Nieuwe topman Net Brussel: 'Niet meer vegen, maar minder vervuilen'

Vuilnis blijft een grote bron van ergernis voor de Brusselaar, maar Frédéric Fontaine weet waar hij als nieuwe topman met Net Brussel heen wil. “Ik heb extra mensen nodig, want afvalbeheer is een basistaak. De politiek moet rekening houden met ons belang voor deze stad.”

Frédéric Fontaine was voorbestemd voor een carrière in de sport. Maar een auto-ongeluk op de Brusselse ring besliste daar anders over. “Het heeft tweeënhalf jaar geduurd eer ik weer kon lopen. Gedaan dus met sporten.” Fontaine koos voor de politiek – “een ploeg- en vechtsport” – en ging op twee Ecolo-kabinetten aan de slag, waarna hij directeur-generaal van Leefmilieu Brussel werd. “Nadat ik die had omgevormd tot een performante organisatie, zocht ik een nieuwe uitdaging.” Die heeft hij begin 2022 gevonden als hoofd van Net Brussel, een boîte die bekendstaat om haar machtige vakbonden en roestig bestuur. Bij BRUZZ doet hij voor het eerst zijn relaas.

De audits uit 2020-2021 waren niet mals: een lage productiviteit, oubollig management, inefficiënt beleid, freewheelende directeurs, een verouderd IT-systeem, ouderwetse hr-opvattingen, hoog absenteïsme en een administratie die meer tewerkstellingsmachine is dan wat anders.
Frédéric Fontaine: Ze hebben de zaken nog geminimaliseerd. In 2023 zijn we veroordeeld voor onvrijwillige doodslag, omdat een werknemer in 2016 zelfmoord had gepleegd door wat u allemaal opsomt. Sommige problemen bestaan vandaag nog altijd, maar we zijn op de goede weg. De hervorming van de afvalophaling is een succes en onze productiviteit is verhoogd. We halen nu dubbel zoveel organisch afval op als voorheen. De samenwerking met de gemeenten is verbeterd, er openen nieuwe recyparken, de bio-methanisatiefabriek staat in de steigers. Enzovoort. Dat gezegd zijnde, mijn mandaat bestaat er niet in het agentschap zo goed mogelijk te besturen. Mijn mandaat bestaat erin dit Agentschap en zijn cultuur te transformeren.

Van welke cultuur naar welke cultuur?
Fontaine: Naar een cultuur van verantwoordelijkheid en resultaten. Iédereen moet verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen opdracht en het belang inzien van wat we doen. Ik wil een management op basis van doelstellingen. Daarvoor zijn extra mensen nodig, op IT, hr, financiën … Maar de Brusselse regering heeft een moratorium ingesteld, waardoor ik geen mensen mag aanwerven. Zelfs al betaal ik ze met wat ik elders bespaar.

De schuldgraad loopt op, de Brusselse regering wil bezuinigen.
Fontaine: En dat begrijp ik helemaal. Maar men moet ook rekening houden met de specifieke, fragiele situatie en uitdagingen van Net Brussel. En met ons belang voor deze stad.

Andere agentschappen zullen ook goede redenen hebben om een uitzondering te willen.
Fontaine: Ja, maar gezondheid, veiligheid, water, energie en afvalbeheer zijn basistaken. Daar gelden andere overwegingen. Maar goed, ik ben er niet voldoende in geslaagd om de situatie waarin Net Brussel zich bevindt aan politici uit te leggen. Ik neem daar mijn verantwoordelijkheid in. Maar sinds de nieuwe ophaalregeling doen we meer met minder, en dit zonder onrust. Dat kunnen we niet blijven volhouden.

Wat wil u?
Fontaine: Er moet meer ondersteuning en flexibiliteit komen. Steeds meer bedrijven vragen ons of we ook – betaald – hun organisch afval kunnen ophalen. Maar het personeelsplan verbiedt me om snel extra mensen aan te werven – dat wordt één keer per jaar goedgekeurd door de regering. Die klanten kunnen niet wachten en gaan elders. Hetzelfde met de verloning. Wij mogen wettelijk geen salariswagens aanbieden, maar zonder komt er geen enkele ingenieur af op onze vacatures. Geen enkele. Bij intercommunales zoals MIVB, Vivaqua of Sibelga krijgen ze veel meer betaald. Bij administraties zoals Brussel Leefmilieu kunnen ze van 9 tot 5 werken, bij ons moeten ze om 5.30 uur in de depots staan. Dus bieden we wel wagens aan. Nood breekt wet.

