Praktijktesten op de arbeidsmarkt komen niet van de grond: amper één sinds begin 2024

Ondanks een verruiming van de wetgeving op de discriminatietesten op de arbeidsmarkt, komen die niet of nauwelijks van de grond. Van begin januari tot september 2024 is er amper één uitgevoerd, en die toonde geen discriminatie aan.

Het Brussels Gewest geldt als pionier in de wetgeving rond praktijktesten op de arbeidsmarkt. Via nepsollicitaties of mystery calls kan worden nagegaan of een werkgever discrimineert op basis van etniciteit, culturele achtergrond, leeftijd, religie of seksuele geaardheid. Bedrijven kunnen strafrechtelijk vervolgd worden, er kunnen ook administratieve boetes komen of het verlies van overheidssubsidies.

Al in 2017 voerde het Brussels Gewest de wet in. Omdat de praktijktesten nauwelijks van de grond kwamen, is de wetgeving in juni 2023 verruimd. Sindsdien kan ook bij een vermoeden van discriminatie een praktijktest worden uitgevoerd. Sollicitanten kunnen hiervoor een melding sturen naar een overheidswebsite, waarna de arbeidsinspectie overgaat tot actie.

Weinig meldingen

Maar uit een antwoord van ontslagnemend minister van Werk Bernard Clerfayt (Défi) op een vraag van parlementslid Ilyas Mouani (Vooruit.brussels) blijkt dat de vernieuwde wet ook in 2023 en 2024 nauwelijks aanleiding geeft tot meer praktijktesten.

Dat komt onder meer omdat Actiris, Unia of de Gewestelijke Werkgelegenheidsinspectie weinig meldingen krijgen. In 2023 waren het er zes, in de eerste drie kwartalen van 2024 twaalf. Die werden zo goed als allemaal geseponeerd, meestal omdat het Brussels Gewest niet bevoegd is om op te treden, maar in enkele gevallen ook omdat er bij controle geen overtreding is vastgesteld. De meldingen gingen over etnische afkomst, leeftijd, sociale afkomst, geloof, burgerlijke staat, etcetera.

Er werd uiteindelijk slechts één praktijktest uitgevoerd in 2024. De arbeidsinspectie heeft vijf nepsollicitaties gestuurd naar een dienstenchèquebedrijf. Maar de test kon geen overtredingen van de discriminatiewet aantonen.

Er waren wel problemen van een andere aard. Die zijn bij het bedrijf aangekaart, waarna die in orde werden gebracht.

Akkoord met Arbeidsauditoraat

De praktijktesten op de arbeidsmarkt blijven dus grotendeels uit, zelfs na de verruiming van de wetgeving in 2023. De vraag is waarom. Volgens Clerfayt zijn de meldingen van sollicitanten meestal niet van die aard dat ze een praktijktest rechtvaardigen. Daarnaast is het bij een vermoeden van discriminatie in de praktijk niet altijd mogelijk om een discriminatietest uit te voeren omdat de desbetreffende job niet langer vacant is.

De Brusselse arbeidsinspectie kan tot slot ook praktijktesten invoeren op grotere schaal waarbij er een vermoeden is van discriminerende praktijken, niet door een melding maar door een academische studie of op basis van statistische gegevens.

Om in dat geval praktijktesten in te richten is evenwel een akkoord nodig met het Arbeidsauditoraat (het ‘openbaar ministerie’ van de arbeidsrechtbank). Maar dat akkoord is er nog niet. Het is aan de volgende regering om zich hierover te buigen, aldus nog Clerfayt.

Clerfayt gaf ook nog de resultaten mee van een grote studie naar discriminatie op de arbeidsmarkt. Daaruit is gebleken dat er in de privé-sector wel degelijk een probleem is. “Etniciteit (niet-EU of een naam van Marokkaanse origine), maar ook het feit ouder dan 50 jaar te zijn en een man te zijn heeft nadelige effecten op de jobkansen. Met een naam van Poolse origine kon geen discriminatie aan het licht worden gebracht.”

In de publieke sector is er geen significante discriminatie vastgesteld.

Diezelfde onderzoekers uiten echter wel hun twijfels over het nut van praktijktesten. “Het gebruik van de (proactieve) situatietesten om individuele ondernemingen te testen, controleren en eventueel sanctioneren, is geen efficiënte of rechtvaardige methode”, aldus de onderzoekers.

Vooruit.brussels: 'Praktijktesten blijven nodig'

Vooruit.brussels blijft intussen achter het idee van praktijktesten staan. “Ze moeten gewoon worden uitgevoerd, zoals het voorzien is in de wet,” zegt parlementslid Ilyas Mouani. “Het pakt niet alleen discriminatie aan, maar het geeft ook zicht op hoeveel er gediscrimineerd wordt. We zullen hierop blijven hameren.”