Geen seks kunnen hebben: Alix Garin kaart vaginisme aan in graphic novel

Met haar nieuwe graphic novel Impénétrable slecht de jonge Brusselse stripmaker Alix Garin het taboe rond vaginisme en hoe een gemankeerde seksualiteit druk kan zetten op de intimiteit binnen een relatie. “Het schuldgevoel blijft, zelfs als je een lieve, geduldige, begripvolle partner hebt.”

Na het verschijnen van haar veelgeprezen debuut Ne m'oublie pas, in het Nederlands uitgegeven als Vergeet-mij-niet, zat Alix Garin in een impasse. De Brusselse stripmaker liep vast op haar volgende project en besliste uiteindelijk om een jaar werk in de vuilnisbak te gooien. “Dat was niet niks,” vertelt ze, “maar het was nodig. Daar en dan is het idee ontstaan om Impénétrable te maken. Omdat ik tijdens mijn zoektocht naar antwoorden op mijn probleem vaak heb gedacht: 'Het kan toch niet dat ik zo alleen ben?' Ik beloofde mezelf om het verhaal ooit te vertellen op mijn manier, in een beeldverhaal. Alleen kende ik op dat moment het einde nog niet. Zou ik ooit genezen? Zou mijn relatie standhouden? Hoe zou mijn leven eruitzien? Daarbij wilde ik voluit voor de autobiografie gaan. Je kan niet beweren een taboe te willen slechten zonder ervoor uit te komen dat je er zelf mee te maken hebt gehad. En sommige aspecten van het verhaal waren ook zo romanesk dat je ze niet zou accepteren als verzinsels. Het leven overtreft soms de fictie.”

Het maakt je wel kwetsbaar voor persoonlijke kritiek.
Alix Garin: Bij het begin van het project ben ik daar bang voor geweest. Niet zozeer voor kritiek op het album, maar voor online intimdatie. Voor mannen in de uithoeken van het internet die het niet kunnen verdragen dat een vrouw het woord neemt over zulke intieme onderwerpen. Spijtig genoeg moet je daarmee leren leven. Als je je laat leiden door angst, laat je de ander winnen. Gelukkig wordt in de reacties tot nu toe het boek niet herleid tot een getuigenis over vaginisme. (Lees verder onder de afbeelding)

Seks en liefde horen intussen bij het repertoire van de lifestyle, maar als je vaginisme aankaart, stoot je op gêne, stilte, onwetendheid.
Garin: Het onderwerp zit in een dode hoek, ja. In onze maatschappij wordt er veel gepraat over intimiteit en seksualiteit, maar alleen als het goed functioneert. Polyamorie, nieuwe relatievormen, allemaal goed en wel, tant que ça marche. Maar wat als niet alles oké is? Daar gaan veel schuldgevoelens mee gepaard, je krijgt het gevoel dat je je partner iets ontzegt, zelfs als die lief, geduldig en begripvol is. Het idee van de 'echtelijke plicht' zit er nog diep in. De druk komt niet van die ene persoon, maar van een systeem dat ons met die ideeën heeft opgezadeld.

Je hoofdpersonage worstelt met het feit dat ze niet in het plaatje past?
Garin: Seksualiteit speelt zo'n grote rol in de huidige samenleving. Je seksualiteit niet beleven wordt dan een soort handicap. En je wilt geen beperking hebben, je wilt erbij horen. Buiten de norm vallen verplicht je om de blik van de ander te confronteren. Je moet een manier van leven bedenken die niet overeenstemt met wat ons geleerd is. Dat vergt verbeelding, overtuiging, wil. Energie die je misschien aan iets anders had willen besteden. Zonder vaginisme zou mijn leven er een stuk gemakkelijker hebben uitgezien. Ik ben blij dat er nu eindelijk over gepraat wordt. Het is een beetje zoals met endometriose vijftien jaar geleden, men geloofde zelfs niet dat dat bestond. Vrouwen die pijn hebben tijdens de menstruatie? Dat is toch al altijd zo geweest? Pas later kwam het besef dat het een echte ziekte was.

Je hoofdpersonage zwerft van de ene therapie naar het andere ziekenhuis. Het duurt lang voor ze tussen het jargon echte antwoorden vindt. Is dat een milde kritiek op de medische wereld?
Garin: Dat was niet mijn insteek. Uiteindelijk heeft de geneeskunde me wel geholpen. Maar het is ook een feit dat er nog steeds medische professionals zijn die niet bekend zijn met vaginisme. Hun gebrek aan kennis weerspiegelt een zekere minachting tegenover bepaalde, uniek vrouwelijke ziektebeelden. We vinden het blijkbaar heel normaal dat je als vrouw pijn lijdt. Gelukkig is dat aan het veranderen, omdat de maatschappij verandert. Ook mannen hebben daar veel bij te winnen.

