Brussel is geen propere stad. Het gebrek aan netheid is zelfs de belangrijkste bron van ergernis bij inwoners. Omdat er de voorbije jaren opnieuw geen schot in de zaak kwam, stelde BRUZZ een eigen netheidsplan op. We legden daarvoor ons oor te luisteren in buitenlandse voorbeeldsteden, maar ook bij lokale politici en activisten. “Twintig bevoegdheidsniveaus voor netheid, dat is te gek voor woorden.”
© Saskia Vanderstichele
| Netheid in Brussel: een aanslepend probleem. Omdat er de voorbije jaren opnieuw geen schot in de zaak kwam, stelde BRUZZ een eigen netheidsplan op.
Lees ook: Rapport van Fadila Laanan (PS): 43/100
Het gevoel is u misschien bekend. Terugkomen van een weldoende vakantie en plots zié je het weer: het zwerfvuil tegen bomen en lantaarnpalen, de fout geplaatste vuilniszakken, die op hun beurt weer rommel in vele geuren en kleuren aantrekken. Vooral in de centrale en armere wijken van het gewest blijft netheid een structureel probleem. Een probleem dat tal van andere steden wél onder controle krijgen, ook als het miljoenensteden zijn als Barcelona of Wenen. Hoe doen zij dat en hoe krijgen we Brussel schoon?
Eenheid van commando. Netheid in Brussel, dat zijn vandaag liefst twintig verschillende overheden. Het Gewest is verantwoordelijk voor de huisvuilophaling en het beheer van gewestwegen en -parken, terwijl elke gemeente zijn eigen beleid heeft voor de gemeentestraten, -parken en pleinen. Dan wordt er al eens naar elkaar gewezen. Die situatie is zo absurd dat de drie netheidsschepenen (van verschillende partijen) met wie we belden alle drie spontaan aangeven dat netheid eigenlijk beter bij één gezagsniveau ligt. Opmerkelijk voor lokale politici die de gemeentelijke autonomie doorgaans met hand en tand verdedigen.
---------------------------
"Ik merk dat mensen mij die boetes vaak persoonlijk kwalijk nemen"
“Die versnippering leidt er bijvoorbeeld toe dat we nu allemaal ons eigen preventiecampagnetje organiseren, als we het al doen,” vertelt Elke Roex (SP.A), schepen in Anderlecht en bevoegd voor Netheid in de vorige meerderheid. “Dat is onzin, want burgers krijgen daardoor andere boodschappen op verschillende tijdstippen. Zo verlies je het effect.”
Ook in Wenen, Europa’s tweede netste stad na Luxemburg, benadrukken ze het belang van één centrale netheidsstructuur. “Wij doen zowel de sensibilisering als de ophaling én de repressie,” legt Ulrike Volk van MA48, de Weense netheidsdienst, uit. “Het is cruciaal dat wij zelf aan alle schroeven kunnen draaien, want zo spelen we kort op de bal. Als er ergens overlast is, gaan we daar meteen extra schoonmaken én sturen we ook onze ‘Waste Watchers’, die informeren en boetes uitschrijven.”
Ondergrondse afvalcontainers “Alle steden die proper zijn, stoppen hun afval in containers.” Olivier Mahy (MR), de afgelopen legislatuur schepen voor Netheid in Molenbeek, windt er geen doekjes om. Het Brusselse systeem, waarbij twee keer per week vuilniszakken op straat mogen staan, moet op de schop. “Met dat systeem heb je voortdurend afval op straat. Sommige mensen zetten daardoor dan zakken buiten op verkeerde dagen, terwijl anderen er allerlei zaken bij plaatsen die niet op straat mogen. Als je met containers werkt, kan je op elk moment van de dag je afval kwijt.”
