Fotografe van Angèle exposeert in Brussel: 'Samenwerken met haar gaf me veel vertrouwen'

In 2017 stond de Brusselse Charlotte Abramow met videoclips en artwork aan de wieg van het veelkleurige universum van Angèle. Met haar fotografische werk, waarin ze de codes van de mode- en reclamefotografie inzet om onze blik op ons lichaam en onze seksualiteit aan te kaarten, vult ze nu Volle petrol, haar eerste soloshow in haar geboortestad. “Hier exposeren vind ik stressvoller dan in New York.”

Als we Charlotte Abramow (28) vragen om een foto uit haar nieuwe expo Volle petrol te kiezen die haar typeert, gaat ze voor een wit geschilderd vrouwenlichaam staan. Het intrigeert, omdat niet meteen duidelijk is dat het een lichaam is. Pas als we dichterbij komen, zien we enkele haartjes. “Het lijkt inderdaad meer op een landschap,” zegt ze. “Een huidplooi zou een rivier kunnen zijn, en de heupen brooddeeg of marshmallows.” Door ons op die manier naar (de abstractie van) een lichaam te laten kijken, wil ze de complexen die we erover hebben in perspectief zetten. Andere naakten op haar eerste Brusselse solotentoonstelling zijn ingekleurd met kindermake-up. “Het lichaam wordt zo materie en niet alleen iets wat men wil uitroeien of seksualiseren. Het mag zijn wat het is.”

De kunstenares ruilde op haar negentiende Brussel in voor Parijs en keert nu terug naar haar geboortestad met een best-of van haar foto- en videowerk. Dat toont minder dan het evoceert, legt ze uit: “De twee verticaal samengeperste lippen op de affiche van de expo zien eruit als een vulva, terwijl het natuurlijk wel een mond blijft. Het beeld komt uit een oudere reeks die de seksualisering van het vrouwenlichaam in vraag stelt. Ik val die hyperseksualisering aan, maar het interesseert me anderzijds ook hoe we ons onze seksualiteit en verlangens weer toe-eigenen. Daarom die abstractere beelden.” En dus zie je close-ups die als het ware in de huid willen kruipen en verdraaiingen die een erotisch potentieel verkennen zonder ooit echt iets te laten zien.

Abramow voelt meer stress over deze expo dan over eerdere passages in New York, ook al oogden die prestigieuzer. “Maar hier kennen mensen me. Ik ben ontzettend trots, maar dus ook een beetje nerveus om hun mijn beelden fysiek te laten zien in een mooie ruimte. Maar het zou jammer zijn om ze alleen maar te consumeren via Instagram.” Een retrospectieve wil ze het niet noemen. “Dat klinkt belachelijk op mijn 28e, maar beetje bij beetje heb ik intussen wel mijn eigen universum gecreëerd.”

Daarin is een flinke dosis humor en surrealisme te vinden. Met Magritte, die ook graag speelde met contrasten en metaforen, als voorname inspiratiebron. “In het ouderlijke salon hing een affiche van hem. Hij verplichtte me als kind dus al om na te denken over hoe we de dingen zien. Al snel besefte ik: als beelden kunnen worden gebruikt om mensen iets te doen kopen, dan kunnen we ze ook inzetten om mensen te beïnvloeden om vriendelijker te zijn of om stereotypes te doorbreken.”

Net als generatiegenote Angèle, voor wie Abramow het artwork van debuutalbum Brol verzorgde en de eerste videoclips regisseerde, verlucht ze zwaarwichtige thema's met zelfspot en relativeringsvermogen. “Samenwerken met haar heeft me veel vertrouwen gegeven, en dat is altijd een vruchtbare voedingsbodem voor magie.”

Je foto's en clips zien er erg verzorgd uit, maar zijn ook absurd en surrealistisch. Is het makkelijker om de rol van nar aan te nemen als je de waarheid wilt zeggen?
Charlotte Abramow: Misschien, maar het is voor mij toch vooral een manier om wat afstand te nemen van al die zware thema's en een band te creëren met mijn publiek. De houding dat het leven soms een grote grap is, kan taboes helpen doorbreken. Je creëert er een hulplijn mee om lastige onderwerpen ter sprake te brengen. Het surrealisme verplicht je om uit je dwangbuis te stappen en een open geest te behouden.

