Opmerkelijke 18e eeuwse publicatie over 'het recht om te ontmaagden' geveild in Brussel

Een opmerkelijk boek wordt dinsdag geveild in Brussel. Het gaat om een bijna wetenschappelijk werk over het recht om te ontmaagden en de echtelijke verplichtingen van de vrouw.

De publicatie over oude Germaanse huwelijksgebruiken is volgens het veilinghuis Arenberg Auctions een ‘merkwaardig stukje cultuurgeschiedenis’. Zo heeft het 18e eeuwse werk het onder meer over het ius primae noctis’ ofwel het herenrecht om te ontmaagden.

Het werk heeft de titel ‘De uxore Theotisca, von der Teutschen Frau’ en is geschreven door Christian Ulrich Grupen en Duitse rechtshistoricus, jurist en burgemeester van Hannover. Hij citeert veel uit oud-middeleeuwse bronnen en beschrijft de overgang van jong meisje naar echtgenote en moeder.

Hoe moest een (gehuwde) Germaanse vrouw zich kleden en kappen? Waaruit bestond de bruidsschat? En aan welke echtelijke verplichtingen ten aanzien van haar man, familie, eventuele pleegkinderen moest ze zich houden?

'Het herenrecht'

Wat het boek vooral uniek en opmerkelijk maakt, volgens het veilinghuis, is de vermelding van drie praktijken. De virginum praegustatoribus is het vaststellen van de maagdelijkheid. De tweede is de jure deflorationis, oftewel het recht om te ontmaagden. En als laatste de jure primae noctis - ook wel het herenrecht genoemd. Dat was het vermeende middeleeuwse recht van de feodale landheer om aan de vooravond van het huwelijk, de maagdelijkheid te nemen van de dochters van zijn landeigenen.

De publicatie had geen juridische basis. Dergelijke praktijken werden niet teruggevonden in het kerkelijk recht en ook niet in civiele wetboeken. Maar het werd wél door sommigen als een recht gezien.

Mythe

Vandaag klasseren historici het herenrecht als mythe. “Waarschijnlijk heeft de auteur, in een mengelmoes van oud Duits, Engels en Latijn, zijn traktaat over gangbare praktijken en tradities doorspekt met oude verhalen en mythen”, zegt Henri Godts, veilingexpert bij Arenberg Auctions.

Toch lijken er nog steeds vormen van het ‘herenrecht’ te bestaan. In zijn boek Congo wijst de Belgische schrijver David Van Reybrouck ​bijvoorbeeld op een oud Congolees gebruik, waarbij de traditionele chef gretig gebruikmaakte van zijn jus primae noctis. “(...)Wanneer Mobutu op rondreis was door het land boden de plaatselijke chefs hem altijd een maagd aan. Het was een grote eer voor de familie als het meisje ontmaagd werd door de hoogste chef.”

De publicatie wordt geveild op 11 en 12 oktober bij Arenberg Auctions. Het werk is getiteld ‘De Uxore Theotisca, von der Teutschen Frau’. Het dateert uit 1748 en telt 120 pagina’s.