De visie van Mahy wordt vandaag gedeeld door de meeste Brusselse partijen, die pleiten voor een systeem met ondergrondse containers. Toch maakte staatssecretaris van Netheid Fadila Laanan (die onlangs nog zakte op ons regeringsrapport) geen haast met het realiseren van een containernetwerk. “De vakbonden liggen dwars omdat een systeem met containers minder werknemers nodig heeft,” zegt Mahy. “Ik vind dat absurd, want er zal toch altijd genoeg werk zijn om Brussel netter te maken?”
"Ik ging met mijn fiets naar het containerpark en mocht niet binnen. 'Alleen met de wagen, mevrouw.' Daar sta je dan"
Tegenstanders van ondergrondse containers wijzen op de complexe werken in een Brusselse ondergrond, die vol zit met nutsleidingen. “In Ljubljana is dat niet anders en daar komen er nog eens veel archeologische vondsten bovenop,” stelt Elke Roex, die de Sloveense hoofdstad ging bezoeken. “In een vijftal jaar tijd konden ze daar toch een volledig netwerk uitbouwen.”
Navraag in de Sloveense hoofdstad leert dat het ondergrondse netwerk vooral in de binnenstad is uitgebouwd. Bewoners vinden er containers voor elke soort afval. De containers voor restafval zijn alleen toegankelijk voor bewoners met een badge. Hoe meer restafval die deponeren, hoe hoger hun afvalrekening.
Een proefproject in Anderlecht toonde onlangs ook dat ondergrondse containers nogal wat zwerfvuil aantrekken. “Je moet het natuurlijk wel goed doen,” merkt Roex op. “In Anderlecht moeten mensen de flessen bijvoorbeeld een per een in de container schuiven. Dat kan anders.”
Een kleine kanttekening toch bij het enthousiasme voor containers. Barcelona, dat vandaag met een systeem van boven- en ondergrondse containers werkt, schakelt voor sommige wijken – dichtbevolkte steegjes bijvoorbeeld - over op een afhaling met … zakken. “Containers zijn anoniem en zeker de bovengrondse zijn toch een domper in het straatbeeld,” legt Carlos Vázquez, directeur van de netheidsdienst van Barcelona uit. “Maar de zakken mogen hier dan wel maar tussen 20 en 22 uur geplaatst worden en worden meteen opgehaald. “Zakken die twaalf uur kunnen blijven staan zoals in Brussel, vinden wij geen goed idee.”
---------------------------
Betere preventie. De Brusselse preventie moet vooral eenvormiger (zie 1.). Maar er is meer. De Weense netheidsdienst communiceert met de inwoners in zowat elke denkbare taal. “De beeldtaal is misschien wel de belangrijkste, want doorstreepte foto’s vergezeld van het boetebedrag begrijpt iedereen,” legt Ulrike Volk uit. “Daarnaast communiceren we in het Bosnisch, Servisch, Hongaars, Turks en zelfs Farsi als het nodig is.
Net als Net Brussel trekt de Weense netheidsdienst ook naar scholen en andere organisaties om er over afvalvermijding en een schone omgeving te spreken. En net als hier is er ook een dag van de netheid, waar de bevolking de eigen omgeving schoonmaakt. Al is dat in Wenen wel wat groter dan hier. “Voor dit jaar zijn al twintigduizend mensen ingeschreven en we hopen dat het er nog meer worden.”
Last but not least: goede preventie betekent ook geen angst hebben voor harde boodschappen. Veel Brusselse gemeenten communiceren amper over de boetes die ze – in principe - hanteren. En ook het Gewest kan beter. Wim Didelez, die jaren als netheidsactivist actief was, geeft een voorbeeld: “Laken heeft prachtige gewestelijke parken, waar in het weekend veel mensen veel afval achterlaten. Je zou zoiets op dat moment met drie of vier netheidsinspecteurs die mensen aanspreken, kunnen oplossen. In de plaats wordt alles vuil en komt op maandag dan een armada van netheidspersoneel alles opruimen.” Zijn kompaan Tom Pintens (bekend van Dirty Brussels) gaat een stapje verder. “Het eerste doel van een gemeentelijk netheidsbeleid lijkt vaak werkgelegenheid.”
