Vijf vragen over de poederbrief, het fenomeen van de week

Voor de derde keer deze week vindt vrijdag een medewerker van een Belgische instelling een enveloppe met mogelijk giftige stoffen in de brievenbus. Na Staatsveiligheid en Binnenlandse Zaken werd dit keer het kabinet van eerste minister Alexander De Croo (Open VLD) het doelwit. Maar wat houdt zo’n dreigbrief precies in? En welke stoffen kunnen er in een enveloppe schuilgaan? Vijf vragen en antwoorden over het fenomeen van de week: de poederbrief.

Wat is een poederbrief?

Een zogenoemde ‘poederbrief’ is een enveloppe met een poeder dat angst aanjaagt. Soms gaat het om een giftig poeder, soms om een onschuldige stof, zoals bloem of suiker. Vaak wil een ideologische of politieke tegenstander op die manier zijn of haar onvrede laten blijken. Hoewel poederbrieven vaak vooral voor chaos zorgen, zijn er ook al dodelijke voorbeelden geweest.

In 2001 lieten vijf mensen het leven in de Verenigde Staten nadat op de redactie van de New York Post iemand een enveloppe had geopend met daarin miltvuursporen – ook wel antrax genoemd. In de periode daarna werden ook de Belgische veiligheidsdiensten overspoeld met meldingen van verdachte enveloppen. Het ging meestal om vals alarm.

Sinds 2005 is er in België geen enkel geval van antrax meer vastgesteld, weet Sciensano. In 2019 en 2020 werd er ieder jaar één testaanvraag voor antrax ingediend. In 2021 werden twee testaanvragen ingediend. Alle resultaten waren negatief.

Antrax is dus niet of nauwelijks in omloop. Toch worden er heel wat kabinetten opgeschrikt door dreigingen via de post. Soms zit daar een onschuldige stof in, zoals bij Pierre Kompany, die – destijds burgemeester – in 2020 een enveloppe met bloem kreeg.

Vaak is het gissen naar de beweegredenen van de afzender. Soms is het wél duidelijk, zoals bij Kompany. De afzender liet geen misverstanden ontstaan over zijn onvrede over de toenmalige burgemeester. De enveloppe was besmeurd met uitwerpselen en bevatte een foto van de toenmalige burgemeester met een schietschijf op zijn voorhoofd.

Hoe vaak gebeurt het in Brussel?

In 2020 berichtte de pers regelmatig over incidenten. In dat jaar kreeg niet alleen Kompany, maar zo goed als alle federale ministers in 2020 een brief met een verdacht poeder. Ook de leden van de Waalse regering ontvingen gelijkaardige brieven.

Ook dit jaar werden Belgische staatsinstellingen en politici al eerder geviseerd. Zoals er deze week in één klap drie brieven werden verstuurd, gebeurde dat ook in februari. Staatsveiligheid, het kabinet van de Minister van Justitie en het Justitiegebouw kregen een poederbrief. Deze week werd opnieuw Staatsveiligheid geviseerd en daarnaast ook Binnenlandse Zaken en het kabinet van de eerste minister Alexander De Croo.

Welk vergif zit er in zo’n brief, of is het meestal vals alarm?

Hoewel de poederbrieven meestal geen dodelijk poeder bevatten, zoals in 2001 in de Verenigde Staten, betekent dat niet altijd dat het om vals alarm gaat. Van de drie enveloppen die deze week werden geanalyseerd, is voorlopig al bekend dat in één van de gevallen het stofje Brucine werd aangetroffen.

Brucine is een giftige stof, die vroeger werd gebruikt als rattengif. Het is vergelijkbaar met de stof strychnine, al is die laatste giftiger. Het kan misselijkheid, braken en stuiptrekkingen veroorzaken. Maar om iemand te vergiftigen is een hoge dosis nodig. Een kleine hoeveelheid in de lucht of via de huid is “niet echt een probleem”, zei toxicoloog Christoph Stove (UGent) eerder aan de VRT.

Opvallend: in februari werd dezelfde stof aangetroffen, ook toen zat er Brucine in de verschillende poederbrieven. Voorlopig kan het Brussels parket nog niet zeggen of het om dezelfde afzender gaat.

Wie onderschept een poederbrief?

Een poederbrief wordt lang niet altijd opengemaakt door de persoon aan wie de brief geadresseerd is. Dat was vrijdag niet anders: op het kabinet van Alexander De Croo zit een onthaalbediende die de post binnenhaalt en verdeelt. Er komen heel wat belangrijke stukken binnen uit binnen- en buitenland. “Onze mensen doen dat heel zorgvuldig,” klinkt het op het kabinet-De Croo. “Menselijk contact met de brieven kun je jammergenoeg niet uitsluiten.”

Vrijdag werd zo’n brief geopend door een medewerker. De schok was groot. De medewerker is naar het ziekenhuis gebracht voor controle. Ze verbleef tijdelijk in quarantaine, tot de stof die werd aangetroffen in de enveloppe, getest was. Vrijdagnamiddag mocht ze het ziekenhuis verlaten.

Wat riskeert de dader?

Het is strafbaar om te dreigen met het gebruik van biologische of chemische wapens, of deze dreigingen nu gericht zijn tegen mensen, gebouwen, organisaties of staten. Dat Brucine versturen strafbaar is, lijkt voor de hand liggend, omdat het een vergif is. Maar hoe zit het met het versturen van een enveloppe met stoffen zoals bloem of suiker? Ook dat is strafbaar.

Het verspreiden van stoffen die gevaarlijk lijken, maar dat niet zijn, valt onder artikel 328bis van het Strafwetboek, dat in 2003 werd toegevoegd. Als iemand weet – of had moeten weten – dat hij of zij met dergelijke acties angst veroorzaakt - zoals de vrees voor een aanslag - kan dit leiden tot een gevangenisstraf van drie maanden tot twee jaar en een boete van vijftig tot driehonderd euro.