Badstad droomt Brussels: kunstenaars uit de hoofdstad draaien een Night Shift in Oostende

Wie tijdens een wandeling door Oostende dacht plots naar FLOW te zijn geteleporteerd, zit er niet helemaal naast. De Molenbeekse droomfabriek Decoratelier, die eerder al het Anderlechtse openluchtzwembad in elkaar timmerde, trok zopas ook in de Koningin der Badsteden een houten constructie op. Die herbergt eind juli het event Night Shift, dat met cocurator Marie Umuhoza en een rist kunstenaars uit de hoofdstad opvallend Brussels droomt.

“De eerste vraag die ze ons hier stelden, was: wat wat wil je hier doen dat je nergens anders kan?” vertelt Hervé-Clément Shema fluisterzacht in het cafetaria van Jeugdhuis OHK, waarin en waarrond eind juli drie dagen lang het multidisciplinaire evenement Night Shift buiten de lijntjes zal kleuren. “Het was een oproep om te dromen, en om dat onbegrensd te doen,” vervolgt hij. “Hier, in deze bijzondere context, maken we die droom tastbaar, geven we er een lichaam aan.”

De grafische wizard uit Brussel, aan wiens brein doordeweeks de visuele communicatie van Jozef Wouters' Molenbeekse droomfabriek Decoratelier ontspringt, maakt hier deel uit van een groep van dertig kunstenaars en collectieven die op de site van het voormalige stedelijke binnen- en buitenzwembad van de Koningin der Badsteden naar die Night Shift toe werken. Daar, net achter de Koninklijke Gaanderijen en naast het befaamde Thermae Palace Hotel, is nog heel even Jeugdhuis OHK gevestigd. Eind september gaat het door betonrot aangetaste gebouw tegen de vlakte. Een vooruitzicht dat een in het cafetaria passerende voormalige redder, die er in 1985 zijn brevet haalde en vandaag wat spullen voor zijn tentoonstellende dochter komt droppen, alvast een tikje weemoedig maakt.

Met Night Shift wordt nog een laatste hoofdstuk toegevoegd aan de kroniek van die aangekondigde dood. Eentje dat barst van het leven. Van 26 tot 28 juli zullen curieuzeneuzen en verwonderaars drie avonden lang hun hart kunnen ophalen aan een carrousel van artistieke experimenten, vluchtige interventies, onwaarschijnlijke samenwerkingen en excursies naar wat mogelijk is en te dromen valt. Tot die tijd worden de visioenen die daaraan ten grondslag liggen gedurende een residentie van een kleine maand gewekt, verkend, gekoesterd en verbeeld.

“We bouwen op naar die driedaagse eind juli, ja, als je aan dat 'bouwen' voldoende waarde toekent,” vertelt Marie Umuhoza, de verantwoordelijke productie en communicatie van Decoratelier, die aanspoelde in Oostende als deel van het driekoppige curatoriële team – met Nele Keukelier en Vincent Focquet. “De residenties zijn begonnen, verschillende groepen kunstenaars zullen op verschillende tijdstippen arriveren, ze zullen met de ruimte en de context in dialoog gaan, een onderzoek opzetten naar hoe dat kan uitvloeien in een toonmoment, connecties maken met de anderen… Het is met andere woorden een proces dat vandaag al in volle gang is, en dat eind juli tegelijk zijn première en finale zal kennen.”

KRUISBESTUIVING
“Dat proces is van een immense waarde en het is ongelofelijk om daar getuige van te zijn,” beaamt Nele Keukelier, coördinator van Gouvernement, het nomadische Gentse platform dat makers ondersteunt door ze in een speelse en empathische context voor kruisbestuiving en trial-and-error onder te dompelen en dat sinds 2018 Night Shift organiseert. “Het is gewoon zo bijzonder om iedereen te zien bloeien. Gisteren nog maar is hier een groep gearriveerd, en twee uur later waren ze al gesprekken aan het voeren en samen de omgeving aan het verkennen. Die drie avonden eind juli zijn heel erg lonend, maar dit, deze energieën zien samenvloeien, daar doe je het toch voor. Sorry, ik word er wat emotioneel van. (Lacht) Ook omdat we het met zoveel mensen doen, omdat het door al die handen en hoofden en harten, van kunstenaars en partnerorganisaties, is dat we hier nu zijn.”

