Brusselse politiek nadert onbekend terrein: hoe wissel je van formateur?

Als Elke Van den Brandt (Groen) er niet in slaagt om haar coalitiegesprekken nieuw leven in te blazen, hoe verander je dan van formateur? Volgens politicologen is dat onbekend terrein zonder regels.

Terwijl aan Franstalige kant de Brusselse regeringsonderhandelingen tussen MR, Les Engagés en de PS over een dag of tien formeel van start gaan, zit het aan Nederlandstalige kant volledig vast, zo bevestigde Elke Van den Brandt (Groen) donderdag aan persbureau Belga. Zij probeert al weken tevergeefs om een coalitie Groen-Vooruit.brussels-Open VLD-CD&V te smeden.

Fouad Ahidar (Team Fouad Ahidar) bood zich intussen al aan als alternatieve formateur. Geen realistisch scenario, zo schatten de meeste waarnemers voorlopig in, maar wat als Van den Brandt er écht niet uitgeraakt? Wie kiest dan een nieuwe formateur?

"Er zijn geen wettelijke regels over", antwoordt Guillaume Delvaux, onderzoeker constitutioneel recht aan UCLouvain. "We zitten in het domein van politieke gebruiken en tradities."

"Fouad Ahidar kan zich dus perfect uitroepen tot formateur en onderhandelingen starten. Om het even wie kan dat doen. De vraag is natuurlijk in welke mate de andere Vlaamse partijen in zo'n scenario bereid zijn om rond de tafel te zitten."

"Dat is nergens formeel geregeld", bevestigt hoogleraar constitutioneel recht Stefan Sottiaux (KU Leuven). "De gewoonte is dat de grootste partij het initiatief krijgt, maar alle partijen kunnen proberen een meerderheid te vormen."

Geen arbiter

Op het federale niveau duidt de Koning officieel de formateur aan, die voorafgegaan kan worden door een informateur en andere wegbereiders. Zo'n neutrale arbiter is er op regionaal niveau echter niet. "De positie van de formateurs in Brussel is 'wettelijk' veel zwakker dan die van federale formateurs", zegt politicoloog Kevin Meyvaert (VUB).

De flou artistique schept in theorie tal van mogelijkheden. Zo zou Ahidar zelfs kunnen proberen om in een en dezelfde beweging zowel de Nederlandstalige meerderheid als de Franstalige meerderheid op de been te krijgen. Meyvaert: "Dat is weinig collegiaal, en gebeurt normaal gezien niet, maar op zich lijkt niets dat tegen te houden. Er moet geen officiële toewijzing van een nieuwe formateur gebeuren."

Dat scenario is wel politieke science-fiction, aangezien de regeringsonderhandelingen aan Franstalige kant formeel gaan starten en MR-kopman David Leisterh nu officieel de formateur is. Bovendien zou Ahidar dan "om Van den Brandt en Groen heen moeten formeren", merkt Meyvaert op, wat moeilijk in de praktijk te brengen is.

Formateur of informateur?

Overigens valt op te merken dat Van den Brandt al kort na haar verkiezingsoverwinning van 9 juni door de pers als de formateur aan Nederlandstalige kant bestempeld werd. Maar eigenlijk is ze op dit moment slechts informateur.

Delvaux: "Een informateur probeert een meerderheid te vinden om rond de onderhandelingstafel te gaan zitten, een formateur gaat daarna het regeerakkoord schrijven. Leisterh was dus tot voor kort een informateur en nu formateur. Maar nogmaals: dat is een kwestie van tradities, er zit niets juridisch achter. Het is allemaal een beetje folklore."

In de Vlaamse regeringsvorming was Bart De Wever (N-VA) eerst de informateur. Hij gaf daarna het stokje door aan zijn partijgenoot Matthias Diependaele, die formateur werd. Op federaal niveau was De Wever eerst informateur, dan preformateur en momenteel formateur.

Politieke bricolage

Christophe De Beukelaer, de hoofdonderhandelaar van Les Engagés, hoopt op een snelle doorbraak aan Nederlandstalige kant, zodat beide kanten snel de gezamenlijke onderhandelingen voor een Brussels regeerakkoord kunnen opstarten.

Een regeringsvorming opstarten zonder de Nederlandstaligen heeft volgens Delvaux weinig zin. "Wat dat is wél strikt wettelijk geregeld: voor een Brusselse regering heb je telkens een meerderheid in beide taalgroepen nodig. En zonder Nederlandstalige ministers kan je geen Brusselse regering vormen."

Delvaux wijst er ook op dat voor een waterdicht coalitie-akkoord aan Nederlandstalige kant er wellicht steun aan Franstalige kant nodig zal zijn.

"Een van de scenario's die de voorbije weken circuleerde, is dat CD&V een regeringscommissaris zou krijgen, omdat er in een Brusselse regering maar drie mandaten te verdelen zijn. Dat is politieke bricolage, want zo'n regeringscommissaris zou in de praktijk een staatssecretaris zijn zonder dat die zo genoemd wordt. Welnu: zo'n uitbreiding van de Brusselse regering moet volgens de Bijzondere Brusselwet van 1989 een meerderheid van het Brussels parlement achter zich krijgen en dus is Franstalige steun onontbeerlijk."