Chantal Pattyn: 'Ik verzet me tegen Brussel bashing'

Aan de vooravond van de twintigste editie van het Klarafestival breekt Chantal Pattyn, nethoofd van radiozender Klara en presentatrice van kunstprogramma Pompidou, een lans voor de openbare omroep én de stad waar ze al jaren heel graag woont. “Het wordt problematisch als cultuur een privézaak wordt. Daar zal de missionaris in mij zich altijd tegen verzetten.”

Nadat ze zich verontschuldigd heeft dat ze iets te laat is, bestelt Chantal Pattyn een fles plat water en een gebakken skrei van het suggestiemenu. Zelfs dat staat vandaag in Bozar Café Victor in het teken van het festivalthema van de jubileumeditie van het Klarafestival: ‘We Are Now’. Later zal Pattyn zich nog excuseren, omdat ze met haar gehavende linkerhand niet volgens de etiquette kan eten. “Mijn rechterarm hangt bijna uit de kom, omdat ik nu al anderhalve week alles met dezelfde kant moet doen.” Maar in haar job moet je tegen een stootje kunnen, zal ze in het gesprek over haar 35-jarige carrière – waarvan ze er tien sleet bij Studio Brussel en 25 bij Klara – meermaals vertellen. Na al die jaren gaat ze er nog steeds prat op dat er maar twee soorten muziek of kunst bestaan: goede en slechte. In haar wereld is Mozart net zo belangrijk als Sylvie Kreusch, en leert haar tienerzoon haar via TikTok de nieuwste hit van Kendrick Lamar en Tyler, the Creator kennen, waarop zij hem zegt welke hiphoppioniers ze lang voor zijn geboorte al interviewde voor Update, het Stubru-programma waarmee ze haar naam maakte. “Mama, jij had zo’n coole job vroeger,” klinkt het dan. Toch blijft het ook nu haar missie om haar luisteraars de parels uit het culturele aanbod voor te schotelen. “Iedereen zit tegenwoordig op Spotify, maar er gaat niets boven met hart en ziel muziek samenstellen voor de radio,” steekt ze haar team een hart onder de riem.

Het thema van de twintigste editie van Klarafestival is ‘We Are Now’, over leven in het hier-en-nu en de magie van het moment grijpen. Hoe zorg je ervoor dat dat ook in je eigen hectische leven lukt?

Chantal Pattyn: Het lukt net omdat ik alleen maar in het nu leef. Ik ben niet anders gewoon dan living life on the fast lane. Ik kom net terug van een radiocongres in Athene, een week eerder was ik in Vilnius. En tijdens corona werd ik gek van al dat thuiszitten. Veel vrienden zijn met yoga begonnen, maar wij moesten een radiozender in de lucht houden. Toen dat allemaal wegviel, voelde ik pas echt waarom ik deze job zo graag doe.
Privé is zo’n hectisch leven soms lastig. Alleen op vrijdag kon ik om halfvier aan de schoolpoort staan. De rest deed onze oppas Agi, waardoor mijn zoon vanaf zijn derde Engels moest leren. Maar leven met kunst is een privilege. Het mooie aan het festivalthema is dat zodra de magie in de zaal werkt alles uit je hoofd kan verdwijnen en je meteen in het moment zit.

Klassiek moet leven en evolueren, zegt festivalartieste Patricia Kopatchinskaja. Was dat ook niet jouw motto toen je bij Klara arriveerde?

Pattyn: Ja, maar toen ik hier in 2000 begon, was het wel wennen aan het conservatisme. Ik mocht met het interviewprogramma Alinea de plek innemen van Tafelmuziek, dat al dertig jaar meeging op de middag en kreeg meteen het verwijt dat mensen niet meer op hun gemak konden lunchen. Maar de luisteraars die me eerst vervloekten, zijn me later komen vertellen dat ze niet meer om 12.00 uur maar om 13.00 uur aten, én ze bedankten me om al die filosofen, schrijvers en kunstenaars in hun levens te introduceren. We hebben hen meegenomen naar nieuwe muzikale oorden. We mogen dan een eiland en een niche zijn, wat we onze luisteraars aanreiken — klassiek, jazz, experimentele muziek, de hele culturele agenda — bestaat nergens anders.

