Waarom de PS de echte winnaar is van deze verkiezingen

De gemeenteraadsverkiezingen van afgelopen zondag deden wat was voorspeld: de uitslag de verkiezingen van 9 juni voortzetten. Al zijn er accentverschillen die meteen een grote impact hebben. Een ding staat vast: een echte blauwe golf kregen we niet en de PS staat sterker dan ooit.

De toekomst is aan de rappen, zeggen ze in het schoon Vlaams. En dat is vooral in Brussel het geval. Er is na de gemeenteraadsverkiezingen geen vastgelegde ‘formatietijd’ van twee weken met initiatiefrecht voor de grootste partij, zoals in Vlaanderen.

Wie in Brussel een coalitie op de been kan brengen, doet dat best zo snel mogelijk. Of een ander gaat ermee lopen. Zo is het hier altijd geweest. Maandagochtend waren er al coalities in Anderlecht, Ganshoren, Jette, Etterbeek, Elsene en Brussel-Stad. Een aantal andere zullen snel volgen. Dat betekent meteen veel blije gezichten maar ook diepe ontgoochelingen.

Eerst naar de uitslag van 13 oktober. Wat te verwachten was, is ook gebeurd: de verkiezingen zijn in grote mate een doorslag van de gewestverkiezingen van 9 juni van dit jaar. Dat zegt zowel politicologe Emilie Van Haute (ULB) als onderzoeker Caroline Sägesser (CRISP).

Op basis van de kiesuitslag heeft de alliantie MR/Les Engagés vooruitgang geboekt, houdt de PS stand, is er een terugval van Ecolo-Groen en een levensbedreigende nederlaag voor Défi. Alleen PTB-PVDA doet het wat minder goed dan in juni.

De kiezer heeft dus niet zo veel anders gestemd dan in juni. Het politieke landschap is bovendien wel wat te vergelijken met dat van na de gemeenteraadsverkiezingen van 2012, dus twee verkiezingen geleden.

Ook toen deelden vooral MR en PS in de negentien Brusselse gemeenten de lakens uit. De liberalen in het zuiden, de socialisten in het noorden. Met ook wel veel samenwerking tussen beide partijen. En Les Engagés bezetten traditioneel de drie noordwestelijke gemeenten. Ook dat is niet veranderd.

MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez heeft dus deels gekregen wat hij wou: de MR weer op de kaart zetten in Brussel na een historische nederlaag in 2018. Toch wil Emilie Van Haute geenszins spreken van een blauwe golf. “Neen. We hebben geen grote bocht naar rechts gezien in Brussel,” zegt ze. “Het volstaat om te kijken naar de score van de linkse partijen in heel wat gemeenten.”

Bovendien heeft de MR haar winst te danken aan kartels. Nu eens met Défi, dan weer met Les Engagés. Van Haute: “Daarmee kan het kartel weliswaar in heel wat schepencolleges binnenbreken, maar het is voor de MR zelf niet de grote winst. In 2012 had de MR nog zes burgemeesters. Vandaag behoudt de MR Etterbeek en wellicht ook Ukkel. Maar krijgen ze er alleen Watermaal- Bosvoorde bij. Vorst is nog onzeker. Dat zijn er dus maximaal vier, en zeker geen zes.”

Het kartel opent deuren, geeft Van Haute toe. Dus is MR wel aanwezig in heel wat gemeentebesturen. Maar het kartel speelt ook in het nadeel van de MR. Zo is de kartellijst MR-Les Engagés de grootste in Anderlecht, maar kan Gaëtan Van Goidsenhove (MR) toch geen burgemeester worden. Er was vooraf afgesproken dat de grootste partij er de burgemeester levert, en niet de grootste lijst. De PS, de grootste partij, houdt dus de burgemeesterssjerp.

Architect Ahmed Laaouej

Onder meer daarom zou je kunnen zeggen dat uiteindelijk de PS de winnaar is van deze verkiezingen. In heel wat typische PS-gemeenten moest de partij de concurrentie aangaan met PTB en Fouad Ahidar. “Desondanks heeft de PS standgehouden,” zegt Caroline Sägesser.

Er ontvouwt zich ook een echte powerplay, waarvan niemand anders dan PS-voorzitter Ahmed Laaouej de architect van kan zijn. Zo slaagt de PS erin om de burgemeesterssjerp te behalen in Elsene, hoewel MR én Ecolo er meer stemmen hebben. Misschien haalt de PS ook nog Vorst binnen. En ook in Schaarbeek kan de PS wellicht de burgemeester leveren. Dat zijn maar liefst drie burgemeesters extra voor de Parti Socialiste.

“De PS zit in een stoel,” legt Van Haute uit. “Voor de alliantie MR-Les Engagés is de PS de enige partner. MR kan moeilijk naar Ecolo stappen, en al zeker niet naar PTB-PVDA. Tegelijk kan de PS wel naar de linkse partijen kijken om een coalitie te maken, zonder MR. Dat is voor de PS een heel comfortabele positie.”

In dit hele verhaal is Ecolo-Groen de pineut. Het was voor de verkiezingen al duidelijk dat Ecolo het moeilijk zou hebben om de burgemeesterssjerp te behouden in Watermaal-Bosvoorde en Vorst. De partij wisselde er in beide gemeente van lijsttrekker, en dat is altijd een risico.

