Brusselse formatie: nieuw duo, dezelfde obstakels

Met het ontslag van David Leisterh (MR) als formateur voor een nieuwe Brusselse regering breekt een nieuwe fase aan. Elke Van den Brandt (Groen) en Christophe De Beukelaer (Les Engagés) nemen het stokje over en moeten als informateurs het pad effenen voor een volgende formatieopdracht. Omzeilen zij wél de obstakels onderweg waar Leisterh tegenaan botste?

Kon David Leisterh nog meer zijn onmacht tonen dan afgelopen vrijdag toen hij de handdoek in de ring gooide als formateur voor een Brusselse regering? Hij had zichzelf een harde deadline opgelegd om de volledig vastgelopen formatie vlot te trekken, maar het mocht niet baten. Er kwam zelfs geen persconferentie. Het werd een droog perscommuniqué.

Wat volgde, was een perfect een-tweetje. Leisterh vond dat het aan de PS was om de fakkel over te nemen, omdat de PS, in de ogen van de MR, de grote boeman is in deze formatie. Maar Ahmed Laaouej (PS) antwoordde ogenblikkelijk dat hij momenteel niet de geschikte figuur is. Luttele minuten later namen Van den Brandt en De Beukelaer de handdoek op.

Het duo is een logische keuze als er weer sereniteit moet komen. Groen en Les Engagés lijken het minst van alle partijen verwikkeld in een belangenoorlog en kunnen zo het makkelijkst boven de menigte staan. Ze gaan uit van een volledige reset. Alle partijen in het Brussels parlement, op Vlaams Belang na, worden uitgenodigd.

Dat Van den Brandt en De Beukelaer van een volledig wit blad beginnen, wil echter niet zeggen dat alle opties open liggen. Er blijven een aantal klippen om te omzeilen.

Entente tussen Open VLD en N-VA

Een van de meer intrigerende vraagstukken op dat vlak is: waarom wil Open VLD de N-VA niet lossen? Afgelopen weken was er voor het eerst sinds lang een echte opening. CD&V-parlementslid Benjamin Dalle toonde zich bereid om met Groen, Open VLD en Vooruit aan tafel te gaan. Dat de N-VA dan uit de Nederlandstalige meerderheid zou worden gezet, leek geen onoverkomelijk probleem meer. Een doorbraak kwam een stukje dichterbij, want PS wil van geen N-VA weten, maar een dag later gooide Open VLD die deur keihard dicht.

Open VLD-onderhandelaar Frédéric De Gucht heeft altijd gezegd dat de piste met CD&V lang genoeg geprobeerd is, en dat de Nederlandstalige meerderheid van Groen, Open VLD, Vooruit en CD&V, waar de PS op aanstuurt, niet stabiel genoeg is. Dat zijn maar negen zetels op zeventien. De Nederlandstalige meerderheid van Groen, N-VA, Open VLD en Vooruit is bovendien al gevormd, zo klinkt het, en daar valt daar niet meer aan te tornen, en al zeker niet op vraag van de PS.

Met de reset van de formatie na het ontslag van David Leisterh vallen die argumenten grotendeels weg. Toch rest de vraag of Open VLD nu wel de N-VA zal lossen. Die kans is niet zo groot. Iedereen die dicht bij de formatie staat, voelt dat Open VLD en de N-VA zich aan elkaar hebben vastgeklikt. Sommigen spreken zelfs van een deal tussen Bart De Wever en Open VLD-voorzitter Eva De Bleeker, vorig jaar in november gesmeed.

Er is toen even een federale regering met Open VLD onderzocht, in plaats van Vooruit. Dat bracht Open VLD en de N-VA al dichter bij elkaar. Tegelijk was er bij Open VLD de vrees voor een Brusselse Arizona+­-meerderheid met Groen, N-VA, Vooruit en CD&V. Zonder Open VLD dus. Om dat scenario te vermijden, deed Open VLD een belangrijk offer: vrede nemen met een regeringscommissaris, in plaats van een staatssecretaris.

De meeste waarnemers gaan er echter van uit dat er nog andere redenen zijn voor de entente tussen Open VLD en de N-VA dan louter “het redden van de formatie”. En dan is het kijken naar de partijstrategie enerzijds en de persoonlijke carrièreplanning anderzijds.