De vraag is of dat ook overkomt. In 2023 halveerde het marktaandeel van Klara tot 1,2%, waarna het herstelde naar 1,7% en 1,9%, cijfers die nog steeds lager liggen dan vroeger.

Pattyn: Er is echt wel een ondergrens, en hoe hoger de cijfers, hoe beter, maar tegelijk wil ik ze ook nuanceren: voor een kleine zender als Klara zijn de steekproeven waarop de metingen gebaseerd zijn eigenlijk te klein. Daarnaast vinden we de impact die we hebben op onze luisteraars veel belangrijker. Die kunnen we nu van ’s ochtends tot ’s avonds meten in de app, en we zien dat de toewijding groot is. Daar focussen we op, ook tijdens het radio maken. Dat is ook in het nu zijn.
We hebben als presentatoren een lange weg afgelegd en communiceren nu veel meer. Zoals ook Patricia Kopatchinskaja connectie zoekt op het Klarafestival. Na Barbara Hannigan en Claron McFadden is zij onze derde festivalartieste op rij die je niet kan labelen. Hopelijk kunnen we dat niveau in de toekomst aanhouden, maar dat heeft met geld te maken. Bij Bozar kennen ze hun toekomstige budget nog niet. De ogen van alle federale instellingen zijn gericht op Jan Jambon.

Je hebt in die 25 jaar Klara het rendementsdenken belangrijker zien worden bij de openbare omroep. Hoe moeilijk is het om daar weerstand tegen te bieden?

Pattyn: De tijd dat er een zak geld in de gang stond met de boodschap ‘doe maar op’ is voorbij. We werken met een overheidsdotatie van 60 procent en 40 procent eigen middelen. Bij Klara zijn we vrijgesteld van reclame, maar dat betekent niet dat we geen coproducties opzetten of niet zelf op zoek gaan naar fondsen. Ik vind dat ook niet erg. Heel de cultuurwereld doet het.
Problematisch wordt het als cultuur een privézaak wordt. Cultuur zou een veel grotere rol moeten spelen in ons onderwijs. Dat is altijd mijn stokpaardje geweest, omdat ik zelf zo’n product ben. Bij ons thuis werd er niet aan cultuur gedaan. Dan moet je het hebben van een leraar die die wereld voor je opent. Stel je voor dat dat wegvalt en cultuur een vrije keuze wordt voor wie er het geld en de toegang toe heeft. Daar zal ik me altijd tegen blijven verzetten. Dat is de missionaris in mij.

Onlangs legde de nieuwe Vlaamse minister van Cultuur Caroline Gennez in Pompidou ook al de nadruk op inclusie.

Pattyn: Daar was ik heel blij om. Ik merk sowieso andere accenten. Ik kom haar ook al jaren tegen in het theater en op tentoonstellingen. Ze kent de cultuurwereld van binnen en van buiten en geniet het vertrouwen van de sector. Daarnaast legde ze in haar eerste missive de nadruk op de autonomie van de kunstenaar. Dat is de voorbije legislaturen anders geweest.

Hoe is de sfeer intussen op de werkvloer van de VRT? Is de storm gaan liggen?

Pattyn: Ja, de rust is neergedaald. Hoewel het rumoer zich afspeelde bij de grote tv-budgetten en de bekende Vlamingen, en dus ver weg van de radio, was het voor geen enkele VRT-medewerker fijn om toen de krant open te slaan. Het is ook niet handig als je moet onderhandelen met de politiek. Maar ik ben blij met hoe het nu gaat, en dat zeg ik uit de grond van datzelfde hart.

Zijn we als media tekortgeschoten in het aankaarten van thema’s als MeToo en toxisch leiderschap, ook in de wereld van de kunsten? Enkele kunstenaars die van hun voetstuk zijn gestoten kwamen ook in jouw programma’s geregeld over de vloer.

Pattyn: Hier spelen een aantal zaken. Sinds het Kunstendecreet in de jaren 1990 kon er eindelijk werk worden gemaakt van een echte Vlaamse cultuurwereld. Sommige kunstenaars speelden daar een belangrijke rol in en de media hebben hun carrières terecht ondersteund.

