Brussels rioleringsnetwerk is niet bestand tegen waterbom

De kans dat ook Brussel te maken krijgt met een waterbom is niet uitgesloten, zeggen experten. In dat extreme geval zal het bestaande riool- en waterafvoersysteem niet volstaan, Brussel zal overstromen. Leefmilieu Brussel beschikt alvast over speciale overstromingskaarten die de gevolgen voor de stad van een waterbom inzichtelijk maken.

Spanje kampt dezer dagen met extreem regenweer. De waterbom die vorige week de streek van Valencia trof, eiste ondertussen al meer dan tweehonderd doden. Honderden mensen zijn nog vermist. En het noodweer houdt aan: op verschillende plaatsen in het land blijft de zware regenval voor overstromingen zorgen.

Het weerfenomeen dat deze hevige regen veroorzaakt, is een lagedrukgebied gevuld met koude lucht op grote hoogte. Het komt in Spanje wel vaker voor, maar nooit eerder met zoveel neerslag tot gevolg

Kan zo’n waterbom ook Brussel treffen? “Ja,” zegt Ann Van Griensven, professor hydrologie aan de VUB. “Er zijn op dit moment verschillende onderzoeksinstituten die het patroon van waterbommen in West-Europa bestuderen. Daaruit blijkt dat ze steeds vaker voorkomen en ook intenser worden. Er is een link met de temperatuurverandering.”

Riolering verzadigd

Vraag is of Brussel gewapend is tegen de gevolgen. Eerst en vooral: hoe kwetsbaar is Brussel in het algemeen voor overstromingen? “De kans dat de Zenne uit haar oevers treedt of het kanaal overstroomt is niet erg groot,” zegt Boud Verbeiren, die zowel aan de VUB als bij de Brusselse Maatschappij voor Waterbeheer Hydria werkt als stedelijk hydroloog. “De Zenne heeft een afleidingskanaal naar het kanaal. Bij hoogwater wordt een deel van het Zennewater afgevoerd naar het kanaal. En het kanaal zelf zal niet gauw overstromen omdat er een groot verval is.”

Volgens Verbeiren zijn de meeste overstromingen in Brussel het gevolg van een overbelasting van de riolering of een overvloed van regenwater dat blijft staan in de straten. “Brussel heeft een unitair rioolsysteem dat zowel het afvalwater als het regenwater afvoert. Maar bij overmatige regenval raakt het rioleringssysteem verzadigd. Het water raakt niet meer in de riolering of het wordt door een te grote druk uit de riolering gestuwd.”

Overstorten

Om verzadiging te voorkomen zijn er twee technische oplossingen: op gevoelige plekken in de stad, helaas nog niet overal, zijn er bufferbekkens, voorts zijn er verschillende overstorten. Als het rioleringsnetwerk overstelpt raakt, stroomt een deel van het rioolwater over in het kanaal en in de Zenne. Niet goed voor de waterkwaliteit van deze waterlopen, maar wel essentieel om al te veel overstromingen te vermijden. “Er zijn vaak verzadigingen en dus overstorten, op sommige plekken eens per week,” zegt Verbeiren.

Dat komt onder meer door de sterke verharding van de stad, waardoor de natuurlijke cyclus van waterinfiltratie in de bodem niet kan plaatsvinden en er veel regen in het rioleringssysteem terechtkomt. Volgens cijfers van Leefmilieu Brussel is 53 procent van de bodem in het gewest ondoorlaatbaar. In de Vijfhoek, Sint-Joost-ten-Node en Sint-Gillis zit men aan percentages van respectievelijk 93, 91 en 90 procent. Bovendien blijft de ondoorlaatbaarheidsgraad nog toenemen.

Het huidige Brusselse rioleringssysteem, in combinatie met de bufferbekkens en overstorten, kan volgens Verbeiren regenval aan met een intensiteit die eens om de tien jaar voorkomt. “Maar dat is niets in vergelijking met wat er vorige week in Spanje gebeurde of in 2021 in Wallonië,” zegt Michaël Antoine, hydroloog bij Leefmilieu Brussel. “Op 24 juli 2021 viel er in Namen en Dinant 80 mm regen op een uur. Dat is een regenbui die eens om de tienduizend jaar voorkomt. Even intens als de regenval in Spanje, maar gelukkig veel korter. Daartegen is het huidige Brussels rioleringsnetwerk niet opgewassen.”

Leefmilieu Brussel gebruikte de waterbom van Namen en Dinant en ook de zondvloed in de Vesdervallei, eveneens in juli 2021, om simulaties voor Brussel te maken. “Het zijn overstromingskaarten die de gevolgen van een eventuele waterbom inzichtelijk maken,” legt Antoine uit. “Want wat gebeurt er in zo’n geval? Straten worden rivieren. Dat is vooral gevaarlijk in de vele hellende straten in de stad. Daar loopt het water pijlsnel naar beneden en sleurt de auto’s mee. Wij brengen in kaart welke straten daar het meest gevoelig voor zijn. Neem bijvoorbeeld de Graystraat in Elsene, die wordt een kolkende rivier. Bij noodweer in de jaren vijftig is dat al gebeurd, met een dode tot gevolg. We zoeken ook uit waar de brandweer in dat geval nog langs kan.”

Burger niet bang maken

De algemene overstromingskaarten zijn beschikbaar voor het grote publiek, zegt Antoine, de kaarten voor extreme risicoscenario's niet. “We willen de burger niet nodeloos bang maken. Laatstgenoemde kaarten zijn alleen bestemd voor de gemeenten en ook voor safe.brussels, de gewestelijke veiligheidsadministratie.” Die gebruikt ze voor het opstellen van het Bijzonder Nood- en Interventieplan (BNIP) voor overstromingen dat er aan zit te komen en dat een soort draaiboek is met richtlijnen die in acht genomen moeten worden bij overstromingsgevaar.

Leefmilieu Brussel stuurt in geval van noodweer ook onweerswaarschuwingen uit. Antoine: “Bij extreem weer waarschuwen we safe.brussels, dat een BeAlert kan verspreiden. Voor overstromingsgevaar hebben we dat tot dusver nooit moeten doen.”