Zonder bewaking naar de les

Tom Peeters geeft Nederlandse les aan gedetineerden in de nieuwe gevangenis van Haren. Tweewekelijks schrijft hij over het leven achter de muur en in de klas.

“Misschien is de gevangenis van Haren wel iets voor jou?” De directeur van mijn school staat bekend om zijn aparte gevoel voor humor, maar nu is hij doodserieus. CVO Lethas stuurt al jaren leerkrachten Nederlands naar de Brusselse gevangenissen.

De samenwerking kwam tot stilstand door de coronapandemie. Haren biedt nieuwe mogelijkheden. Maar waarom ik: een zijinstromer zonder veel klaservaring? “Je lijkt me iemand met levenservaring. En het helpt dat je een man bent, hoewel het me spijt om dat te moeten zeggen.”
Na tien seconden nadenken zeg ik ja.

In die tien seconden razen de meest opwindende gedachten door mijn hoofd. Nooit zag ik een gevangene van dichtbij. Wat zullen mijn studenten dragen? Zal ik hen de hele tijd tot kalmte moeten aanmanen? En hoe voelt dat nu écht: het gevoel van afzondering en beperking dat zou bestaan binnen de muren van een gevangenis?

Tussen diezelfde beelden in mijn hoofd: kunst en cinema. Bij mijn enige bezoek aan een Belgische gevangenis was het gebouw leeggemaakt en waren de cellen gevuld met werken van Luc Tuymans en Stephan Vanfleteren. Ik denk ook aan de beste gevangenisfilm ooit, The Shawshank Redemption, en de enige twee dingen die het personage van Morgan Freeman op de been hielden: hoop en de poster van Rita Hayworth in zijn cel.

De realiteit valt minder spectaculair uit dan mijn fantasie, zo blijkt na zes maanden. De gedetineerden komen in hun eigen kleren en zonder bewaking naar de les. Net als alle dorpsbewoners hebben ze een badge waarmee sommige deuren vanzelf opengaan. Hoewel het badgesysteem bijdraagt aan het streven naar gelijkheid in het gevangenisdorp is het niet altijd in één oogopslag duidelijk wie de vaste bewoners van de Witloofstraat zijn. Het komt weleens voor dat een bewaker nieuwe gedetineerden en personeelsleden door elkaar haalt.
“Êtes-vous un détenu?” vroeg een bewaker me eens.

De studenten kunnen best tegen een grapje over hun situatie. “Vinden jullie het erg als de les vijf minuten uitloopt? Nee, waarschijnlijk niet. Wat hebben jullie anders te doen?” Op slechte dagen maak je zo'n grap beter niet. Maar die zijn snel te herkennen. Het gevoel van slachtofferschap is dan sterk aanwezig in de klas. Iedereen behalve hun leraar lijkt op dat moment verantwoordelijk voor hun situatie.

In onze schoolklassen op het Rouppeplein spoelen studenten van over de hele wereld aan. Ze komen uit Oekraïne, Marokko, Gaza, India, Burundi of Kameroen en tonen de moed om een uitdagende taal als het Nederlands te leren. Hoewel het volwassenen zijn, maakt de nieuw aangeleerde taal hen net zo kwetsbaar en onzeker als kleine kinderen. Gedetineerden zijn net zo. Alleen omdat je de moed hebt gehad om een juwelier te overvallen, auto's te stelen of drugs te verhandelen, wil dat nog niet zeggen dat je niet doodnerveus kunt zijn voor een tussentijdse evaluatie of mondeling eindexamen.