Die handen en hoofden en harten behoren behalve aan de dertig kunstenaars en collectieven, en co-organisatoren Gouvernement en Decoratelier, toe aan een dreamteam van culturele huizen dat ruggensteun en resources investeert. Zitten mee in het bad: VIERNULVIER (de voormalige Vooruit), De Studio, CAMPO, Toneelhuis, De Singel, OHK, KAAP, het TheaterFestival, Perpodium en Theater Aan Zee. Dat partnerschap kiemde in november 2020 in het gebouw van Opera Ballet Vlaanderen in Gent. Een editie van Night Shift stond toen in de steigers, maar die werden door de pandemie flink aan het wankelen gebracht. Een publieksmoment zat er niet in, werd al snel duidelijk, maar er waren kunstenaars, er waren fondsen en er was een iconisch gebouw voor de duur van een maand. Een fundering die werd aangegrepen om een oefening collectief denken en werken te houden, die enthousiasme losmaakte bij de organisatie, de partnerinstellingen en de kunstenaars.

“Decoratelier verzorgde toen de scenografie, we hebben er Marie leren kennen en met haar eindeloze gesprekken gevoerd. En die zijn eigenlijk nooit meer gestopt. Ook omdat het voor mij toen duidelijk is geworden dat we ergens anders waren beland met Night Shift en dat we nooit meer zouden terugkeren naar vroeger, naar gewoon een avond programmeren,” vertelt Nele Keukelier. “Weet je, ik heb me lang verzet tegen de term 'cureren', omdat die vaak zo wordt verengd. Cureren gaat niet over de hipste namen of duurste werken vastkrijgen. Cureren is in essentie zorg dragen voor. Het gaat erom ruimte te creëren, mentaal en fysiek, om mensen in een context van vrijheid en mogelijkheden te laten werken, te laten experimenteren, de tijd te gunnen om soms ook te zien wat niet werkt. Het is investeren in mensen, niet in resultaten. Het is oog hebben voor heel normale maar o zo belangrijke dingen als een goed ontbijt, een propere plek om te slapen, een vergoeding… Die context is zo waardevol. In die zin is wat vandaag gebeurt even belangrijk als die driedaagse aan het eind van de rit.”

“En elk deeltje van dat proces is van tel,” knikt Marie Umuhoza. “In mijn kindertijd tekende ik graag mandala's. Met een soort kompas trek je dan een eerste lijn op het papier. Een volgende creëert een mooie boog, nog eentje transformeert het beeld weer in een bloem en daarna krijg je een ster. Elke pennentrek voegt iets toe en brengt iets anders voort. Zo is het hier ook: elke geste draagt iets bij, en samen ga je naar een beeld dat complex, veelvormig en veelkleurig is.”

NATUURKRACHT
“We wisselen zoveel uit met elkaar dat veel gewoon organisch verschijnt,” vertelt Marie Umuhoza. “Er is veel nieuwsgierigheid mee gemoeid, veel vertrouwen, veel energie en vibes waar we elkaar mee voeden. Energies are strong here,” lacht ze. Night Shift leunt in die zin dicht aan bij het 'luidop bouwen' van Jozef Wouters' Decoratelier – het devies dat het bouwen in het ongewisse, zonder vooropgesteld plan huldigt, waardoor de dialoog de constructie wordt. Vandaag verraadt een nog steeds uitdijende constructie die door de Oostendse site meandert, ze opengooit, intieme hoeken creëert, een trap naar vele dromen bouwt en een tribune neerpoot in het buitenzwembad, die unieke, genereuze energie van de Molenbeekse droomfabriek, die ook al het Anderlechtse openluchtzwembad FLOW uit de grond stampte. Een energie die aan een tijdelijke context de kiemen voor een duurzame toekomst weet te ontfutselen.

Het is die energie die ook in “natuurkracht” – zoals cocurator Vincent Focquet haar noemt – Marie Umuhoza schuilt. De in Nairobi, Kenia geboren dochter van Rwandese ouders, die midden jaren 1990 de genocide in hun thuisland ontvluchtten, groeide op in Brussel en Doornik, ging na haar middelbare school aan IHECS communicatie en aan de ULB een jaar journalistiek en een master cultuurmanagement studeren, en belandde via een stage voor het Kunstenfestivaldesarts in 2020 – “het festival dat nooit plaatsvond” – en stoemelings in Decoratelier.