In de ene gemeente waar Ecolo-Groen wel nog kans maakte, Elsene, werd de burgemeesterslijst in snelheid genomen. Burgemeester Christos Doulkeridis (Ecolo) kondigt zijn afscheid aan uit de politiek. Ook in grote gemeenten als Brussel, Elsene en Anderlecht belanden de groenen op de oppositiebank.

Dat betekent niet dat Ecolo-Groen helemaal is uitgespeeld. In Watermaal-Bosvoorde, Jette, Sint-Gillis, Sint-Agatha-Berchem, wellicht ook Schaarbeek en Vorst, en misschien Ukkel stappen de groenen mee in een coalitie. Dat zijn wel maar zes gemeenten, terwijl het er in 2018 maar liefst veertien gemeenten waren.

Sägesser benadrukt dat 2018 een uitzonderlijk verkiezingsjaar was voor Ecolo-Groen. Met hoge scores en een uitstekende onderhandelingsstrategie. “En Ecolo-Groen heeft zondag minder verloren dan men zou kunnen verwachten op basis van de uitslag van juni,” voegt ze daaraan toe.

Schietschijf Ecolo

Dat Ecolo in zwaar weer zit, heeft te maken met dezelfde redenen die ook in juni naar voren zijn gehaald, zegt Sägesser. “Als Ecolo aan de macht is, is het moeilijk om de echt overtuigde groenen niet te ontgoochelen, maar tegelijk niet vervreemd te raken van een deel van het kiespubliek, dat misschien niet zo ‘ecologisch’ ingesteld is als de kern van de partij.

Verder was Ecolo vaak ook de schietschijf van de andere formaties. De PS bijvoorbeeld, toch een natuurlijke partner van Ecolo, heeft het niet nagelaten om Ecolo veelvuldig aan te vallen op het mobiliteitsbeleid.”

Zowel voor Van Haute als voor Sägesser is de dégringolade van Défi dé grootste verrassing van deze gemeenteraadsverkiezingen. Sägesser: “Défi rekende op zijn lokale verankering om de partij er weer bovenop te krijgen na de nederlaag van 9 juni. Vandaag voert de partij een overlevingsstrijd."

"De nederlaag van Bernard Clerfayt in Schaarbeek is enorm. Maar ook in zowat alle andere gemeenten verliest de partij gemeenteraadsleden, of verdwijnt ze zelfs helemaal uit de gemeenteraad. Als machtsbasis blijven alleen Oudergem en Sint-Lambrechts-Woluwe over, wat nogal smal is om de partij weer op te bouwen.”

Voor Van Haute is het duidelijk dat er een partij te veel is die het centrum bespeelt van het politieke schaakbord. Les Engagés hebben die plaats ingenomen van Défi. Of plastischer gezegd: MR-Les Engagés hebben Défi met haar en huid opgegeten. “Of Défi helemaal van het toneel kan verdwijnen? Dat is zeker mogelijk,” zegt Van Haute.

En dan is er Sint-Jans-Molenbeek. Het was voor de verkiezingen al duidelijk dat PTB-PVDA tot een college zou kunnen toetreden, een primeur voor Brussel. Vandaag lijken alle voorwaarden voldaan: zowel PS als PTB-PVDA toont bereidheid, en, door de nederlaag van MR en Ecolo, is er ook niet veel anders mogelijk. Er zal wel een derde partij gevonden moeten worden, en dan lijkt alleen Team Fouad Ahidar een stabiele optie te geven.

Zowel Van Haute als Sägesser gaat er daarom van uit dat de zoektocht naar een meerderheid nog een heel moeilijke oefening wordt, die lang zal kunnen duren. Voor PTB-PVDA zelf kan het een risicovolle onderneming zijn.

Van Haute: “De PTB- PVDA staat voor een radicale breuk met het verleden, maar hoe kan die partij dat realiseren in een coalitie met andere partijen? En dan nog in een lokaal bestuur? De instrumenten voor een sociaal beleid bevinden zich op een hogere niveau: gewestelijk of federaal. Hoogstens kan de PTB-PVDA vanuit Molenbeek een soort van ’meerderheidsoppositie’ gaan voeren tegen de Brusselse regering.”

Nu de gemeenteraadsverkiezingen achter de rug zijn, en al heel wat coalities gevormd, zal de aandacht verschuiven in de richting van de Brusselse regeringsvorming. Zoals bekend zit die muurvast. Maar verandert deze uitslag daar iets aan? Voor Van Haute is het daar vooral uitkijken naar de Nederlandstalige partijen. “De Franstalige partijen hebben al hun meerderheid,” zegt Van Haute. “En de gewestelijke as MR-PS zal in heel wat gemeentebesturen terug te vinden zijn. Dus is er een soort van symmetrie tussen gewest- en gemeenteniveau.”

“Maar aan Nederlandstalige kant verliest N-VA al zijn gemeenteraadsleden,” analyseert Van Haute, “terwijl de N-VA wel mee aan zet is voor de formatie. Daar kan toch moeilijk naast worden gekeken. Cieltje Van Achter, die nota bene minister is in de Vlaamse regering, heeft geen zetel kunnen halen in Schaarbeek. Daarentegen doet Team Fouad Ahidar het uitstekend. Dat resultaat kan moeilijk genegeerd worden,” vindt Van Haute.