De formule met een regeringscommissaris levert een handig strategisch voordeel op, zo gaat de redenering. Open VLD staat dan met een been in en een been buiten de regering. Frédéric De Gucht zou zich als voorzitter van de Brusselse Open VLD volop op rechts kunnen profileren, zonder dat Open VLD zichtbaar deel uitmaakt van de regering. Zo kan hij Open VLD weer op de kaart zetten, in de hoop dat de partij opnieuw de nummer één kan worden aan Nederlandstalige kant.

Maar er is ook de persoonlijke carrièreplanning. De Gucht is momenteel CEO van Sprimoglass. Hij kan daar niet zomaar weg om minister te worden. De formule met een regeringscommissaris geeft De Gucht de tijd om zich klaar te stomen om in 2029 lijsttrekker te worden van Open VLD.

Er is ook aan ontslagnemend minister Sven Gatz (Open VLD) gedacht. In de deal met de regeringscommissaris staat ook dat Open VLD het ondervoorzitterschap van het Brussels parlement of van de Raad van de VGC zou krijgen. Dat is de perfecte uitbolbaan voor Gatz. En zo is de puzzel voor Open VLD gelegd, een puzzel die helemaal moet worden omgegooid wanneer CD&V aan boord komt, en N-VA wordt gelost.

Bemoeienissen van buitenaf

Wat de opdracht van Leisterh als formateur zeker bemoeilijkt heeft, zijn de bemoeienissen van buitenaf. Het meest in het oog springend waren wel die van Georges-Louis Bouchez, voorzitter van de MR. Die draaide er zijn hand niet voor om om Leisterh voor de bus te gooien. Toen de Brusselse kopman aankondigde dat hij aan zijn onderhandelingen van de “laatste kans” zou beginnen, was Bouchez er als de kippen bij om te zeggen dat het allemaal geen zin heeft: Leisterh had al in de zomer moeten beseffen dat er met de PS niet te praten valt, zo zei hij.

Los van de figuur Bouchez speelt ook de ruime invloed van het federale niveau en zelfs van de deelstaten, waar de regeringen al zijn gevormd. Dat zet druk op de Brusselse formatie. Dat is een volstrekt nieuw gegeven. Vroeger werd er onder Brusselaars, met een zekere gezapigheid weliswaar, een regeerakkoord gesloten. Maar het werkte. De regering was binnen de twee maanden beklonken.

Vandaag duwt de Arizonacoalitie heel hard op de aanwezigheid van N-VA binnen die toekomstige Brusselse regering. Er lijkt een akkoord te zijn tussen Bouchez en De Wever om de N-VA niet te laten vallen in Brussel. Premier Bart De Wever laat ook niet na om zijn coalitiepartners Vooruit en CD&V onder druk te zetten. Hij zou, midden in de “onderhandelingen van de laatste kans”, Vooruit én CD&V gewaarschuwd hebben dat ze N-VA onder geen beding mogen laten vallen. Dat zet onderhandelaar Benjamin Dalle onder druk, die al heeft toegegeven dat wat hem betreft de N-VA er niet bij moet zijn.

Politoloog Pascal Delwit (ULB) gelooft dan ook dat de formatie aan sereniteit kan winnen als de Brusselaars zelf weer het heft in handen nemen. Ook kandidaat-­voorzitter van Les Engagés Yvan Verougstraete zit op die piste. De vraag is hoe vrij Van den Brandt en De Beukelaer zullen zijn om de informatieopdracht uit die invloedssfeer te houden, zeker op een moment dat iedereen met een vergrootglas naar de hoofdstad kijkt

En dan is er David Leisterh zelf. Iedereen zag na de verkiezingen al dat de formatie veel weg had van de kwadratuur van een cirkel. Niet geholpen door een volledig versnipperde Vlaamse vertegenwoordiging in het Brussels parlement, en een PS die in Wallonië zwaar is afgestraft en voor de oppositie kiest. Leisterh moest vaak water en vuur verzoenen en had ook weinig hefbomen om akkoorden in de goede richting te duwen.

