Theaterstuk laat jongeren praten over seks: ‘Nergens een goede tutorial over liefde'

Hoe lang is een piemel? Kan je doodgaan van masturbatie? Is porno echt of geacteerd? Moet ik mijn schaamhaar scheren? Wat met seks voor het huwelijk? In de theatervoorstelling Q&A van het Brusselse gezelschap Tint stellen jongeren honderduit vragen over seks.

Voor zinnenprikkelend theater moet je dit weekend in Zinnema zijn. Theatermaker Eline George en seksuoloog Jacoba Cuppens spraken het afgelopen jaar tijdens workshops in scholen met meer dan zeshonderd jongeren over relaties en seksualiteit. Dat leidde tot een lange lijst van vragen, die de rode draad vormen door de theatervoorstelling Q&A. Daarin laten zeven jongeren geen enkel aspect van de liefde en het liefdesspel onderbelicht of onbesproken.

Zorgvuldig alle grapjes over voorspel vermijdend, ging BRUZZ vooraf op consultatie bij drie jongeren uit de cast. Onder het toeziende oog van de theatermaker en de seksuoloog legden we Mina Bouti (15), Waso Vanden Broeck (21) en Renée Meuris (25) vijf specifieke vragen voor. “Wij hebben geen diploma seksuologie, dus alles wat wij zeggen halen we ook maar gewoon uit onze eigen ervaring of uit ons personage.”

Is het een dingetje of je nog maagd bent of niet?
Mina Bouti: Ik vind in ieder geval niet dat je 'het' moet doen, gewoon omdat je denkt dat dat moet, of om te kunnen zeggen dat je 'het' gedaan hebt. Door dat idee van maagdelijkheid hebben sommigen volgens mij op jonge leeftijd seks 'om ervan af te zijn.' Maar zo kijk ik er niet tegenaan. En veel van mijn vrienden ook niet.
Waso Vanden Broeck: In de voorstelling stellen we onszelf de vraag hoe relevant deze vraag over maagdelijkheid is. We gaan in op dat woord 'maagd'. Wat is dat? Waar ligt de grens tussen maagd zijn en niet meer maagd zijn? Is dat penetratie? Masturbatie? Een eerste kus? Gaat het alleen over vrouwen? Bestaat dat, een maagdenvlies? Bij al die vragen willen we even stilstaan.

Voor sommige mensen is dat concept van maagdelijkheid iets heel persoonlijks, voor andere iets maatschappelijks. Ik ben er zelf ook mee bezig geweest toen ik opgroeide, omdat het in onze samenleving zo groot wordt gemaakt. Maar eigenlijk is er weinig speciaals aan en verandert het weinig aan je doen en laten. De focus op de eerste keer doet volgens mij zelfs afbreuk aan de seksuele beleving van veel jongeren. Uiteindelijk waren we het er in onze groep over eens dat je zelf kiest of het idee van maagdelijkheid voor jou belangrijk is of niet.

Renée Meuris: In onze cast zitten jongeren die nog geen stappen hebben gezet en jongeren die al jaren ervaring hebben. Ik ben al ontmaagd, maar ik vind het supercool hoe jongeren die nog 'maagd' zijn, kunnen zeggen: “En dan?” Je kan ook veel weten over seks, zonder het per se te willen doen. En je moet ook niet van alles a big thing maken. Seks is ook maar seks. Mijn visie daarover is echt hard veranderd de laatste maanden. Ik had deze voorstelling zelf graag tien jaar eerder willen zien.

Hoe breng je je verliefde gevoelens op de juiste manier over? En hoe geef je jouw grenzen aan?
Bouti: Als het over liefde gaat, heb ik nog nooit echt heel diepgaande gevoelens gehad. Ik denk dat het moeilijk zou zijn om die over te brengen. Sommige mensen doen dat wat makkelijker, voor heel wat jonge mensen is het volgens mij moeilijker. Ik vind het soms lastig om mezelf kwetsbaar op te stellen. Soms vind ik het zelf niet zo erg aangenaam als iemand iets tegenover mij laat blijken. Ik ben bang dat anderen ook afwijzend over mij kunnen denken.

Je weet ook niet altijd goed wat je precies voelt, en dus niet wat je moet zeggen. Mijn personage in de voorstelling zegt vaak wat ze niet wil.