Hoezo?
Garin: Mannen worden net zo goed in rollen gedwongen die ze zelf niet gekozen hebben. Moet je als man kracht, viriliteit en vechtlust uitstralen? Veel mannen kan dat allemaal niets schelen, maar ze voelen zich minderwaardig, omdat ze niet aan de norm voldoen. Ik verlang naar een wereld waarin die rigide genderrollen afgebroken worden. Wees lief voor elkaar. Wederzijds respect en compassie, dat zijn de waarden die ik wil uitdragen. Niet bepaald revolutionair, toch? (Lees verder onder de foto)

Beschouw je jezelf als een feministe?
Garin: Ja, al vind ik het spijtig dat dat woord nog steeds zulke heftige associaties oproept. Ik geloof dat dit boek, zonder expliciet zo benoemd te worden, een feministisch boek is. Alles is politiek, en dus ook het maken van dit boek. Ik omarm mijn feminisme. Maar ik schreeuw het niet van de daken. Feminist zijn is vandaag: vechten tegen een maatschappij die gebouwd is op waarden die enkel door mannen zijn bedacht, met het doel een macht te verwerven die stoelt op uitbuiting. Niet enkel die van vrouwen, van alle zwakkeren in het algemeen. Het feit dat ik stripauteur ben, geeft me de kans om boeken te schrijven die mijn eigen waarden doorgeven. Daar hebben mannen toch niets bij te verliezen? Ik wil het patriarchaat niet met gelijke wapens bevechten. Ik wil geen wraak nemen. Ik geloof dat we kunnen samenleven, la main dans la main. Klinkt naïef, maar als je niet naïef kan zijn, wat rest er dan? Cynisme?

In je boek wordt een verklaring voor het vaginisme van de hoofdpersoon gezocht in het feit dat ze te vroeg in de ratrace is gestapt. Heb je in die these geloofd?
Garin: Ik geloof dat omgevingsfactoren een zware impact kunnen hebben op de gezondheid van mensen, en dat die impact nog niet voldoende erkend wordt. Stress en fysieke uitputting hebben ervoor gezorgd dat de symptomen zich net op dat moment hebben geuit. Er was ook de impact van de rouw om mijn grootmoeder. Ook daar maken we ons ervan af met enkele dagen verlof voor de begrafenis.

Hoe heb je de taal gevonden om dit verhaal te vertellen?
Garin: De woorden kwamen vanzelf. Ik wilde zo eerlijk mogelijk zijn. Autobiografisch schrijven is ook ophouden met jezelf dingen wijs te maken. Je ziet de dingen met een enorme luciditeit. Mijn voorbeeld is Nobelprijswinnares Annie Ernaux, die met een bijna klinische blik de autobiografie als genre beoefent. Voor de tekeningen was het minder gemakkelijk. Ik heb meer moeten nadenken over de stijl. Ik wou niet hetzelfde doen als in Vergeet-mij-niet.

Hoe belangrijk is de stad Brussel als context, als decor, voor je verhaal?
Garin: Zeer belangrijk. Ik heb het geluk om in een grote stad te wonen, waar je eenvoudig toegang hebt tot verschillende vormen van gespecialiseerde zorg. Daarnaast is Brussel een prachtige plek om te gebruiken als decor voor een strip.

Er zit ook veel humor in het verhaal.
Garin: Inderdaad. Ik hou van een vleugje humor. De autobiografie nodigt ook uit om aan zelfspot te doen, om de situatie wat te dedramatiseren. Het kan geen kwaad om wat humor binnen te smokkelen in een verhaal dat over delicate onderwerpen gaat. Een lach en een traan, het contrast daartussen versterkt het verhaal.

Je ouders zijn allebei arts. Heeft het feit dat je tussen dokters bent opgegroeid geholpen in je contacten met de medische wereld?
Garin: Ja en neen. Neen, want mijn ouders zijn niet in het proces tussenbeide gekomen. Ik heb het hun ook nooit verteld, daar schaamde ik me te hard voor. Maar ik kén de medische sector wel en heb er een zeker vertrouwen in. Ik begrijp de codes. Dankzij mijn achtergrond wist ik ook hoe je over het lichaam kan spreken, in een medische context maar ook in een boek. Praten over het lichaam en over symptomen is niet eenvoudig, maar dankzij mijn opvoeding had ik daar weinig problemen mee. In onze familie wordt het lichaam ook niet geseksualiseerd, en dat is zeldzaam. Voor mijn ouders is het lichaam een fascinerend geheel van complexe elementen, niet de carrosserie van een lustobject.

Niettemin wordt er in het boek ook gehint naar seksueel misbruik.
Garin: Ja, het was belangrijk om dat te erkennen en het niet weg te stoppen. Het seksueel misbruik krijgt in mijn boek dezelfde plaats die het inneemt in mijn echte leven: het is gebeurd, ja, maar het is niet het centrale thema van mijn verhaal of mijn leven. Er is ook geen eenvoudig causaal verband tussen wat ik heb beleefd en het vaginisme. Het is veel ingewikkelder dan dat. Er zijn zoveel verschillende factoren, en het misbruik is er daar één van, onder vele anderen die soms door elkaar lopen. Ik heb het willen vertellen, om te laten zien dat je er ook van kan herstellen.

“Dit is geen verhaal over seks, maar een verhaal over liefde,” besluit je je boek. Waarin zit hem het verschil?
Garin: Het zou heel gemakkelijk zijn om dit boek te herleiden tot vaginisme, lust, open relaties, de herontdekking van mezelf als seksueel wezen. Want het is ook het verhaal van een koppel. Van twee mensen die elkaar graag zien, die hun best doen, die elkaar vergeven, die ondanks alles samen willen blijven. Van mensen die voor elkaar willen zorgen. Dat mag in onze cynische wereld weleens luidop worden gezegd.

Alix Garins Impénétrable is nu uit bij Le Lombard