Vier jaar na de scheiding met Europa: ‘Brexit trof de Brusselse Britten recht in hun hart'

Sinds het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie stapte, exact vier jaar geleden, werd bijna een op de drie van de in Brussel verblijvende Britten Belg. Die kampen vooral met little annoyances. “Al zullen Britse ambtenaren in de EU-instellingen geen topfuncties meer krijgen.”

Het is rustig op zaterdagmiddag in Churchill’s, de enige Engelse pub in Brussel. Beneden volgen enkele gasten de voetbalmatch Chelsea-Fulham die op drie schermen te zien is. Op de verdieping hangen enkele jongelui rond de pooltafel. Eigenaar en barman Philip Felstead is in de keuken bezig met het bakken van hamburgers. In 1997 kwam hij vanuit Londen naar Brussel. Negen jaar later opende hij zijn pub in de Schildknaapstraat, die Britse en andere expats, Brusselaars en veel toeristen over de vloer krijgt.

In het donker houten rek achter de bar is de rijke selectie whiskey en andere sterke drank fraai uitgestald. Op een bord aan de zijkant heeft Felstead het aanbod aan Engelse craft ales geschreven. Het zijn er een tiental, met namen als Hobgoblin Ruby, Bishops Finger en Fursty Ferret. “Vroeger had ik een veel uitgebreidere keuze,” zegt Felstead, die zijn bier bestelt bij Stonemanor, de Britse supermarkt in Everberg. “Sinds de Brexit is de import van Engelse bieren veel ingewikkelder geworden. Ik moet het doen met wat voorradig is.”

Felstead heeft de Brexit duidelijk nog niet verteerd. “Ik blijf gefrustreerd over dat referendum. Dat zo’n belangrijke kwestie met zo’n kleine meerderheid beslecht kon worden,” sakkert de doorgaans flegmatieke Brit. “En al die leugens die vooraf door de Brexiteers werden rondgestrooid om de bevolking te bewegen tot een exit. De vissers bijvoorbeeld, zij geloofden dat ze beter af zouden zijn zonder de EU-regels. Op wat is het allemaal uitgedraaid? De Brexit is een mislukking, a disaster, an absolute mess.”

M-kaart

Terug naar 23 juni 2016. Op die dag vond in het Verenigd Koninkrijk het referendum over het EU-lidmaatschap plaats. Na een harde campagne onder het motto ‘take back control’ haalde het leave-kamp het met 51,89 procent. Daarna begonnen de jarenlange onderhandelingen over de scheidingsvoorwaarden. “Dat was voor heel veel Britten in Brussel een zorgelijke en verwarrende periode. Er was veel juridische onzekerheid,” zegt Bryn Watkins, een Brit die voor het Brusselse Commissariaat voor Europa en Internationale Organisaties werkt, de opvolger van het Verbindingsbureau Brussel-Europa. “Nu klinkt het belachelijk, maar toen vreesden we zelfs teruggestuurd te worden naar ons land.” Watkins arriveerde in 2014 in Brussel. Hij had voordien talen gestudeerd, een tijd in Berlijn en Hongarije vertoefd en in Londen Duitse les gegeven aan middelbare scholieren. Als polyglot en overtuigd Europeaan besloot hij een stage te volgen in het Europees Parlement. “Ik wilde weten wat er in de coulissen van de Europese instellingen gebeurt.”

Twee jaar na zijn aankomst was er de schok van het referendum. “Zeker de Britten in Brussel waren recht in het hart getroffen. Velen waren, net zoals ik, juist vanwege het Europese project naar hier verhuisd.” Begin 2020, na vier jaar van moeizame onderhandelingen, kwam het eindelijk tot een akkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU. Op 31 januari 2020 verliet het land daadwerkelijk de Europese Unie, na 47 jaar lidmaatschap. Er gold wel nog een overgangsfase tot eind 2020. Ook trad die dag het terugtrekkingsakkoord in werking dat de Britten, die al in België woonden, bescherming gaf. Zij konden een zogenaamde M-kaart aanvragen, een verlengbare verblijfsvergunning, die hen ook het recht gaf hier te werken. Veel Britten in Brussel hadden dat moment echter niet afgewacht en de Belgische nationaliteit aangevraagd. “Ik ook,” zegt Watkins. “Als je hier vijf jaar woont, is dat vrij eenvoudig, zeker als je onafgebroken aan het werk bent geweest. Bovendien hoef je geen afstand te doen van je Britse nationaliteit.”

