Het precaire schrijversbestaan van Thomas Gunzig

Voor het motto van de roman greep u terug naar een uitspraak van uw eigen moeder.
Thomas Gunzig: Tout finit toujours par s’arranger. Dat herhaalde ze dikwijls en de tijd heeft haar gelijk gegeven. Zelfs wanneer je compleet aan de grond zit en denkt dat je er nooit meer zal uitraken, blijkt een jaar later meestal dat je het overleefd hebt, en dat het zelfs weer beter gaat.

Hoewel dit een roman is en dus fictie, spreekt u als auteur die veel gelijkenissen vertoont met de schrijver in het boek blijkbaar uit ervaring.
Gunzig: Ik had twee basisideeën voor dit boek. Om te beginnen wilde ik praten over mijn diepe angst met betrekking tot geld - of beter gezegd het gebrek aan geld. Ik kom uit een familie die weinig geld had en ik heb dus ook geen geld aan de kant staan. Ik verdien door boeken en andere teksten te schrijven, maar ik heb geen vangnet als het eens minder gaat.

Zoals de twee personages in de roman heb ik ook al verschillende keren in nesten gezeten. Vorig jaar nog. Als er één contract in het water valt op het moment dat de belasting­aanslag en de eerste schoolfacturen eraan komen, dan is er een probleem. Ik heb drie kinderen en er zijn momenten dat ik me afvraag wat ik binnen vijf of tien jaar zal doen. Dat geeft stress. De angst voor geldgebrek is een angst die veel plaats opeist in je leven. Je denkt eraan van het moment waarop je opstaat tot het moment waarop je gaat slapen. De hele dag reken je. Maar er bestaat grote schroom om daarover te praten.

Naar de buitenwereld geef je aan dat het wel gaat. En mensen die wel geld hebben, zullen zeggen dat je van geld niet gelukkig wordt. Maar wie geen geld heeft, weet dat dat een leugen is.
Het tweede idee kwam toen ik bezig was aan de promotie van mijn vorige roman.

Zoals gewoonlijk dweilde ik weer alle boekenbeurzen en literaire avonden af voor een boek waarvan ik al op voorhand wist dat het gemiddeld zou verkopen: zo’n tienduizend exemplaren, goed voor tienduizend euro voor twee jaar werk. Zulke boeken schrijf ik al dertig jaar.

De bestseller die me enigszins veilig zou stellen, zat er nog niet in. Daardoor ga je je de vraag stellen of het niet je talent is dat ‘gemiddeld’ is. En of het dan de moeite is om zoveel energie en tijd in die boeken te blijven stoppen, in plaats van ergens een baan met een vast salaris te zoeken.Ook daar praten schrijvers weinig over.

De Franstalige rentrée littéraire in september is keihard. Er komen zesduizend boeken tegelijk uit, waarvan er vijftien echt opgepikt worden. De andere schrijvers zijn gedoemd om voortdurend de verkoopcijfers op Amazon te checken en te kijken of ze op sociale media worden genoemd. Maar niemand van hen zal dat toegeven.

En als u het nu niet gezegd had, zou het grote publiek er zich ook niet van bewust zijn. Je gaat er vanuit dat wie het scenario van een Blake en Mortimer mag schrijven de zaakjes wel op een rijtje heeft.
Gunzig: Met 20.000 euro is dat een voorbeeld van een ‘goed’ contract, maar aan zo’n project ben je alles samen ook vier jaar bezig. In Franstalig België heb ik wel wat bekendheid, kom ik op de radio enzovoort. Maar die bekendheid brengt geen geld in het laatje. Terwijl mensen wel denken dat iemand die bekend is wel rijk zal zijn. Met al mijn projecten en projectjes kom ik aan een gemiddeld maandloon van een gewone bediende, maar dan één zonder veel sociale bescherming.

In het boek maakt u er een zaak van om uw personages die in precariteit verkeren bij echt elke kleine aankoop de financiële rekening te laten maken.
Gunzig: Ook in mijn leven heeft dat altijd gespeeld. Zoals bij veel mensen. Toen mijn ouders scheidden, zat mijn moeder echt in nesten. Wanneer de elektriciteitsrekening kwam, begon ze te wenen. En als het echt niet meer ging, stal ze in winkels, net zoals Alice in het boek. Mijn vader heeft zelfs in de gevangenis gezeten wegens illegale praktijkjes. Wanneer het slecht begint te gaan, verliest de moraal snel terrein.

