Brussel, hoofdstad van de schietpartijen: ‘record’ van 2023 gebroken

Deze week werd in Brussel een weinig benijdenswaardig record gebroken: nooit eerder vonden er in het gewest meer schietpartijen plaats dan in 2024. Waar eind 2023 sprake was van 62 incidenten, ligt dat aantal midden oktober al op 74. Een veiligheidsprobleem dat ook op sociaal vlak moet aangepakt worden, zo stelt VUB-criminoloog Steven Debbaut. "Druggebruik als gezondheidsprobleem beschouwen, en niet langer als misdaad, zou een belangrijke eerste stap zijn."

Met de drie schietpartijen die in de nacht van maandag op dinsdag plaatsvonden, werd een trieste kaap gerond. Dat blijkt uit een telling van onze redactie, gebaseerd op bevestigde gevallen door het parket of de politie.

Het voorlopige totaal voor dit jaar ligt midden oktober op 74 schietincidenten. Dat blijkt uit cijfers van de federale politie. Elf keer vielen daarbij dodelijke slachtoffers. Ter vergelijking: eind 2023 werd afgeklokt op 62 bevestigde incidenten, het jaar daarvoor op 46.

Drugsmilieu

Bij de telling werd rekening gehouden met verschillende contexten. Soms ging een dispuut over geld, dan weer was er sprake van een conflict in de privésfeer. Toch lijkt het grootste deel van de schietpartijen zich in het drugsmilieu af te spelen.

Zo werd de buurt aan metrostation Aumale recent meermaals opgeschrikt door geweldincidenten. Zelfs agenten werden er onder vuur genomen. Volgens buurtbewoners het gevolg van een territoriumstrijd tussen twee drugsbendes die de laatste weken steeds intenser werd.

En bij de dodelijke schietpartij aan het Jacques Franckplein zinspeelde burgemeester Jean Spinette (PS) eveneens op een nieuwe ‘turf war’ tussen criminele organisaties, mogelijk met banden tot in Marseille. Dat vuurwapens steeds makkelijker verkrijgbaar zijn in de hoofdstad maakt de situatie er niet eenvoudiger op.

Hotspots

In de strijd tegen het toenemende drugsgeweld riep aftredend Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) in februari de Gewestelijke Veiligheidsraad in het leven. In samenwerking met de lokale politiezones, burgemeesters en het parket werden korte tijd later 15 - ondertussen 16 - ‘hotspots’ geïdentificeerd.

Steven Debbaut, criminoloog aan de VUB en lid van burgerbeweging Smart on Drugs, kijkt met een gemengde blik naar die hotspots. “Aan de ene kant is het een goede maatregel. De politie toont zo haar aanwezigheid in de wijk, en komt op die manier ook meer te weten over wat er precies leeft.”

“Aan de andere kant", zo stelt Debbaut, "kan je je de vraag stellen hoe lang de politie die grotere inzet van middelen en personeel kan blijven aanhouden.” Daarbij komt ook het risico dat criminele activiteiten zich verplaatsen naar andere wijken.

Concrete evaluatierapporten over die hotspots zijn er voorlopig nog niet. Eerder deze maand herhaalde Vervoort dat het voor grote beslissingen over de aanpak van drugsoverlast wachten is tot de nieuwe federale en Brusselse regering zijn gevormd.

Ook de nieuwe gemeenteraden moeten samengesteld zijn, wat officieel allicht niet voor 1 december zal gebeuren. Het is trouwens al enkele maanden geleden dat de Gewestelijke Veiligheidsraad nog eens werd samengeroepen.

Rotsblokken

Niet dat er intussen niets gebeurt. Lokaal werden er op bepaalde plekken maatregelen getroffen. Aan Aumale, de jongste hotspot, liet burgemeester Fabrice Cumps (PS) bijvoorbeeld rotsblokken installeren om de drugstrafiek te bemoeilijken.

En aan Peterbos werden plaatsverboden en een alcoholverbod ingevoerd, naast systematische identiteitscontroles.

De gerechtelijke onderzoeken zijn lopende en leverden al enkele resultaten op. Zo werden begin deze maand zes verdachten opgepakt voor de mogelijke vergismoord in de Wayezstraat, een jaar na de feiten.

Dat een onderzoek soms lang kan aanslepen blijft voor sommigen wel een bron van frustratie. Onder meer voor Jean-Baptiste, die bij de schietpartij in de Argonnestraat zwaargewond raakte. Maanden later ligt hij nog steeds op intensieve zorgen. “We hebben nog veel vragen die maar niet beantwoord raken”, vertelt een vriend van hem aan BRUZZ.