Watkins vroeg de Belgische nationaliteit in de eerste plaats aan om weer een Europees paspoort te hebben en daarmee in een ander EU-land te kunnen wonen. “Toen ik naar Brussel verhuisde, had ik niet de intentie om heel lang in België te wonen. Vanwege de Brexit en het Belgische paspoort ben ik langer gebleven. Ondertussen ben ik van deze stad gaan houden en wil ik hier niet meer weg.”

Watkins is medeauteur van de Brexit Impact Scan, een recent rapport van het Brusselse Commissariaat over de gevolgen van de Brexit voor de Brusselse Britten. Daaruit blijkt dat bijna een op de drie van de in Brussel verblijvende Britten Belg werd. Ten tijde van het referendum schommelde het aantal Britten in Brussel rond de negenduizend. In de jaren daarna was er een flinke daling. Tegelijkertijd kregen 2.600 Brusselse Britten de Belgische nationaliteit. “Tot eind 2020 bleef de Britse populatie in Brussel steady,” zegt Watkins. “Een Brexodus, het massale vertrek waarvoor even gevreesd werd, gebeurde niet.”

Weinig nieuwe Britten

Sommige Britten kozen, hoewel ze al lang in Brussel woonden, toch voor de M-kaart. Cafébaas Philip Felstead is een van hen. “Ik heb niets tegen de Belgische nationaliteit, maar zolang de onderhandelingen bezig waren, wilde ik niet overhaast de procedure opstarten en wachtte ik af. Ergens hoopte ik dat er een wijze volwassene zou opstaan die in de kleuterklas van de Britse politiek orde op zaken zou stellen,” legt hij uit. “Toen kwam de M-kaart. Die verblijfsstatus volstaat voor mij. Ik heb een eigen zaak en een huis in Brussel en kan vlot reizen binnen de EU. De M-kaart is prima. Alleen hebben we nu soms gekke situaties. Mijn vrouw en mijn dochtertje hebben een Nederlands paspoort, ik een Brits en onze wagen heeft een Belgische nummerplaat. Op de ferry tussen Duinkerke en Dover is het nooit duidelijk in welke rij we moeten staan: EU of non-EU. Ook het personeel van de veerboot weet het niet.”

De M-kaart geeft het recht om in ons land te verblijven en te werken, maar dit speciaal voor de Britten gecreëerde statuut is geen EU-paspoort. Wie te lang buiten België woont, kan de kaart kwijtraken. Ook dat was voor Glenn Vaughan, al ruim een kwarteeuw in Brussel, geen reden om zich meteen tot Belg te laten naturaliseren. Vaughan is de voorzitter van de Brussels British Community Association, een gezelligheidsvereniging die garden party’s en andere sociale activiteiten, maar ook infosessies organiseert voor Britten en andere Engelstaligen. “Het hangt af van je plannen. Ik heb hier kinderen en kleinkinderen en ben voorlopig niet van plan om weg te gaan,” zegt hij. “Bovendien zou een naturalisatie tot Belg aanvoelen als een overgave. Alsof ik het gevecht tegen de anti-Europese sentimenten in het Verenigd Koninkrijk opgeef. Ik vind dat ik Brit én Europeaan moet kunnen zijn. Dat is mijn identiteit en die wil ik niet zomaar opgeven.”

De M-kaart kon worden aangevraagd tot aan het eind van de overgangsperiode eind 2020. Daarna maakte het VK definitief geen deel meer uit van de interne markt en de douane-unie. Britten die sindsdien naar België reizen, worden beschouwd als inwoners van een derde land, vergelijkbaar met Japan, Canada of Afrika. Voor korte tripjes kunnen ze nog steeds probleemloos naar ons land komen. Als ze hier langer dan negentig dagen willen verblijven, hebben ze een visum nodig.