Er was een tijd dat er om de haverklap gestaakt werd bij Net Brussel, maar dat is gaan liggen. Hoe is de relatie nu met de vakbonden?
Fontaine: De sociale dialoog is verbeterd, maar nog niet gestabiliseerd. Soms loopt het goed, zoals bij de hervorming van de ophaling. Daar hebben de vakbonden zich constructief opgesteld en hun voorstellen hebben het project verrijkt. Soms loopt het moeilijker, bijvoorbeeld bij de discussie over het tuchtreglement. Ik vind dat disfunctioneel gedrag moet kunnen worden bestraft. Maar nu zijn er mazen in het net, waardoor dat in de praktijk soms moeilijk is. Verder kan ik daar weinig over zeggen, die onderhandelingen lopen nog.

Eind februari raakte bekend dat Net Brussel twee werknemers heeft ontslagen omdat ze steekpenningen hebben geëist om extra grofvuil op te halen. Met de hulp van de vakbonden hebben ze dat ontslag bij de Raad van State aangevochten. Met succes.
Fontaine: De Raad van State heeft het ontslag geschorst, niet vernietigd. We hebben er vertrouwen in dat we de zaak ten gronde zullen winnen. Maar het toont aan dat we inzake tuchtprocedures niet zomaar kunnen doen wat we willen.

U noemt de hervorming van de afvalophaling een succes. Zijn er nog hervormingen op komst?
Fontaine: We bestuderen dat. Het is niet ondenkbaar dat we in de toekomst twee ophaalrondes per week doen voor de oranje zak, maar dat is niet eenvoudig, aangezien we die hervorming helemaal uit eigen zak zouden moeten betalen.
Verder willen we op artificiële intelligentie inzetten. Nu wordt een straat bijvoorbeeld drie keer per week gereinigd, ongeacht hoe vuil die is. Om efficiënter te werken, zullen we camera's op vrachtwagens zetten, die nagaan hoe vuil de stoepen erbij liggen. Die camera's herkennen geen gezichten – qua privacy zit dat goed – maar wel sigarettenpeuken, hondendrollen, wikkels van chocolade, flessen … Zo kwalificeren we hoe proper een straat erbij ligt, en afhankelijk daarvan zullen we de frequentie verminderen of vermeerderen, of vegen we bijvoorbeeld maar een deel van de straat. Dat proefproject start eind maart, met camera's op vier vrachtwagens, die gedurende vier maanden de netheid op de gewestwegen van tien gemeenten in kaart zullen brengen.

Zijn er nog projecten?
Fontaine: We zetten ook in op de netheid na ophaling. Door de fini-fini-regeling, waarbij mensen na de ophaalronde naar huis mogen, ongeacht het uur, werkt men erg snel, waardoor er soms al eens vuil achterblijft op straat. Met een groter risico op arbeids- en verkeersongevallen.

U wil die fini-fini-regeling afschaffen?
Fontaine: Niet noodzakelijk. Zevenenhalf uur lang achter een vrachtwagen aanhollen, is gewoon niet mogelijk. Die regeling is daarenboven een vorm van management op basis van doelstellingen. Goed werk mag verloond worden, in dit geval door minder lang te werken. Maar: het doel moet wel juist gedefinieerd zijn.

Fini-fini, maar proper?
Fontaine: Daar wilden we met de vakbonden over praten, maar toen kwamen de gemeenten met de vraag naar nachtelijke ophalingen. Omdat je niet over alles tegelijk kan onderhandelen, werd daar voorrang aan gegeven. Waardoor de fini-fini nu nog verder moet worden verfijnd.