“Het festivalcentrum lag toen in Molenbeek,” vertelt ze, “en omdat ik veel met de betrokken organisaties zou gaan samenwerken, heb ik een dag vrij genomen van mijn stage om een ronde te maken, langs Centre Maritime, Maison de Jeunes, Recyclart… Mijn laatste halte was Decoratelier, dat ik tot dan eigenlijk alleen kende van de feestjes en Instagram-updates. Ik heb op die gekke bel gedrukt en toen Jozef opendeed, gezegd: 'Hey, ik ben Marie, ik doe een stage bij Kunstenfestivaldesarts en ik wil je leren kennen, want wij gaan veel samenwerken.' (Gniffelt) Jozef keek wat verrast maar heeft me binnengelaten en koffie gemaakt en we hebben bijna twee uur lang gepraat. Door corona is er toen geen vervolg meer aan gebreid, maar begin juli van dat jaar kreeg ik plots een sms: 'Hey, Jozef van Decoratelier. Ik organiseer een festival. Op zoek naar iemand. Communicatie en productie. Betaalde job. Geïnteresseerd?' Dat was voor Something When It Doesn't Rain. En ik ben nooit meer weggegaan.” (Lacht)

De studente, die zich op cultuurmanagement had gestort uit liefde voor de kunsten en uit een ontembare drang om na te denken over de dynamieken en manieren om gemeenschap te creëren rond artistieke en culturele evenementen, vond in Decoratelier bovenal een ruimte voor zichzelf. “Ik had het gevoel dat ik door wie ik ben, door hoe ik leef en denk en ben opgevoed, zou moeten accepteren dat ik overal een beetje een vreemdeling zou zijn. Wat ik bij Decoratelier onmiddellijk voelde was dat ik mezelf kon zijn en in interactie kon treden met mensen op mijn manier en niet zoals het hoort of voorgeschreven is. Die vrijheid van het zelf was iets wat me meteen heel erg raakte. Door jezelf te tonen, stel je je kwetsbaar op, en dat staat anderen toe om hetzelfde te doen. Die stukjes in mij, van 'altijd een beetje de vreemdeling te zijn', delen met anderen, kan hen helpen groeien en zo ook mij weer. Dat is iets wat heel dicht bij mij ligt: als je zorg draagt voor anderen, retourneren anderen die zorg ook. Als je mensen op hun gemak doet voelen, zullen zij dat ook bij anderen doen. Dat idee van delen, van een intentie waarop anderen kunnen voortbouwen, die ze kunnen voeden en bevragen, is heel aanwezig in Decoratelier.”

HARMONIE EN DISSONANTIE
In Oostende neemt Marie Umuhoza ruimte in als Marie en niet als Decoratelier. “Al zal ik altijd een beetje Decoratelier zijn. Het is de plek waar mijn hart ligt, en wat ik hier leer – en dat is zoveel, op dagelijkse basis, over mezelf, over anderen, over kunst, over ruimte – vloeit daar ook weer uit. Dit is geen nieuw boek dat ik schrijf, maar een post-it in het boek dat al openligt.”

“Ik ben deel van iets groters, niet groter dan mijzelf maar dan die ene daad die ik stel. Het gaat om interconnecties, om wat Jozef de rizomatische structuur noemt. Om de ruimte rond en in en naast ons die tastbaar wordt. Alles wat we doen, vertrekt vanuit ruimte. Vanuit de ruimte van het atelier in Decoratelier, van de keuken, van Jozefs kantoor waar we voortdurend praten, van de koer waar kinderen uit de buurt komen spelen, van de nachtclub waar lichamen elkaar ontmoeten en muziek resoneert… Vanuit de mentale ruimte van voor het eerst gedachten uitwisselen met kunstenaars en zorgen dat ik hen vat en dat zij glimpen van ons vatten. Vanuit de ruimtes van zorg die we dagelijks en wekelijks bouwen met het team, met kunstenaars, met de publieken die we verwelkomen. Aan de basis ligt een geloof in oprechtheid, in een ecologie van netwerken, in wat er tot leven kan komen als je die netwerken water geeft.”

Dat blijkt ook uit de artistieke bende in Oostende, die opvallend Brussels kleurt. Onder een blauwe hemel, waar de enige schaduw wordt geworpen door het ruiterstandbeeld van Leopold II dat boven de Koninklijke Gaanderijen opdoemt, worden plannen gesmeed, excursies gepland, samenwerkingen met open geest verkend. Er wordt gelezen, gezond, gelachen, getelefoneerd, gezoomd. En onze gesprekken met Marie Umuhoza, Nele Keukelier, Vincent Focquet en de aanwezige kunstenaars worden af en toe even zachtaardig als zorgzaam onderbroken door “je weet dat je mee mag aanschuiven aan tafel, toch?” en “ik heb je nodig, kunnen we straks nog even van gedachten wisselen?”

