Mensen zonder papieren draaien middagshift in rusthuis: 'Werk zichtbaar maken'

Er zijn grote tekorten in de zorg, de bouw en de kinderopvang. Tegelijkertijd heeft België een klein leger aan mensen die graag willen werken, geïntegreerd zijn, maar niet aan de slag kunnen omdat hun papieren niet in orde zijn. Tijdens de Dag van de Migrant matchen middenveldorganisaties vraag en aanbod tijdens een symbolische actie in een Brussels rust- en verzorgingstehuis.

“Ik heb gestudeerd voor gezinshelper en zorgkundige. Ik behaalde mijn diploma’s in 2019 en deed stages in rusthuizen en ziekenhuizen, waaronder het Brugmann-ziekenhuis,” zegt Marta, die niet kan wachten om aan de slag te gaan in de zorg, bijvoorbeeld om met ouderen te werken.

Marta komt uit Angola, specifiek uit de enclave Cabinda en woont sinds 2015 in België. In Brussel leerde ze Frans. Studeren lukte dankzij een tijdelijke verblijfsvergunning als asielzoeker. Hoewel haar klasgenootjes na hun studies meteen werk vonden – de nood is hoog in de zorgsector - lag dat voor Marta minder eenvoudig. “Ik kon niet werken, want mijn papieren zijn geblokkeerd,” zegt ze.

Middagshift in een Brussels woonzorgcentrum

Niet voor niets ontmoeten we Marta op 18 december, de 'Internationale Dag van de Migranten'. Die dag werd door de Verenigde Naties officieel erkend als dag om mensenrechten van migranten in de kijker te zetten. Een groep van sympathisanten, migranten en journalisten komt daarom samen voor Sint Monika in de Blaesstraat, in de Marollen.

In dat woonzorgcentrum draaien vijf Brusselaars zonder wettig verblijf, waaronder Marta, een middagshift mee: ze bereiden maaltijden en ontmoeten de senioren tijdens een bewonersvergadering. Ook gaan ze in gesprek met de medewerkers, die hen vertellen dat de werkdruk hoog is.

De actie krijgt steun van een coalitie van 28 middenveldorganisaties, waaronder het Platform tegen Armoede en Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Samen pleiten ze ervoor om de criteria voor regularisatie aan te passen om mensen zoals Marta sneller toegang te geven tot werk.

Er zijn veel mensen zoals Marta, is de redenering: mensen die al jaren of zelfs decennia in België zijn, de taal al goed spreken, geïntegreerd zijn en graag willen werken in sectoren waar de nood het hoogst is. “Al die mannen en vrouwen: we hebben ze nodig. Onder meer in de zorgsector,” zegt medeorganisator Riet Dhont.

Knelpuntberoepen

In heel België leven naar schatting zo’n 120.000 mensen zonder papieren. Hoeveel van hen in Brussel wonen, is moeilijk exact te zeggen, omdat deze groep niet in de officiële statistieken wordt opgenomen. “Hun profielen zijn zeer divers,” zegt Christa Matthys van het Platform tegen Armoede.

“We zien zowel mensen met een hogere opleiding als mensen zonder formele scholing. Maar wat ze allemaal gemeen hebben, is dat ze bijna altijd te maken hebben met uitbuiting. Het gaat vaak om mensen die tegen extreem lage lonen lange dagen moeten werken, zonder recht op betaalde vakantie, terwijl ze soms ook nog een gezin proberen te onderhouden.”

Volgens Matthys is het dan ook tijd om een duidelijk signaal te geven. “We komen heel vaak mensen met het profiel van Marta tegen in onze verenigingen. Diegenen die hier aan de slag gaan, zijn bijna allemaal mensen die opleidingen gevolgd hebben in België en die zeker een plaats zouden kunnen vinden op de arbeidsmarkt."

Denk bijvoorbeeld aan Apolinaire. De Kameroenees kwam in 2006 naar België en is verwikkeld in juridische procedures rond zijn verblijfsvergunning. In de tussentijd heeft hij in Brussel zijn leven opgebouwd. “Ik heb opleidingen gevolgd in carrosserie, schilderen en lassen. Werkgevers tonen interesse in mij, maar ik kan niet aan de slag omdat ik geen papieren heb.”

Zoals veel mensen zonder papieren, werkt Apolinaire noodgedwongen in het zwart. “Natuurlijk werk ik, we moeten leven. Maar ik noem het geen werk; het is uitbuiting. We hebben geen garanties: geen contracten, geen vaste uren en geen eerlijke betaling.”

Zonder een krachtige vakbond of de mogelijkheid om een klacht in te dienen bij de politie, zijn mensen zoals Apolinaire volledig overgeleverd aan de goodwill van werkgevers. "Er zijn dagen dat een werkgever je na een dag hard werken achterlaat op de werf zonder te betalen. Als je hen belt, nemen ze niet op. Zulke situaties gebeuren vaak,” vertelt hij.

Apolinaire benadrukt dat het werk van mensen zonder papieren meestal verborgen blijft. Of je nu in garages werkt, of als kinderoppas of als ouderenhulp bij de mensen thuis. “Vandaag willen we laten zien wat we normaal in het duister doen,” zegt hij.

Lees verder onder de video.

Johan Leman, migratie-expert bij Foyer vzw begrijpt de vraag van de organisaties wel. Het is volgens hem logisch en noodzakelijk om nieuwe medewerkers in te zetten in knelpuntberoepen. “Dat is toch een kwestie van gezond verstand? Er zijn ontzettend veel openstaande vacatures die nu al moeilijk ingevuld worden, en dat probleem zal in de toekomst alleen maar groter worden. Tegelijkertijd worden we geconfronteerd met een vergrijzende bevolking, waardoor de vraag naar arbeidskrachten nog verder stijgt.”

“Waarom kijken we niet naar asielzoekers?" gaat Leman verder. "Soms kun je al snel inschatten of iemand potentie heeft om dat werk te doen. Geef hen een opleiding! Laat ze Nederlands en Frans leren, bied hen de juiste trainingen. Maak gebruik van hun talenten en capaciteiten. Zet ze in, want ze kunnen echt een verschil maken.”

'Taboe doorbreken'

Dat voorstel legt het Platform tegen Armoede graag voor aan de volgende federale regering. “Ons voorstel aan beleidsmakers steunt op twee belangrijke pijlers,” zegt Matthys. “Allereerst pleiten we voor een grondige hervorming van de migratiewetgeving, waarbij er meer rekening wordt gehouden met actuele maatschappelijke noden, zoals knelpuntberoepen en de gevolgen van klimaatverandering."

"Ten tweede vragen we om erkenning voor mensen die al jaren op ons grondgebied leven en hier een toekomst hebben opgebouwd. Het is hoog tijd om het taboe rond regularisatie te doorbreken en een open, constructief debat te voeren over deze kwestie," benadrukt ze.

Voor een open, constructief debat over 'grootschalige regularisatie' voelt afzwaaiend federaal staatssecretaris Nicole de Moor (CD&V) niets. "Mensen in onwettig verblijf leven hier vaak in schrijnende omstandigheden en dat moeten we voorkomen. Dat doen we niet door mensen vijf jaar lang in de miserie te laten werken en hen daarna verblijf toe te staan. We moeten in de eerste plaats inzetten op het activeren van de Belgen en nieuwkomers. Als er daarna nog tekorten zijn op de arbeidsmarkt, kunnen we inzetten op arbeidsmigratie."