Geld

Wat mensen aantrekt tot de drugswereld blijkt geen verrassing. “Er is enorm veel geld mee gemoeid”, zegt Debbaut. Zo gaf Jurgen De Landsheer, korpschef van de politiezone Brussel Zuid, eerder aan dat een buurt als Peterbos wel tot 80.000 euro per dag kan opleveren.

En dat trekt mensen aan uit precaire situaties. Sans-papiers die gestrand zijn in Brussel, bijvoorbeeld, of jongeren uit socio-economisch kwetsbare omgevingen. “Dat zijn mensen die weinig te verliezen hebben. En voor criminele organisaties vormen ze makkelijk inzetbare en vervangbare pionnen”, weet Debbaut. “Ze beschikken over genoeg middelen.”

Het lijkt dan ook geen toeval dat zij vaak aan de frontlijn staan van het toenemende geweld.

Dat was onder meer het geval bij de schietpartij aan het Jacques Franckplein. Badreddine Jammal, een twintiger zonder verblijfspapieren, werd er in de vroege ochtend van Valentijnsdag doodgeschoten terwijl hij drugs verkocht.

Sociale problemen

Debbaut benadrukt dan ook de link tussen de veiligheidsproblemen en de gekende sociale problemen die spelen in de hoofdstedelijke context. Werkloosheid onder meer, en schooluitval. Op die vlakken is nog werk aan de winkel. Zo bleek uit het meest recente overzicht van Actiris dat de Brusselse werkloosheid blijft toenemen, vooral bij jongeren onder de 25 jaar.

Wat schooluitval betreft leren cijfers van Statbel dat het aantal jongens dat het secundair onderwijs verlaat zonder diploma opnieuw toeneemt. Ook op het vlak van asielproblemen is de crisis nog lang niet voorbij. De Brusselse hulporganisaties hebben nog steeds hun handen vol met de veelal alleenstaande, mannelijke asielzoekers voor wie geen plek is in het opvangnetwerk.

Debbaut erkent het nut van een repressieve aanpak. “Maar, je moet wel beseffen dat de politie enkel doet aan symptoombestrijding. Om tot een duurzame oplossing te komen, moet je ook maatregelen treffen die verpaupering in moeilijke buurten kunnen tegengaan, en de sociale cohesie er kunnen herstellen. Zeker op gebied van tewerkstelling en onderwijs.”

Regularisatie

Het beleid zou volgens Debbaut ook een aanzienlijk deel van de drugsmarkt kunnen overnemen, aangezien geweld inherent deel uitmaakt van dat milieu.

Daarmee doelt hij op de regularisatie van verdovende middelen door de overheid. “Zo blijft er steeds minder geld over voor de criminele organisaties, en wordt het veel moeilijker voor hen om ‘personeel’ te vinden.”

De Landsheer toonde zich daar eerder geen voorstander van. “Legalisering is echt geen oplossing. Hoe kan je ook aan de jeugd uitleggen dat drugs gevaarlijk zijn als de overheid die zelf verkoopt?”, klonk het toen.

Evenwicht

Debbaut geeft toe dat die piste een delicate oefening is. “Er moet zeker een goed evenwicht gevonden worden en er moet grondig nagedacht worden over hoe een legalisering kan ingevoerd worden. Maar druggebruik als gezondheidsprobleem beschouwen, en niet langer als misdaad, zou alvast een eerste stap zijn.”

In dat opzicht zouden mensen die bijvoorbeeld met een heroïneverslaving kampen, met een doktersbriefje terechtkunnen bij de apotheker voor hun gebruik. Mensen die recreatief cannabis gebruiken, zouden zich kunnen wenden tot ‘cannabis social clubs’, zoals weldra in Duitsland het geval zal zijn. En zo zijn er tal van voorbeelden uit het buitenland.

“Er is bijvoorbeeld het onderzoek van de Global Drug Survey, dat suggereert dat het merendeel van de cocaïnegebruikers voorstander is van ‘fairtrade cocaine’ en daar ook meer voor wil betalen. Ze willen niet bijdragen aan een systeem dat geweld en leed veroorzaakt. Maar het beleid staat er momenteel niet voor open”, besluit Debbaut.

Correctie: In een eerdere versie van dit artikel was er sprake van 49 schietpartijen in 2023 en 52 schietpartijen van begin dit jaar tot nu. Die cijfers kwamen tot stand door onze eigen tellingen, maar zijn onvolledig. Volgens de statistieken van de federale politie hebben in heel het gewest al 74 schietincidenten plaatsgevonden van begin dit jaar tot nu. Nog volgens die statistieken waren er in 2023 62 schietpartijen in heel Brussel.