---------------------------
Solide repressie. Het verhaal van Didelez over achtergelaten vuilnis in de parken illustreert iets wat wel vaker opvalt in Brussel: op veel plekken stoppen Gewest en gemeenten wel degelijk veel energie in het ophalen en weghalen van vuilnis en zwerfvuil.
Alleen blijft goede preventie en vooral degelijke repressie vaak achterwege. Vooral het gemeenteniveau blijft daarin vaak achter. Een gemeente als Sint-Joost, toch niet de schoonste van het gewest, deelde bijvoorbeeld over het hele vorige jaar minder dan tweehonderd netheidsboetes uit.
© Saskia Vanderstichele
Zijn lokale politici bang om harde boodschappen te brengen? “Ik denk het wel,” zegt Deborah Lorenzino (Défi), schepen van Netheid in Schaarbeek, een van de gemeenten die wél een solide boetebeleid hanteren (ruim 2.000 boetes in 2018). “Ik merk dat mensen mij die boetes vaak persoonlijk kwalijk nemen.” Ook Olivier Mahy merkte de tegenwind door burgers die beboet werden. “Als je netheid bij het Gewest legt, is de afstand tot de burger groter en dat is in dit geval eerder een voordeel.”
In Wenen ligt de repressie vooral bij een ploeg van vijftig ‘Waste Watchers’, die boetes kunnen uitschrijven en fulltime op zoek gaan naar netheidszondaars. Nog eens vierhonderd andere medewerkers van de stad hebben eveneens de bevoegdheid om tussen andere taken door te beboeten.
---------------------------
Zorg voor de hele openbare ruimte. Dat vuilnis op zijn beurt nieuw vuilnis aantrekt, daarover is iedereen het eens. Het is daarom erg belangrijk om zwerf- en ander afval snel op te halen. In Barcelona betekent dat bijvoorbeeld dat in sommige wijken drie keer per dag netheidspersoneel door de straat passeert, zoals in het centrale en wat armere Ravall. “We hanteren een gelijkheidsbeginsel,” legt directeur Vázquez uit. “Elke wijk moet even schoon zijn, of ze nu rijk of arm is. En in een buurt met een intens straatleven moet je gewoon erg vaak langskomen.”
Afhaling is niet alles, benadrukt Vázquez. “In Barcelona besteden we algemener veel aandacht aan de kwaliteit van de openbare ruimte. De trottoirs, het wegdek, de bomen en de banken, als je ervoor zorgt dat alles zich in een onberispelijke staat bevindt, zullen mensen niet zo snel vuilnis achterlaten.” Een blik op de lijst met de smerigste plekken van Brussel geeft Vázquez’ woorden nog wat extra gewicht. De Vandenpeereboomstraat tussen Weststation en Ossegem, het Noordstation of de Grondelsstraat: de vuilste plekken blijken vaak ook de meest verwaarloosde.
---------------------------
Meer containerparken. Het gewest telt vandaag een luttele drie containerparken waar alle Brusselaars terechtkunnen, terwijl het regeerakkoord er tien vooropstelde. Het is een aantal waar ze in Wenen eens goed mee lachen. De Oostenrijkse hoofdstad telt liefst zestien Mistplätze (letterlijk ‘mestplekken’). Het voordeel van meer containerparken is evident: veel meer bewoners hebben er dan een in hun buurt, waardoor de drempel om er naartoe te trekken minder hoog wordt. En het reglement van de containerparken, wordt dan best ook meteen aangepast, vindt Elke Roex. “De vorige keer dat ik er met mijn fiets naartoe ging, mocht ik niet binnen. ‘Alleen met de wagen, mevrouw.’ Daar sta je dan.”
Lees meer over: Brussel , Analyse , Samenleving , Netheid , Openbare Netheid , sluikstorten , zwerfvuil , Net Brussel , week van de netheid
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.