Wie in België wil komen wonen, moet eerst een werkvergunning en een baan hebben. Dat blijkt behoorlijk lastig. Om die reden hebben zich de afgelopen drie jaar nog maar weinig nieuwe Britten in Brussel gevestigd, zo blijkt uit de Brexit Impact Scan. Het aantal Britten dat hierheen verhuisde, lag in 2021 en 2022 zeventig procent lager dan in de jaren ervoor. “De voorspelling is dat de Britse gemeenschap de komende jaren zal krimpen en vergrijzen. De Britse Brusselaars zijn als gevolg van de Brexit namelijk minder geneigd dan voorheen om terug te keren naar hun land.”

Minder kans op promotie

Hoe zit het met de carrièrekansen sinds de Brexit? Terwijl de 73 Britse Europarlementariërs bij de uittreding hun biezen moesten pakken, werd afgesproken dat de aanwezige ambtenaren van de EUinstellingen, zo’n tweeduizend mannen en vrouwen, hun baan konden behouden. Watkins: “Hun promotiekansen zijn wel kleiner geworden. Ze zullen geen topfuncties meer krijgen.” Ook Britten die niet direct voor de EU werkten, hadden soms het gevoel dat hun carrière gedwarsboomd werd door hun nationaliteit. Watkins: “Dat gaat om een kleine minderheid. Heel veel Britten hebben nog altijd goede jobs binnen of buiten de Europese bubbel. Voor nieuwkomers, op zoek naar een beginnersjob, is het wel veel moeilijker geworden.”

Het vertrek uit de EU betekende ook het einde van het vrij verkeer van goederen. Er kwamen opnieuw douaneaangiften en grenscontroles. Dat voelen de Brusselse Britten wanneer ze hun typisch Britse voedings- en andere producten willen meebrengen van een bezoekje aan hun vaderland. “Vroeger staken veel Britten vlak voor Kerstmis het Kanaal over om hun wagen te vullen met ingrediënten voor de kerstdis, zoals vlees en kaas,” zegt Glenn Vaughan. “Dat mag niet meer.” “Eigenlijk mag je zelfs geen vleespasteitje in je koffer meenemen op de Eurostar, maar velen doen dat toch. Het wordt voorlopig niet echt gecontroleerd,” vertelt Bryn Watkins. Zelf koopt hij zijn Britse favorieten – chocolate orange voor Kerstmis en malt vinegar, onmisbaar bij frieten - bij boekhandel Waterstones in de Adolphe Maxlaan, die een goede food corner heeft.

Die food corner had overigens ook te lijden onder de Brexit. Net als café Churchill’s koopt Waterstones zijn Britse voedingsproducten - thee, mosterd, crackers - in bij Stonemanor in Everberg. Maar die heeft een aantal Britse leveranciers vervangen door Ierse, om zo tijdrovende controles, papierwerk en extra heffingen te vermijden. “Ons vaste theemerk PG Tips is niet meer te verkrijgen,” zegt Sabine Steen, manager van Waterstones. “We verkopen nu Barry’s tea uit Ierland.” Ook met de levering van boeken waren er vlak na de Brexit problemen. Steen: “In het begin waren de leveringstijden zo lang dat sommige klanten zijn weggebleven. Dat is nu gelukkig niet meer het geval.”

Een van de grootste irritaties voor veel Britten in Brussel is het functioneren van de post sinds de Brexit. “Als iemand je een pakket stuurt of je bestelt iets in een Londense webshop, bestaat de kans altijd dat je pakje wordt vastgehouden op het postkantoor,” zegt Glenn Vaughan. “Ze geven het pas vrij als je alle kosten van douane, btw en handling fee hebt betaald.”
“Ik heb mijn moeder gevraagd geen pakjes meer op te sturen voor mijn dochter,” vertelt Philip Felstead. “De kosten waren soms hoger dan de waarde van de inhoud.”

Irritant, maar al bij al beschouwen de meeste Britse long-term residents in Brussel dit soort ergernissen als little annoyances. Ze zijn vooral blij dat ze hun verblijfs- en werksituatie hebben kunnen regelen. Of ze blijven hopen dat het VK zich op een dag opnieuw aansluit bij de EU? Zeker, maar het zal niet voor morgen zijn. Felstead: “Ik denk dat er minstens een generatie overheen gaat."