Daarnaast is er nu een heel mondige generatie opgestaan. Ik heb zelf ook heftig leiderschap meegemaakt en was niet altijd mondig genoeg om daar iets tegen in te brengen. Maar ik vind het kwalijk dat alles op één hoop wordt gesmeten. Het gaat altijd over dezelfde mensen en het lijkt alsof ze moeten hangen: eerst was er Jan Fabre, dan ging het over Anne Teresa (De Keersmaeker, red.) en dan moest ook Ivo van Hove eraan geloven. We zouden daar omzichtiger mee moeten omspringen, want dat zijn totaal andere verhalen. Natuurlijk zijn er fouten gemaakt, maar dat geldt ook voor andere bedrijfstakken. Die mondigheid heeft veel te maken met hoe jongeren nu leven: erg gericht op work-life balance, heel self-protective. Ik heb altijd heel hard gewerkt en nooit gedacht ‘Fuck, nu wil ik een vrije dag’, al liepen mijn uren de spuigaten uit en moest ik er nog een pak mansplaining bijnemen. Ik klaagde daar niet over, want ik ken zelf geen maat. Nog steeds niet. Intussen heb ik wel geleerd om wat ik van mezelf eis niet op te leggen aan anderen. Je moet het ook in de context van toen zien. In de jaren 1980 en 1990 is hier zoveel ontstaan uit artistieke passie. Kunnen we ook eens naar de resultaten kijken? Je kan toch niet pretenderen dat iedereen een artistiek slachtoffer is?

In een interview fileerde je vroegere partner, schilder Koen van den Broek, vorig jaar de kunstenscene, die volgens hem figuratiever, veiliger en knusser was geworden. Hij weet het aan de onveiligere en complexere wereld.

Pattyn: De papa van mijn zoon heeft daar wel een punt. Ik had deze week nog een figuratieve schilder te gast bij Pompidou en vroeg hem ook waarom iets dat al zes keer doodverklaard is nu ongebreideld terugkomt. Al die figuratie verkoopt natuurlijk goed, maar typeert ook een periode met veel onzekerheid. Dan duikt er een braafheid op die mensen op zoek naar veiligheid en schoonheid geruststelt. Aan de andere kant was de laatste Biënnale in Venetië dan weer een en al activisme. Het voordeel van ouder worden is dat je al die bewegingen ziet komen en gaan.

Die onveiligheid is al langer een Brusselse realiteit. Vroeger, in je Studio Brussel-jaren, wist je dat je kon worden overvallen als je als muziekliefhebber naar de VK ging. Nu is het haast overal uitkijken.

Pattyn: Weet je hoe vaak ik in de jaren 1990 naar de garage ben moeten rijden na een concert daar omdat de spiegel van mijn auto was geslagen? Maar kan je verbaasd zijn over de huidige situatie als je ziet in welke omstandigheden 10.000 mensen hier op straat leven? Vorige week pikten we ons neefje op aan Brussel-Centraal. Ik probeerde het straatbeeld te bekijken door de ogen van een 16-jarige uit het veilige West-Vlaanderen. En we kunnen er niet eens iets aan doen, want we hebben geen regering! Wat hebben jongeren de voorbije tien jaar niet allemaal meegemaakt? Na de aanslagen kwam covid en nu zijn er al die losgeslagen wereldleiders. Welk wereldbeeld creëert dat? Ik praat daar veel over met mijn zoon.

Los van alle problemen lijk je Brussel wel trouw te blijven?

Pattyn: Ja, en ik verzet me tegen de soms kwaadwillige gewoonte om Brussel altijd weer in een slecht daglicht te stellen, gewoon omdat de politiek niet opgewassen is tegen de problemen. Ik vind het hier heel leuk om wonen. Het Klarafestival is ook een uitnodiging om Brussel te ontdekken. Na al die jaren is het nog altijd mijn dorp.

Natuurlijk word je hier bestolen. Onlangs is mijn dure fiets nog verdwenen vlak bij De Munt. Er is ook meermaals ingebroken in mijn huis, en toen ik ergens een hamburger aan het eten was, bleek mijn iPhone plots weg. Maar in het buitenland ben ik ook al bestolen. Veel is te herleiden tot sociale ongelijkheid, tot mensen die niets hebben en mensen die alles hebben.

Opnieuw: als je ziet hoe lastig scholen het hebben, investeer dan in cultuur, maar vooral in jeugd, onderwijs en opvang, want die staat voor alleenstaande werkende moeders nog lang niet op punt. Als we allemaal flex moeten werken, mag je toch verwachten dat ook de opvang flex is?