We leerden je werk kennen via 'La loi de Murphy', de eerste videoclip van Angèle en jouw eerste werk als regisseur. Boodschap: laten we ons niet al te druk maken over de kleine tegenslagen van het leven.
Abramow: Ook voor Angèle me vroeg, was het me al opgevallen dat sommige mensen heel hard kunnen huilen om niets. In de coupletten overlopen we de dag van Angèle, waarin echt alles misloopt, en in het refrein werkten we met figuranten die plots keihard moesten beginnen huilen. Het leverde een mooi contrast op met de onnozele catastrofes (in een hondenstront trappen of te veel zout op je frieten strooien, red.). Ik kan niet ontkennen dat mijn parcours sindsdien wat zwaarwichtiger is geworden. (Lacht)

In de clip van 'Balance ton quoi' zijn we getuige van een groepsgesprek op de antiseksismeacademie, waar mannen geleerd wordt wat het betekent als een vrouw “neen” zegt. Ook in jouw foto's is instemming een belangrijk thema, getuige de affiche met doorschijnende kanten string en de tekst “This is not consent.”
Abramow: In de clip wilden we seksuele intimidatie bespreekbaar maken en de aandacht vestigen op het belang van zowel opvoeding als een gedegen rechtssysteem. Maar we wilden toch vooral aantonen dat de strijd tegen seksisme iedereen aanbelangt en geen oorlog tussen de seksen mag worden, maar tegen een mentaliteit. Die antiseksismeacademie verzonnen we als een plek waar zulke kwesties daadwerkelijk behandeld konden worden, want op school spreekt men nooit over wat toestemming precies inhoudt. Met die specifieke gagachtige scène wilden we duidelijk maken dat voor veel mensen “neen” nog steeds niet echt “neen” is. Voor Angèle, die een heel jong publiek aanspreekt, was het een manier om het gesprek op gang te brengen.

De kwestie kwam bijna als een boemerang terug toen haar broer Roméo Elvis in het hart van een #MeToo-storm belandde. Hij sloeg mea culpa, het beste wat hij in zijn situatie kon doen?
Abramow: Interessante vraag. Ik vind het belangrijk om als individu te begrijpen dat je een enorme verantwoordelijkheid draagt in hoe je omgaat met anderen, maar dat je tegelijk ook deel uitmaakt van een systeem. Daarom moeten we blijven zeggen: “Oppassen jongens, goed luisteren en achteraf niet roepen dat je het niet expres gedaan hebt.” Je moet je er rekenschap van geven dat je geconditioneerd bent om je eigen verlangen finaal altijd belangrijker te vinden. Daarom moeten we als maatschappij pistes blijven aanreiken om mensen te helpen die uit het dominante mannelijke discours willen stappen dat hun is aangeleerd. Lukt dat, dan zullen ook zij misschien gelukkiger worden, want al die oproepen tot mannelijkheid kunnen ook mannen traumatiseren.

Je expo heet Volle petrol. Dat klinkt alsof we een zekere urgentie moeten voelen.
Abramow: Klopt, mijn eerste jaren als kunstenaar zijn voorbijgevlogen én ik hoor bij een generatie die zich heel veel vragen stelt, op sociaal én ecologisch vlak. Alle huidige crisissen zijn verbonden en hangen als donkere wolken boven ons hoofd. Mijn werk begon als een studie over onze relatie met ons lichaam en onze complexen erover. Geleidelijk aan ben ik gaan inzien dat ons lichaam ook een politiek instrument is. Onze intimiteit is politiek. Hoe je iemands lichaam bekijkt en beoordeelt kan een grote impact hebben, zeker als het niet aan de maatschappelijke norm voldoet. Ook die dingen moeten met urgentie in vraag gesteld worden.

