Militaire industrie: 'Maak van Brussel een nieuwe defensiehub'

De Europese defensie-industrie heeft de wind in de zeilen, nu de consensus groeit dat de EU meer eigen militaire slagkracht moet ontwikkelen in het wereldwijde geopolitieke schaakspel. Ook de Brusselse defensiebedrijven, met op kop vaandeldrager Sabca, koesteren de hoop op een nieuw tijdperk. “Je moet investeringen in defensie als een soort verzekering zien.”

Defensie is ‘hot’. Europa zet de geldkraan open voor militaire investeringen, terwijl in eigen land minister van Defensie Theo Francken (N-VA) een ‘defensiefonds’ hoopt op te richten én ervan droomt om het teloorgegane Audi Brussels in Vorst om te vormen tot een fabriek voor wapens, drones of legervoertuigen.

Zelden stonden de sterren zo gunstig voor een relance van de Brusselse defensiebedrijven na de moeilijke coronajaren, zo bevestigt Samuel Weynants. De ambitieuze dertiger staat aan het hoofd van Sabca. Die vliegtuigonderdelenmaker, met hoofdzetel in Evere, maakt stukken voor de straaljagers F-16 (vleugel) en F-35 (delen van de staart). Hij juicht het voluntarisme van Francken toe. “Er is een visie, en ik denk dat het de juiste is. Het wordt een belangrijk jaar, voor Sabca en de hele Belgische defensie-industrie. We mogen de boot niet missen.”

Hij wijst op het grote potentieel om Brusselse industriejobs te creëren. “Sabca heeft in Evere capaciteit van 20.000 vierkante meter waar het onmiddellijk met assemblage of metaalbewerking kan beginnen. Ik kan bij een nieuw defensiecontract meteen een onderdelenprogramma opstarten. Ik vind het zeker een goed idee om van Audi Brussels een nieuwe defensiehub te maken. De fabriek heeft sterke logistieke troeven. Daar wil ik wel aan toevoegen: kijk ook naar bedrijven die al actief zijn in militaire industrie.”

Si vis pacem, para bellum

Defensie is momenteel maar goed voor 10 procent van Sabca’s activiteiten in Brussel, tegenover 90 procent voor burger- en commerciële toepassingen. Weynants hoopt in de richting van een verhouding 40-60 te gaan en Sabca nog meer op de kaart te zetten als militaire toeleverancier.

Het bedrijf is bijvoorbeeld bereid om mee te werken aan Belgische luchtafweer, een Iron Dome naar Israëlisch model. Zo’n raketafweersysteem moet volgens sommige defensie-experten dé prioriteit zijn, omdat België nu weerloos is tegen luchtaanvallen. Weynants: “De havens van Antwerpen en Zeebrugge zijn belangrijke logistieke knooppunten voor heel Europa. En het hoofdkwartier van de Navo ligt in Brussel. Dat lijken me redenen genoeg voor luchtafweer. We maken de fuselage (wandplaten) van de Ariane-raket en hebben zeker kennis in huis om een rol te spelen in de productie.”

Militaire contracten zijn vaak complexe internationale politieke deals met afspraken over lokale toeleveringscontracten en economische returns. Sabca heeft daarbij het voordeel dat zijn moederholding Orizio voor de helft in handen is van de federale staat, via participatiemaatschappij SFPIM. De overige helft zit bij ondernemer Stéphane Burton.

Vindt de Sabca-CEO het geen ethisch probleem dat de lijn tussen defensief en offensief militair materieel niet altijd eenvoudig te trekken valt, waardoor sommige verdedigingstechnologieën ook voor militaire aanvallen gebruikt kunnen worden? “Si vis pacem, para bellum, het is een spreekwoord dat ook minister Francken in de mond neemt. Wie vrede wil, moet zich voorbereiden op oorlog,” antwoordt hij. “Toen ik jonger was, was ook ik een tijdje anti-oorlog. Je moet defensie echter als een soort verzekering zien. Je betaalt elk jaar een polis om je te beschermen tegen een catastrofe. En wat offensief gebruik betreft: laten we eerlijk zijn, in Europa stelt die vraag zich eigenlijk niet – hier gaat het in eerste instantie over defensie.”