Vanden Broeck: Wat we merkten in ons onderzoek, is dat als iemand zegt: “Ik wil dat eigenlijk niet,” anderen snel concluderen: “Ach, die is daar nog niet klaar voor.” Dat is belachelijk. Het is net supersterk aan het personage dat Mina speelt, dat zij gewoon zegt: “Ik hoef dit niet. Niet omdat ik er niet klaar voor zou zijn, maar gewoon omdat dit niet iets is waar ik mee bezig ben.”

Meuris: Ik ben onlangs voor de eerste keer echt verliefd geweest – niet zo'n tienerliefde, maar écht, écht verliefd. Dat voelde als iets helemaal nieuws, iets waar ik nog nooit over had gelezen, of nog nooit iets over had gezien. Ik heb het gevoel dat we dáárover te weinig écht spreken, dat we te weinig zeggen wat we zelf voelen, en te veel bezig zijn met wat de ander zal denken.

Ik denk dat het leuker zou zijn voor iedereen als iedereen leert om te zeggen wat die voelt. Zodat ook liefde en verliefdheid meer bespreekbaar worden. Want liefde is ook wel een beetje een taboe. Online staat nergens een tutorial over liefde. Je kan daar niet vinden wat je moet doen als je afgewezen wordt of met heel grote gevoelens zit.
Tijdens seksuele opvoeding op school gaat het wel over hoe alles er aan de binnenkant uitziet en hoe je wel en niet zwanger kan worden, maar niet over hoe seks voelt, wat seks met je doet, of hoe je je een dag later kan voelen.

Is het oké om seks te hebben met mensen van wie je niet van houdt?
Vanden Broeck: Seks kan ook gewoon voor het plezier en het genot, daar hoeft niet altijd veel diepgang achter te zitten. Ik denk dat dat vrij vaak gebeurt onder jongeren. Opnieuw is praten over wat we voelen hier belangrijk. Je kan eens seks hebben na een date, maar communiceer dan gewoon. Wil je dit?

Meuris: We hebben in ons onderzoek ook geleerd over de bonobo's (mensapen, red.). Hoe die in hun gemeenschap allemaal seks hebben met elkaar, en elkaar begroeten of sorry zeggen door even te vingeren of zo. (Lacht) Bij zowat elke gelegenheid komen voor de bonobo's seksuele handelingen kijken, en de bonobo's zijn ook aan het floreren, dus …

Regisseur Eline George en seksuoloog Jacoba Cuppens beseffen dat sommige jongeren door tradities, geloofsregels of normen in de familie de zaken anders bekijken. En misschien meer 'waarde' hechten aan maagdelijkheid of exclusiviteit bij seks.

“In de cast zitten geen jongeren die er zo over denken,” verduidelijkt George. “Tijdens de workshops waren er die een bepaalde geloofsovertuiging hadden, en die niet zomaar vrij, blij en schaamteloos over seks praatten. We zullen veel schoolvoorstellingen spelen voor zulke jongeren. We willen niets prediken, wel goed kaderen wat we willen doen: vooral het gesprek op gang brengen in een veilige context.”

“Het gaat niet zozeer over de antwoorden, maar over het vragen durven te stellen, om zo tot eigen keuzes te kunnen komen,” zegt seksuoloog Cuppens. “Als je naar de voorstelling komt kijken om veel over seks te leren, dan zal je misschien teleurgesteld zijn. Hopelijk ervaar je wel dat het normaal is dat je met vragen zit, en dat je die kan stellen. Zo kan je een seksuele identiteit ontwikkelen die bij jou past.”

Waarom maakt het voor sommigen blijkbaar uit op welk geslacht iemand valt?
Vanden Broeck: Seks, gender, liefde ... het zijn allemaal fluïde begrippen. Als je dat uit het oog verliest, blijf je snel haperen bij onnauwkeurige vragen.
Jacoba Cuppens: Het personage dat Waso speelt, zit wat dat betreft een beetje in een spreidstand. Hij zegt dat hij een hekel heeft aan mannen, maar er toch graag seks mee wil. Dat is volgens mij wel relevant voor onze tijd van feminisme en MeToo: welk beeld hebben we van mannelijkheid? Als je op mannen valt, op wie val je dan eigenlijk?

Bouti: Ik denk dat het klopt dat homofobie te maken heeft met een onderwaardering van wat vrouwelijk is. Als twee meisjes close zijn met elkaar, zullen daar niet zo snel opmerkingen op komen dan wanneer twee mannen lief zijn voor elkaar. Dat kunnen veel mensen precies niet aan, want dat is dan niet 'mannelijk' genoeg.