Een foto van een vrouw met een rode vlek op haar witte broek verwijst naar het taboe dat nog op menstrueren rust. Waarom?
Abramow: Omdat je als jong meisje nog steeds heel vaak te horen krijgt: 'Pas op met witte broeken tijdens je maandstonden.' Het beeld komt uit de videoclip die ik maakte bij 'Les passantes' van Georges Brassens, die ook op de expo te zien is. Op een bepaald moment gebruikt hij de uitdrukking “inutile folie.” Toen dacht ik: maar stel je nu eens een samenleving voor waarin het hip zou zijn om een rode vlek op je broek te hebben. Dat is net zo goed een constructie als die die zegt dat je je moet schamen over zo'n rode vlek. Waarom je schamen over de natuur?

Was dat een van de redenen waarom de clip destijds werd gecensureerd door YouTube?
Abramow: Abonnees van het officiële YouTube-kanaal van Georges Brassens hadden mijn clip 'gesignaleerd'. Het platform heeft dan beslist om hem door de 'aanstootgevende inhoud' te censureren voor minderjarigen. Ik was gechoqueerd en triest tegelijk, want er was helemaal niets provocerends aan. Tenzij je het tonen van een vrouwenlichaam, een evocatie van je maandstonden of je schaamstreek aanstootgevend vindt. En is het niet veel belangrijker om met al die min 18-jarigen in gesprek te gaan over deze onderwerpen in plaats van vooroordelen in stand te houden?

Hoe je gevoelige thema's aanpakt, lijkt me een gevolg van een erg open opvoeding.
Abramow: Ja, met twee dokters als ouders is het lichaam nooit een taboe geweest voor mij. Mijn moeder, die veel aan aidspreventie deed, heeft me al vroeg uitgelegd hoe baby's worden gemaakt, terwijl vriendinnen van mij in paniek sloegen toen ze van de ene op de andere dag moesten ondervinden wat menstrueren was. Ik werd altijd aangespoord om openlijk over die dingen te praten. Toen Netflix me vroeg om iets te doen ter promotie van het tweede seizoen van Sex education stelde ik voor een gedrukte handleiding te maken, die dan op 75.000 gratis exemplaren is verspreid in Frankrijk. Vrienden van boven de dertig vertellen me geregeld dat ze daaruit iets hebben bijgeleerd. Op de expo kunnen nu ook Belgen de inhoud ervan ontdekken. (Lacht)

Wat vind je belangrijker: dat je foto's in New York naast die van iconen als Diane Arbus en Shirin Neshat hangen of dat je zo'n educatief project kan opzetten met een directe sociale impact?
Abramow: Ik mix liefst de twee, omdat ik ervan overtuigd ben dat beelden kunnen helpen bij het aanleren van attitudes. Ik heb nooit een elitaire houding aangenomen over mijn kunst. Ik ben geflatteerd dat ik naast fotografen hang die ik zelf bewonder, dat zorgt voor meer onafhankelijkheid als kunstenaar. Maar ik zou niet willen dat mijn werk gereserveerd blijft voor kunsthistorici of niet begrepen kan worden door iedereen, want het gaat over wat ons allemaal raakt.

Wat zijn voor jou de voornaamste uitdaging en de grootste zegen voor deze generatie twintigers?
Abramow: Mijn generatie pendelt voortdurend tussen het besef dat we in gang moeten schieten, en liefst heel snel, en het gevoel dat alles tevergeefs is. Maar onze grootste uitdaging – dingen veranderen – is bijzonder lastig, want we hebben de teugels niet zelf in handen. Het komt er dus op aan een dialoog te creëren met andere generaties, zonder dat die ons wegzetten als furieuze gekken.
De zegen is dat er alweer nieuwe generaties klaarstaan. Toen ik me een tijd erg depri voelde, werd ik getroffen door de bevlogenheid, intelligentie en vastberadenheid van een zestienjarige Youth for Climate-activist. Op zijn leeftijd zat ik nog in mijn bubbel. Ik nam alleen foto's van mijn vriendinnen en had geen sociaal bewustzijn. Het stemt me hoopvol dat jongeren zich vandaag veel bewuster zijn van de dingen om hen heen.

De tentoonstelling Volle petrol loopt van 9/9 tot 17/12 in Hangar, www.hangar.art