Mirakeloplossing

Nils Duquet, de directeur van het Vlaams Vredesinstituut, heeft toch wat reserves bij de hype rond de hermilitarisering van Europa. Hij waarschuwt voor overhaaste beslissingen. “Defensie wordt nu als een mirakeloplossing gezien voor alle problemen, zoals de reconversie van Audi Brussels. Zo simpel ligt dat allemaal niet. Stel dat we er een wapenfabriek van maken: is dat wel industrieel en economisch leefbaar? Welk militair materieel willen we zelf maken en wat kopen we beter elders in? Dat zou eerst Europees afgestemd moeten worden, vooraleer je een fabriek in gang zet, met het risico dat ze over enkele jaren alweer moet stoppen bij gebrek aan duurzaam zakenmodel.”

Het Vredesinstituut, dat deze week een debat over defensie organiseert in het Vlaams Parlement, wijst er ook op dat extra investeringen in defensie paradoxaal genoeg tot een verergering van sommige conflicten in de wereld kunnen leiden, wanneer het bijkomende materieel in de verkeerde handen zou vallen.

“Een concreet voorbeeld: de drones die Rusland inzet in de oorlog tegen Oekraïne blijken vol gevoelige westerse componenten van recente makelij te zitten. Hoe kan dat? Omdat vergunningsplichtige componenten via derde landen toch in Rusland zijn geraakt. Waarmee ik wil aangeven: als de politiek beslist om de productie van militair materieel op te drijven, dan moet ze die extra productie zo goed mogelijk afschermen van oneigenlijk gebruik.”

Verborgen parels

De Luikse industriële groep John Cockerill stelde zich eerder deze maand kandidaat om militaire voertuigen te bouwen in de Audi-fabriek. Moet de reconversie van de site in Vorst volledig de militaire toer op gaan, of eerder mikken op een gemengde bestemming? Werkgeverskoepel Agoria, die onlangs een studie maakte over de Belgische defensiesector, wil zich daar niet over uitspreken. De technologiefederatie zegt “met spelers uit zowel defensie als andere industrieën de mogelijkheden voor Vorst in kaart te brengen”.

Brussel heeft geen traditie in industriële wapenbedrijven, zoals Wallonië dat wel heeft met FN Herstal (geweren) en het Henegouwse Mecar (munitie en granaten). Uit een studie van technologiefederatie Agoria blijkt dat de defensiesector in en rond Brussel relatief klein is – in totaal zowat 2.000 jobs, tegenover 3.000 jobs voor Audi Brussels op zijn eentje – en vooral gespecialiseerd is in lucht- en ruimtevaart.

De vliegtuigonderdelenmakers Asco (Leuvensesteenweg) en Sabca zijn de twee zwaargewichten, met daarnaast een heleboel kleinere spelers in specifieke domeinen zoals geolokalisatie. Een voorbeeld is Space Applications Services (kortweg Space Apps), dat hoogtechnologische diensten levert aan de ruimtevaart, maar ook aan defensieklanten.
Ook in cybersecurity en andere IT-niches staat Brussel sterk. Ilias Solutions uit Machelen, onlangs overgenomen door de Fins-Noorse groep Patria, maakt bijvoorbeeld softwareplatformen voor legerdiensten. “Veel defensie­bedrijfjes in en rond Brussel zijn op technologisch vlak wereldtop, maar zijn voor het grote publiek onbekend en blijven – deels doelbewust – onder de radar,” zegt Agoria.

Opmerkelijk: bij de leden van de koepelvereniging Brussels Aerospace & Defence Group (BAG) is ook het weer­instituut KMI te vinden, wat de Brusselse voorliefde voor de lucht en de sterren onderstreept. Al leidde die lobbygroep de voorbije jaren een slapend bestaan.