‘Feel good’ is een echte roman met alles erop en eraan, maar ziet u het ook als een activistisch boek?
Gunzig: Nee. Ik hou te veel van fictie, van verhalen en personages. Dat gaat voor alles. Maar het is wel zo dat het in de literatuur vaak ofwel gaat over heel arme mensen in de marginaliteit, ofwel over bourgeoismilieus waar er altijd geld genoeg is.Over de middenklasse die op het scherp van de snee leeft, lees je weinig fictie. Het boek is nu zes weken oud en enorm veel mensen blijken zich erin te herkennen. Door de gebrekkige herverdeling van de rijkdom wordt ook de middenklasse steeds fragieler.

En dan verbaast men zich over het extremisme aan de stembus.
Gunzig: Terwijl daar natuurlijk een logica in zit. De klassieke economische recepten sinds de Tweede Wereldoorlog hebben de middenklasse niet afdoende beschermd en de armen aan hun lot overgelaten. Extreemlinks en extreemrechts zijn wanhopige pogingen om het systeem met een schok een herstart te geven.

Het noorden en het zuiden van het land lijken voor andere uitersten te kiezen.
Gunzig: Ik ben geen specialist, maar misschien is een stem voor extreemrechts er één van iemand die bang is om te verliezen wat hij al heeft, terwijl een stem voor extreemlinks er één is van iemand die al verloren heeft. In het noorden van het land zijn er mensen die wel een zeker comfort hebben, maar voelen dat ze kwetsbaar beginnen te worden.

De rijken willen vooral verhalen lezen die de bestaande situatie bevestigen, zegt schrijver Tom Peeterman in het boek. Daarvoor kunnen ze dus niet echt in deze roman terecht. Het is geen echte feelgood.
Gunzig: Het feelgoodgenre is in essentie een conservatief genre. Omdat het leeft van gemeenplaatsen, stereotypen en clichés. Zo’n boek zegt dat als je je niet goed voelt, je de zaken alleen wat positiever moet bekijken en dat het dan wel goed komt.

Wat ik eerder verwacht van literatuur, en wat deze roman misschien voorstelt, is dat misschien niet in alle gevallen jijzelf, maar soms ook de wereld moet veranderen.

Zo werd uw boek op een heel toegankelijke manier ook een boek over het metier van het schrijven en de kleine kanten van het schrijverswereldje.
Gunzig: Als je begint als jonge schrijver denk je heel naïef maar oprecht dat je een belangrijk schrijver bent. Er was eerst Aristoteles, dan Kafka en dan jij. Als je zo niet zou denken, zou je ook niet schrijven. Daarna botst die ongelooflijke ambitie op de realiteit, die ervoor zorgt dat je dertig jaar later gewoon een van die schrijvers bent op de Foire du Livre aan wie niemand een handtekening vraagt.

Maar in tegenstelling tot de jonge schrijver heeft de oudere schrijver vaak wel gezocht naar de antwoorden op vragen over wat schrijven is, hoe een personage eruitziet, hoe een scenario in elkaar steekt, en wat de functie kan zijn van literatuur in een wereld met een belangrijke beeldcultuur en alomtegenwoordige sociale media.

Het komt er voor een schrijver op aan zonder wanhoop naar de antwoorden op die vragen te zoeken. Want het is niet waar dat vandaag niemand nog kan lezen en dat iedereen maar naar Netflix kijkt. De échte literatuur, de échte roman die niet geschreven is uit commerciële berekening vindt nog altijd duizenden lezers.

Als ik naar mijn eigen kinderen kijk, dan zie ik dat zij en hun vrienden behalve snel consumeren ook lezen. Ik denk dat we op dat vlak een karikaturaal beeld hebben van de jeugd. Het is aan ons om hen boeiende verhalen te blijven aanbieden.

De auteur in uw roman besluit de onverhoopte bestseller uiteindelijk uit te geven bij de kleine uitgeverij van weleer. Terwijl ‘nouveaux riches’ weleens de neiging hebben om juist te breken met alles en iedereen dat hen aan hun middelmatige bestaan herinnert.
Gunzig: Mijn uitgever sinds twintig jaar, Au Diable Vauvert, is een onafhankelijke uitgever in het zuiden van Frankrijk. Ik weet goed dat ik meer kans maak op prijzen of successen bij grote huizen als Gallimard, Grasset of Seuil, en ik heb ook al aanbiedingen gehad. Maar ik heb geen zin om hun vriendschap en trouw te verraden. Mijn verlangen is op een dag een bestseller te schrijven waarvan behalve ikzelf ook mijn uitgever en de andere auteurs zouden profiteren.

Feel good, Thomas Gunzig, 400 blz., 20 euro, www.audiable.com
Ontmoeting met Thomas Gunzig en Gil Bartholeyns (in het Frans), 22 oktober, 19 uur, boekhandel Tropismes, www.tropismes.be