij in-vitrofertilisatie of ivf, een term waar we allemaal wel vertrouwd mee zijn. Minder geweten is dat veertien jaar na de geboorte van Brown, in 1992, in het UZ Brussel de eerste icsi-baby het levenslicht zag.

Icsi of intracytoplasmatische sperma-injectie is een meer doeltreffende vruchtbaarheidsbehandeling die ondertussen de standaardtechniek is geworden. Wereldwijd wordt er ongeveer zeventig procent icsi en dertig procent ivf toegepast bij vruchtbaarheidsbehandelingen. Het verschil tussen de twee? Bij icsi wordt één zaadcel rechtstreeks geïnjecteerd in de eicel, waardoor ook mannen met slechts enkele zaadcellen vader kunnen worden. Bij ivf legt men een eicel en vele zaadcellen samen in een kweekschaaltje en wacht men op spontane bevruchting door een van de zaadcellen.

In die pioniersjaren van vruchtbaarheidsbehandelingen begon ook fertiliteitsexpert Johan Smitz aan de VUB en het UZ Brussel aan zijn eigen baanbrekende onderzoek. Het was zelfs prof. André Van Steirteghem, de drijvende kracht achter de ontwikkeling van icsi, die hem in België hield. “Ik ben in Congo opgegroeid en was van plan om na mijn medische studies terug naar Afrika te trekken,” legt Smitz van thuis uit via een video call. Achter hem hangen Afrikaanse maskers aan de muur, die zijn Congolese achtergrond mooi illustreren. “Maar mijn mentors, André Van Steirteghem en Paul Devroey, overtuigden me van het belang om bij te dragen aan het innoveren van vruchtbaarheidsbehandelingen.”

Gedurende verschillende decennia deed Smitz belangrijk onderzoek in de Brusselse laboratoria, maar de laatste jaren is hij ook actief bezig om nieuwe oplossingen naar buiten te brengen via bedrijven. Zo bracht hij in 2017 de VUB-spin-off Fertiga ter wereld, samen met zijn medeoprichters Elien Van Hecke en de Duitse professor André Rosenthal. Fertiga ontwikkelde de zogenoemde Auroratest – van cellen rond de eicel – waarmee de kans op succes bij een eerste icsi-poging verdubbelt van ongeveer 29 naar 61 procent.

“Daarmee bewijs je uiteraard een enorme dienst aan veel mensen met een kinderwens, die door de test hetzelfde moeilijke proces niet verschillende keren moeten doormaken,” zegt Smitz. “De test kan eveneens van grote waarde zijn voor ons gezondheidssysteem, want hij zorgt ervoor dat je veel minder kostelijke vruchtbaarheidsbehandelingen moet uitvoeren om tot zwangerschappen te komen. Maar om de test breder ingang te doen vinden, zou er wel een terugbetaling voor patiënten geregeld moeten worden.” De Auroratest kost tussen de 1.000 en 1.500 euro, wat uiteraard niet iedereen zich kan veroorloven. Ivf- en icsi-behandelingen worden in ons land wel terugbetaald.

Coronacellen

Een bijzonder detail is dat de Auroratest eerst een andere naam had, die om andere redenen helaas heel vertrouwd in de oren klinkt: de Coronatest. Dat heeft niks te maken met de bekende ziekte, maar alles met de coronacellen, een soort wolk van cellen rond de eicel – die je met een eierschaal zou kunnen vergelijken. Die 'cellulaire schaal' wordt normaal verwijderd en in de vuilnisbak gegooid tijdens een icsi-behandeling, aangezien ze geen nut heeft voor de vruchtbaarheidsbehandeling. Maar vele jaren geleden merkte het team van Smitz dat die coronacellen cruciale informatie bevatten over de ontwikkeling van de eicel. De wetenschappers van het UZ Brussel slaagden erin om een goed beeld te krijgen van die info, die ze vervolgens konden inzetten om na te gaan welke eicel de meeste kans heeft om uit te groeien tot een gezonde baby. Het is exact door dat veel beter te voorspellen, dat de Auroratest de slaagkansen van een icsi-behandeling verdubbelt. De liberale wetgeving rond onderzoek op embryo's in ons land is een van de verklaringen waarom de test hier ontwikkeld kon worden.

Maar het vergde ook veel doorzettingsvermogen. “Eigenlijk dateert het begin van dit onderzoek op eicellen al van 1995, toen we hier financiële steun uit Vlaanderen voor kregen,” zegt Smitz.
Op dit moment wordt de Auroratest enkel toegepast in het UZ Brussel, maar het Fertiga-team heeft al enkele andere Belgische ziekenhuizen warm gemaakt voor de test, dus wordt hij waarschijnlijk binnenkort ook elders in het land beschikbaar. Smitz lonkt eveneens naar het buitenland. “We willen met Fertiga eerst de stap zetten naar andere landen in Europa, zoals Duitsland, maar we kijken op termijn ook naar de Verenigde Staten en het Verre Oosten.”

Ondertussen heeft Smitz met zijn partners in Fertiga al een tweede VUB-spin-off gelanceerd: Lavima Fertility. Het doel van Lavima is om de gebruikelijke hormoonbehandeling bij ivf en icsi overbodig te maken. Die hormoonbehandeling, die dient om meerdere eicellen te laten rijpen, is immers behoorlijk duur en gaat gepaard met uiteenlopende nevenwerkingen bij vrouwen.

Bij de techniek van Lavima, onder de naam Capa-ivm, haalt men onrijpe eicellen uit het lichaam en laat ze met een nieuwe methode 'uitrijpen' in een laboratorium. Er is nauwelijks of zelfs helemaal geen hormoonbehandeling voor nodig. Die manier van werken wordt ook in-vitromaturatie genoemd, of ivm, en is in de veefokkerij al sterk ingeburgerd. “Ook bij de mens is er al lang geleden aan gedacht, zelfs al door de Britse ivf-pionier en Nobelprijswinnaar Robert Edwards in de jaren 1960, maar men heeft er nooit voldoende in geïnvesteerd, zodat hormoonbehandelingen dominant zijn gebleven. Samen met mijn onderzoeksgroep werk ik er ook al meer dan twintig jaar aan. Ondertussen heeft de techniek zijn nut al bewezen, onder meer bij vrouwen die geen hormonenbehandeling mogen krijgen wegens een kankerdiagnose, en wordt ze daarom ook niet meer als experimenteel beschouwd.”

Lavima kan al behoorlijke resultaten voorleggen, die de interesse heeft gewekt van fertiliteitscentra wereldwijd, maar er is nog ruimte voor verbetering. Bij een studie in Vietnam met 546 vrouwen, gaf Capa-ivm een slaagkans van 35 procent op een zwangerschap bij de eerste poging, tegenover 43 procent met ivf. “De techniek kan nog verder verbeterd worden, maar is toch al redelijk doeltreffend en je bespaart er vrouwen heel wat ellende mee. Bovendien zien we dat de methode veilig is. Alle kinderen geboren tijdens de studie in Vietnam, van wie 96 dankzij Capa-ivm, werden vanaf hun geboorte tot en met de leeftijd van 2,5 jaar nauw opgevolgd en er werden geen betekenisvolle verschillen in psychomotorische ontwikkelingen waargenomen tussen ivf en Capa-ivm.” Ook in het UZ Brussel zijn er ondertussen al enkele vrouwen zwanger geraakt met de innovatieve aanpak.