De meeste Brusselse defensiebedrijven zijn net als Sabca of Space Apps dual-use, dus met zowel een civiel als een militair toepassingsgebied. Sabca-CEO Weynants is een grote pleitbezorger van die combinatie. “Er zijn zoveel spill-overs van militaire ontwikkelingen naar burgerlijke. Wat we ontwikkelen voor het militaire vrachtvliegtuig A400-M, kunnen we ook gebruiken voor de commerciële Airbus A350. Het is een beetje zoals de Formule 1, waar het ABS-remsysteem ontwikkeld werd en daarna ingang vond in gewone wagens.”

Belgische krachtenbundeling

Maar eigenlijk zijn de activiteiten in Brussel te beperkt om een volwaardige defensiecluster van Europees niveau te worden, zegt zowel Agoria als Sabca. Brussel is goed voor 12 procent van de jobs in de brede Belgische defensie-industrie, tegenover telkens 44 procent voor Vlaanderen en Wallonië.

“Laten we daarom de krachten bundelen op Belgisch niveau. Elke regio heeft haar specifieke competenties,” zegt Weynants. “Kijk naar ons eigen bedrijf. Ons hoofdkwartier ligt in Evere, waar we onder meer de vleugelstukken voor F-16’s produceren. We hebben een grote fabriek in Lummen, die de vleugelonderdelen voor de F-35 vervaardigt en Sabca Technologies in Wallonië maakt actuatoren (bewegingsregelaars) voor de F-16. Ons zusterbedrijf Sabena Engineering, dat zowel burger- als militaire vliegtuigen onderhoudt, heeft een belangrijke site in Charleroi, en ook in Zaventem.”

“We moeten een Belgisch defensie-­ecosysteem uitbouwen op wat we vandaag al hebben, waarbij de grotere en ‘klassiekere’ defensiebedrijven en de vele kleinere technologiebedrijven elkaar kunnen aanvullen en versterken. Zo kunnen we internationaal onze plek in de keten opeisen,” zegt defensie-expert Pascal Acket van Agoria.

Dat neemt niet weg dat er in de omgeving van Evere en Brussels Airport toch een soort Brusselse defensiehub groeit, met het nieuwe Navo-hoofdkwartier als centraal punt. Die hub zal nog meer allure krijgen zodra het ultramoderne hoofdkwartier van de Belgische Defensie klaar is, zo hoopt Sabca. Dat is gepland langs de Leopold III-laan en gedeeltelijk op de site van het oude Navo-hoofdkwartier.

Volgt de Belgische defensie-industrie de wereldwijd verwachte groeitrend, dan kan ze de komende acht jaar verdubbelen in omvang, zo berekende werkgeverskoepel Agoria. Een voorwaarde is wel dat de banken hun terughoudendheid om defensiebedrijven krediet te verlenen – een gevolg van het negatieve imago van de sector in de voorbije decennia – van zich afschudden. Bankenkoepel Febelfin heeft, geïnspireerd door het gewijzigde maatschappelijke sentiment rond defensie, al signalen over een positievere houding uitgestuurd.

Herindustrialisering

Weynants hoopt dat het momentum rond defensie niet alleen tot een boost voor IT-diensten als cybersecurity of hoogtechnologische ontwikkeling van drones zal leiden in Brussel, maar ook tot creatie van een pak arbeidersjobs voor kortgeschoolden.

“We mogen de industrie niet vergeten. Ik was wat verbaasd te horen dat Sabca na de sluiting van Audi Brussels het grootste industriebedrijf van het Brussels gewest werd, met 550 werknemers.”

“Hoogtechnologische jobs – België blijft een ingenieursland – gaan hand in hand met laagtechnologische. Onze sector is ook minder gerobotiseerd dan autoassemblage, omdat de volumes lager liggen. Denk aan het frezen en ontbramen (metaal gladstrijken) van de F16-vleugels. Dat is vandaag nog altijd mensenwerk. We zoeken op dit moment vijftig mensen die we zelf kunnen opleiden en zullen onze vacatures ook op de Job Day voor Audi-werknemers presenteren.”