Werken jullie ook op de mentaliteit van de bevolking?
Fontaine: (Knikt) Ik zeg altijd: de properste stad is niet die waar men het meest veegt, maar waar men het minst vervuilt. Vanaf 20 maart houden we een 'netheidstriatlon'. Daarbij gaan we drie keer naar een uitgekozen wijk: de eerste keer om stickers te plakken op verkeerd gesorteerde zakken, de tweede keer om bij bewoners en handelaars aan te bellen en hen te waarschuwen voor boetes. De derde keer om de overtredingen vast te stellen en te beboeten. Daarna communiceren we het percentage verkeerd buitengezet of gesorteerd afval, met de boodschap dat we terugkomen – wat we dan ook effectief doen. Waarop we het nieuwe percentage communiceren, want dat werkt motiverend. Dat gebeurt allemaal dit voorjaar. In het najaar pakken we de sluikstorten aan.

Dat lijkt me een waar dilemma. Ruim je ze op, dan geef je het signaal dat de burger verder kan vervuilen, het afval wordt toch opgehaald. Doe je het niet, dan trekt dat vuil ander vuil aan.
Fontaine: Als je het gewoon weghaalt zonder meer, sluikstorten ze daar de volgende dag weer, dat klopt. Maar als je het stort met linten afzet met daarop 'crime scene', 'lopend onderzoek' of iets dergelijks, dan beïnvloed je dat gedrag wel. Mensen voelen zich gezien, en zo willen we dit najaar werken. In Namen zag men dat 25 procent van het grofvuil op zo'n 'crime scene' weer werden opgehaald, door de mensen die het daar hadden achtergelaten. Ze waren bang.

Een ander hot topic zijn de ondergrondse afvalcontainers. Hoe staat u daar tegenover?
Fontaine: We hebben daar nog geen standpunt rond. Een bureau bestudeert dat nu in acht Europese steden. We zullen ook de Brusselaars die al zo'n systeem gebruiken, bevragen. Willen we die containers complementair aan de ophaling, of in de plaats ervan? Willen we met een badge werken, of 'open bar'? Willen de Brusselaars dat wel, en zullen de gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen om de plekken daarvoor aan te duiden, wetende dat er altijd iemand zal klagen, omdat die inzamelpunten ook sluikstorters aantrekken? Veel vragen dus, en zeker niet alleen maar voordelen.

Toch passen talloze steden dat al succesvol toe, terwijl Brussel het nu nog eens bestudeert. Hebben we niet al genoeg tijd verloren?
Fontaine: Het is een gigantische en dure reorganisatie. En er zijn steden die al een stap terug hebben gezet hierin. In wijken in Antwerpen en Barcelona bijvoorbeeld, is men teruggekeerd naar de traditionele vuilnisophaling.

Iets helemaal anders: door de strengere lage-emmissiezone (LEZ) mag een deel van uw vrachtwagens volgend jaar niet meer in Brussel rondrijden.
Fontaine: Dat is inderdaad een belangrijke uitdaging. We verminderen onze emissies en zullen onze vloot vernieuwen. Maar het is niet zeker of we erin zullen slagen om volledig aan de eisen van de LEZ te voldoen. Een moeilijke kwestie met een evidente budgettaire dimensie.

In het kader van clean.brussels zijn er ook netheidsmanagers gekomen, die verantwoordelijk zijn voor plaatsen waar gemeenten en gewest samenkomen, zoals het Flageyplein of Brussel-Zuid.
Fontaine: Het initiatief is noodzakelijk, maar in de concrete uitwerking zijn we geremd door het moratorium (waardoor nieuwe mensen aanwerven niet mogelijk is, red.). We schakelen nu mensen in die eigenlijk iets anders doen. Tijdelijke oplossingen dus, maar als het moratorium voorbij zal zijn (op 30 september, red.), zullen we op het terrein wel al iets hebben neergezet.

Heeft u tot slot nog wensen voor uw volgende minister?
Fontaine: Er moet overeenstemming zijn over de prioriteiten. Alvorens te innoveren, bijvoorbeeld met AI, moeten we eerst repareren. Want als de verwarmingsketel niet werkt en het 's ochtends vroeg nul graden is in de kleedkamer, gaan de ploegen de baan niet op en blijven de vuilnisbakken staan. Daarnaast moeten de middelen in lijn zijn met wat men van een performant agentschap verwacht. Het gaat niet noodzakelijk om geld, maar om flexibiliteit en autonomie. Tot slot moet netheid niet het dossier van één minister zijn, maar van de hele regering, het liefst nog gedragen door de minister-president. Dat is nodig om grote veranderingen te realiseren.