Meuris: Ik zag onlangs een TikTok die daar keihard bij aansluit. Over het feit dat mannelijkheid de norm is, en dat alles wat daarvan afwijkt, zoals een man die vrouwenkleren draagt, daarom veel meer haat krijgt. Vrouwen zijn al niet de norm, dus maakt het voor die haters minder uit of iemand lesbisch is. Een man die met een andere man samen is, clasht veel meer.

Cuppens: Mannen worden sneller afgestraft als ze afwijken van de norm. Ook wanneer het gaat over praten over seksualiteit. Je kwetsbaar opstellen is al een risico. Daardoor is babbelen over seks, of open zijn over homoseksualiteit, soms een grote stap. Ook tijdens onze workshops was dat in bepaalde klassen moeilijk.ELINE GEORGE: In de groepen met de meeste culturele verschillen was het het moeilijkst om heel open te zijn, omdat er vaak te grote meningsverschillen waren. Jongeren waren wat terughoudender om bepaalde zaken op tafel te gooien, terwijl het net boeiend is als er verschillende meningen zijn.

Wat denk je over de rol die porno speelt in onze maatschappij?
Bouti: Mij lijkt het niet slecht als porno niet zo snel en makkelijk toegankelijk zou zijn. Het lijkt mij bijvoorbeeld leuker om naar een seksshop te gaan en daar een dvd te huren of zo. (Lacht) Dan ben je je bewuster van wat je gaat doen. Nu krijg je van alles te zien, ook al wil je dat misschien niet per se.Vanden Broeck: Over porno is er wel wat onenigheid in onze groep en in de voorstelling. Ook ik zit tussen twee standpunten. Enerzijds denk ik dat het gezond en goed is dat porno seks zo toegankelijk maakt, maar anderzijds heb ik het idee dat porno ons beeld rond seks vervormt. Ik weet dus niet of ik zo superblij ben met de toegankelijkheid van porno.

Dankzij Q&A heb ik wel geleerd dat seks en genot veel met psychologie te maken hebben. Je denkt aan iets fysieks dat je gewoon moet doen, maar je moet je natuurlijk in de eerste plaats goed voelen. Porno heeft daar veel invloed op. Als jongere word je erg beïnvloed door wat je ziet, waardoor het in het echt soms allemaal niet zo vlotjes gaat.

Meuris: Ik maak echt wel het onderscheid tussen porno kijken en seks hebben. Intiem zijn met iemand is iets helemaal anders dan voor een schermpje zitten. Ik heb porno nooit als iets slechts gezien, omdat de eerste porno die ik zag ethische porno was, toen ik al zeventien of achttien was. Bij meisjes is er toch nog een groter taboe rond. Zij praten er minder over, terwijl jongens elkaar filmpjes tonen in de les. Daardoor dacht ik lang dat porno iets voor jongens is. Over de porno die jongens kijken, hoor ik ook veel slechte dingen, over de machtsverhoudingen bijvoorbeeld. De porno die ik heb gekeken, was altijd vrouwvriendelijk en zonder 'foute' dingen.

De voorstelling behandelt nog meer vragen, maar heeft het ook over de oorsprong van porno. Interessante materie, waarvoor op school blijkbaar vaak maar weinig tijd is.

Eline George: “We kregen van scholen veel meer aanvragen voor workshops dan we konden toezeggen. Je voelt dat ze daar zitten te wachten op materiaal, gespreksstof en ondersteuning. De leerkrachten zaten vaak op het puntje van hun stoel mee te luisteren of mee te doen. Achteraf kwamen ze nog vragen stellen. Een les van vijftig minuten is natuurlijk te kort om een helemaal veilige context te creëren voor een gesprek over seksualiteit. Hopelijk kan het stuk dan een vertrekpunt zijn voor meer van die gesprekken. Tijdens de voorstellingen zullen we in ieder geval een comfortabele ruimte creëren waar de toeschouwers kunnen kiezen van hoe nabij ze alles volgen.”

De drie jonge acteurs zijn ambassadeurs van het vrije woord geworden als het over seks gaat. Ze merkten dat ze na hun onderzoek en repetitieproces veel vrijer en directer praten over seks met mensen in hun omgeving. Ze willen, in de woorden van Waso Vanden Broeck, dat “virus verder verspreiden.” “Ik heb wat dat betreft ook een hele weg afgelegd,” besluit Mina Bouti. “Ik denk ook dat theater een heel mooi medium is om het hierover te hebben. Niet superdirect, maar met interessante vragen waar je zelf rustig over kan nadenken.”