Het is die zorg die de context maakt, getuigt de Brusselse kunstenaar Brahim Tall, die de residentiemaand graag zou afsluiten met een koor van zwarte Oostendenaars dat – “tussen harmonie en dissonantie, tussen eenheid tegenover een gemeenschappelijk doel en individualiteit in het manoeuvreren door de maatschappij” – een metafoor zou kunnen zijn voor de noise die inherent is aan activisme. “Ik ken Oostende niet goed, maar wat meteen voelbaar is, is dat het koloniale hier heel aanwezig is. Ik probeer daar niet op te focussen en van dat standbeeld een blinde vlek te maken in mijn gezichtsveld, maar echt blind kan je er niet voor blijven. Door met de zwarte gemeenschap hier, die op het eerste gezicht wat onzichtbaar is, te bouwen op die dissonantie, kan je op een levende manier spreken over dat levenloze standbeeld. Dat inwerken op de context is zoveel impactvoller dan het standbeeld een clown face te geven. En net daarom is deze concrete context belangrijk, van die diverse groep, van Nele en Marie en Vincent die tijd en middelen te geef hebben om te lezen en na te denken en te onderzoeken. En om te dromen ook – want hoe in godsnaam breng ik een lokaal koor samen?!” (Lacht)

MEDITATIE MET PLANTEN
In de koelte van het cafetaria is de Schaarbeekse Pauline Mikó ondertussen druk in de weer met kabeltjes, elektroden en ander speelgoed. “Ik ben een beetje een geek, ja. (Lacht) Ik wil graag in de Japanse Tuin, een paar honderd meter hiervandaan, een performance creëren, een soort driehoek tussen de planten, mijn lichaam en de computer, die een soort abstracte en meditatieve elektronische muziek genereert. Zie het als een interessante en tegelijk wat trieste manier om te herconnecteren met de natuur, om via technologie terug te gaan naar een heel primaire verbondenheid waar we totaal van zijn losgezongen. Het is heel DIY, heel fragiel, heel speels. Ik ga zo meteen al eens kijken of het zingt.”

“Wat me hier erg aanspreekt is het collectieve aspect,” vervolgt Pauline Mikó. “Dat we allemaal arriveren met onze praktijk en ervaring en een min of meer concreet idee van wat we willen doen, maar dat dat net zo goed onderhevig is aan transformaties ingegeven door de context en contacten met elkaar. In die zin is dit één groot speelterrein, en heb ik in Tumba misschien al een nieuw speelkameraadje gevonden.”

Schrijfster en spoken word-kunstenaar Tumba ofte Elise Kiambi kwam vanuit Antwerpen naar Oostende met de intentie om gegidste meditaties te organiseren. “Vaak bevinden we ons in een ruimte met zoveel anderen en we zijn niet altijd in staat om te begrijpen hoe we erdoor bewegen, waar we een plek hebben. Ik wijs mensen graag op de ruimte binnenin. Als ze meer in tune zijn met zichzelf, merk je dat het makkelijker wordt om de ruimte opnieuw te openen en te interageren met elkaar.”

In Pauline Mikó's verbindende 'plantenmuziek' vindt ze nu een mooie geleider voor die transformatieve performance. “Ik heb onlangs deelgenomen aan de schrijfresidentie van deBuren in Parijs, waar de verwachtingen, ook de mijne, heel groot waren. Daaruit, en uit de indruk die ik al eerder had van de performer die produceert en het publiek dat consumeert, is die meditatieve praktijk geboren. Om die verhouding om te keren en de blik van het publiek naar het zelf te richten. De schoonheid en de poëzie daarvan probeer ik in woorden te vatten. En daarvoor is deze context, waar de enige maar zo waardevolle verwachting is dat je opdaagt en ruimte deelt, heel geschikt. Ze staat me toe om in meditaties met de anderen hier te kanaliseren wat boven mij is, wat altijd in de lucht hangt en waar ik maar gewoon in hoef te duiken. Die kleine, onaffe momenten waarop je aan iets ontastbaars en vluchtigs raakt, krijg je in de wereld daarbuiten niet. Ook daarom is deze ruimte, deze tijd een zegen en een privilege.”

NIGHT SHIFT OOSTENDE
26 > 28/7, 18 > 0.00, in en rond Jeugdhuis OHK, Oostende, www.nightshiftoostende.be