Toch is er ook wel kritiek op de methode-Leisterh. Zo werden geregeld de wenkbrauwen gefronst over de manier waarop hij de media inzette om zijn punt te maken. Dan werd bijvoorbeeld een brief aan de onderhandelende partijen gelekt in een krant. Dat zette meer kwaad bloed dan dat het vertrouwen wekte. Er was ook de ‘disruptieve’ persconferentie die Leisterh aankondigde, maar die een sof bleek. Hij en Bouchez dreigden er toen mee om de nationale partijleiders in te schakelen om de formatie weer op de sporen te krijgen. Dat maakte niet alleen weinig indruk, het heeft ook niets uitgehaald.

Dat de formatie volledig is vastgelopen, heeft ook zeker met die tactiek te maken. Het welslagen van een moeilijke formatie hangt ook af van de juiste methode. Een meerderheid maken is een combinatie van vertrouwen winnen én op het juiste moment de forcing voeren. Daar heeft Leisterh zeker gefaald. De nieuwe informateurs, of de toekomstige formateurs, zullen het dus over een andere boeg moeten gooien.

De schaduw van de PS

Maar finaal blijft de vraag: wat wil de PS? Wanneer zijn de Franstalige socialisten tevreden?

Dat Groen en Les Engagés het roer overnemen, komt Ahmed Laaouej alvast goed uit. De partij was door haar veto tegen de N-VA te verbrand om zelf het initiatief te nemen: Laaouej wist dat het leven hem in dat scenario erg zuur gemaakt zou worden. Meer nog: wellicht zou de Vlaamse meerderheid, Open VLD en de N-VA voorop, zich dan nog nadrukkelijker aan elkaar vastklikken.

Dat is anders nu Van den Brandt en De Beukelaer aan de knoppen zitten. Het duo begint van nul en wekt de indruk dat een reset de enige manier is om de formatie weer aan de praat te krijgen. Beiden beroeren de gemoederen niet echt en lijken te zeggen: alle taboes overboord.

Voor de PS klinkt dat als muziek in de oren: omdat ook Team Fouad Ahidar en de PTB/PVDA uitgenodigd zijn, hopen de Franstalige socialisten dat hun veto tegen de N-VA op dezelfde hoogte komt als de exclusieven die andere partijen stellen.

Tegelijkertijd hoopt de PS dat de informateurs tot de conclusie komen dat enkel Open VLD formeel vasthoudt aan een formule met de N-VA enerzijds en dat er anderzijds meer draagvlak bestaat voor een coalitie met CD&V.

Pen vasthouden

Zo zou de druk weer volop op de liberale familie vallen: niet enkel vanuit de PS, maar ook vanuit het nieuwe blok Groen-Les Engagés, mogelijk geruggensteund door Vooruit, al regeert die partij natuurlijk wel samen met de N-VA op Vlaams en federaal niveau. Open VLD wordt dan voor het blok gezet, terwijl er met een alternatieve meerderheid op links gezwaaid zou kunnen worden. Dat Les Engagés bijvoorbeeld wil praten met Team Fouad Ahidar, een nieuw gegeven, wekt de indruk dat een piste met CD&V, maar zonder de N-VA straks in de weegschaal gelegd zou kunnen worden met een linkse meerderheid.

De Brusselse PS schreef vrijdag bij het ontslag van Leisterh dat een nieuw initiatief “het vertrouwen van iedereen moet genieten”, onder meer door “de extreme polarisatie die tegen de PS is ontstaan”.

De PS positioneert zich zo even in de luwte in een slachtofferrol waar Elke Van den Brandt en Christophe De Beukelaer beducht voor zullen zijn. Als zij zich straks immers zo manoeuvreren dat de plek

van de N-VA in de Nederlandstalige coalitie op de helling komt te staan, zal de schaduw van de PS onvermijdelijk aan het duo kleven.

Dat zowel de PS als Vooruit na het ontslag van Leisterh als eerste met een reactie kwam, voordat Van den Brandt en De Beukelaer hun informatieronde wereldkundig maakten, doet alvast vermoeden dat de PS de pen van dit nieuwe hoofdstuk mee zou hebben vastgehouden.