De Oekraïense roots van kunstenaar Maya Hayuk: 'Mijn familie telt plots 44 miljoen mensen'

De kleurrijke streep- en kruispatronen van Maya Hayuk hebben na de inval van de Russische troepen in Oekraïne, waar haar roots liggen, alleen maar aan symboliek gewonnen. “Nu mijn land aangevallen wordt en mijn familie ineens uit 44 miljoen mensen bestaat, vind ik het cruciaal om mijn stem te laten horen.”

Wie de kleurrijke, van geometrische patronen en symboliek zingende doeken en muurschilderingen van de Oekraïens-Amerikaanse kunstenares Maya Hayuk (53) van nabij bekijkt, kan niet anders dan in haar roots duiken. Haar ouders ontvluchtten Oekraïne tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook al zat er een oceaan tussen hun oude en hun nieuwe thuis, het zou hun niet beletten hun dochter het verfijnde traditionele borduurwerk, typisch voor hun geboorteland, aan te leren. “De traditionele patronen en verschillende materialen hebben me geïnspireerd,” klinkt het vanuit haar huidige thuisbasis in Williamsburg, New York.

“Ook de discipline en de focus die nodig waren om eerst de basis onder de knie te krijgen, hebben mijn latere praktijk beïnvloed. Het hielp misschien dat ik als kind niet zo sociaal was: ik hield meer dan mijn leeftijdsgenootjes van stilzitten en tekenen. Ik vind het gek dat kinderen in de kunstschool nu soms volledig vrij worden gelaten. Drills zijn nodig om je bepaalde technieken eigen te maken. Het is als toonladders leren voor piano of passes geven bij het voetballen.”

“Het Oekraïense borduurwerk is gebaseerd op kleine kruisen. Lang voor het christendom was de ‘X’ al ingeburgerd als het symbool van bescherming. Niet alleen in Oekraïne, maar in verschillende culturen. Vaak werd handwerk een craft of ambacht genoemd, misschien omdat het veelal anonieme vrouwen waren die het maakten. Dat klinkt niet als kunst, maar intussen wordt handwerk wel beschouwd als significant voor een bepaalde cultuur, een bepaalde regio of familie ambachtsmensen.”

Het frappante aan het parcours van Hayuk is dat het jaren heeft geduurd voor ze zelf doorhad dat die kruisen met een directe link naar haar geboorteland een handelsmerk zouden worden, zoals ook de nieuwe expo in Alice Gallery getuigt. “Dat komt omdat ik vroeger bezig was met veel andere dingen. Uiteindelijk ben ik in de kunstwereld gerold via een grote omweg. Vroeger fotografeerde ik muziekbands. Later vroegen bevriende muzikanten me om posters, albumhoezen en T-shirts te maken. In vergelijking met die informele opdrachten (voor pakweg Beastie Boys, Devendra Banhart en Animal Collective) leken galeries me toen vooral doodsaai. (Lacht) Muziek was iets wat je onder vrienden kon ervaren in een zweterige concertzaal. Het gaf veel meer energie dan naar een doek kijken in een museum. Maar ook al was ik zowat de tegenhanger van de modale kunstschoolstudent, ik heb altijd getekend en geschilderd. Alleen kwam het er niet uit omdat ik vooral met muziek, performance, outsider art en mixed media bezig was. Het ging vooral over wat ik kon doen met mijn lichaam en het had ook een heel activistisch randje.”

Grijze zone
Toen ze besefte wat je allemaal kon doen met kunst om de wereld te veranderen, besloot ze om in de openbare ruimte te gaan werken. “Eerst anoniem, vaak in de grijze zone tussen legaal en illegaal, want dan gaat het plots niet meer over jou, maar over het verspreiden van een boodschap. Er waren geen regels. Ik pionierde al met streetart toen de term nog niet bestond. Des te groter de muurschildering, des te abstracter en minimaler die werd, tot er alleen patronen overbleven en mijn werk ook anderen begon op te vallen, zoals op de Houston Bowery Wall en de Wynwood Walls in New York. Instagram was toen net in zwang geraakt en een selfie nemen met streetart op de achtergrond werd populair.”

Hayuks werk was toen al even ontdekt door Alice van den Abeele, de Brusselse galeriehoudster achter Alice Gallery en het MIMA, die haar op de lens zou brengen van andere Belgische kunstorganisaties, zoals de Biennale d’art urbain Asphalte in Charleroi en, recenter, het streetartfestival The Crystal Ship in Oostende. “Veertien jaar geleden heeft ze me voor het eerst gemaild. Ik was bloednerveus omdat Brussel toen al mijn favoriete Europese stad was. Ik ben er als kind vaak met mijn ouders geweest. Die reisden veel, omdat mijn vader als professor geografie educatieve tools ontwikkelde. Brussel was toen al chill en pretentieloos. Nu is het nog steeds wat het is, zonder glamour en bullshit. Als ik hier rondwandel, kom ik makkelijker bekenden tegen dan in Williamsburg, waar de gentrificatie zich doorzet.”

Drietand en klaprozen
Het was ook Van den Abeele die Hayuk aanspoorde om grotere werken te gaan schilderen die refereerden aan haar streetart. “Nu lijkt het voor de hand te liggen, maar toen betekende het een grote shift. Mijn atelier was toen amper tien vierkante meter, nu beslaat het er 2.000!”

Haar nieuwste solo heet Spin cycle, een verwijzing naar hoelang een bepaalde gebeurtenis of visie erop in het nieuws blijft hangen. “De meeste werken kwamen tot stand na de Russische invasie in Oekraïne. Intussen moest ik zoveel ‘gespin’ consumeren: van de Russische propagandamachine, van de rechterzijde, van links, van de gematigden … Terwijl objectief gezien moord gewoon moord blijft, en een oorlogsmisdaad een oorlogsmisdaad.”

Al dat gespin deed haar nog dieper in haar geschiedenis, cultuur en identiteit wroeten. “Vroeger was mijn afkomst niet zo belangrijk. Nu mijn land aangevallen wordt en mijn familie ineens uit 44 miljoen mensen bestaat, vind ik het cruciaal om mijn stem te laten horen. Als ik schilder, luister ik meestal naar muziek, niet naar podcasts of het nieuws. Dat zou me alleen afleiden, maar ik verwerk het wel allemaal. In mijn nieuwe murals zitten de Oekraïense vlag en drietand. In mijn studio schilder ik klaprozen en zonnebloemen. Toen ik plots ergens een ‘Z’ (een symbool dat wordt gebruikt door voorstanders van de Russische invasie in Oekraïne, red.) zag opduiken, brak ik het patroon meteen af en deed ik voort tot ik de ‘X’ van bescherming kon zien.”