Laura Krsmanovic: 'Om de norm in vraag te stellen, moeten we de marges zichtbaar maken'

Drie weken lang deelt een creatieveling zijn/haar/hun kijk op de wereld. Laura Krsmanovic (alias isola podcast) is podcastmaakster en communicatieactiviste.
Instagram: @isola_podcast, Spotify

Ze zijn illustratoren, mangaka, schrijfsters, rappers of dichteressen. Hun creaties zijn fascinerend, rijk en disruptief, zoals de vele werelden in hun hoofd. Wat een geluk om de kunstenaars van de Ateliers Indigo te leren kennen.

Of men ze nu ziet als 'dragers van' of 'lijders aan', als we over hen spreken kleeft er altijd hetzelfde etiket op: de handicap. Het zijn geen kunstenaars, het zijn 'gehandicapten', in het beste geval 'gehandicapte kunstenaars'. Ze maken geen kunst maar 'art brut', soms 'therapeutische kunst'. Ze zijn 'bijzonder', 'uitzonderlijk', 'niet zoals de rest' en 'vallen buiten de norm.'

Maar misschien moeten we net die norm in vraag stellen? Wat als het onze eigen realiteit was, die van mensen zonder beperking, die we zouden aanpassen? Onze realiteit, van onze voetpaden tot ons sociaal model, over onze school en onze werkvloer. En misschien ook van onze galeries, musea en ateliers?

De handicap – fysiek of mentaal – blijft een obstakel, omdat hij nog steeds ofwel genegeerd ofwel verworpen wordt door de samenleving. Het gehandicapte lichaam wordt geobjectiveerd. Het is waardeloos, niet functioneel, het ontbeert iets en wordt daarom beschouwd als een last. We moeten er bang van zijn, het beklagen en het op afstand houden.

Om de norm in vraag te stellen, moeten we eerst de marges zichtbaar maken. Zorgen dat we zien en horen wat we niet kennen, verstoppen of weigeren te zien. Ze zijn met velen, achter de muren van rusthuizen, gevangenissen of ziekenhuizen, voor eeuwig anoniem en ongekend, we zullen elkaar nooit ontmoeten.

Als we spreken over kunst en handicap, is er één woord dat steeds terugkeert en dat je misschien al hebt gehoord: art brut, een term uitgevonden door de schilder Jean Dubuffet. Het is een verzamelnaam voor werken gemaakt buiten de norm, door personen met een mentale of sociale andersheid. Voor Dubuffet was de kunst die we zien in scholen, instituten en musea geen kunst, maar een cultureel en burgerlijk construct. Volgens hem was kunst in de eerste plaats een drang.

De kunstenaars die brut worden genoemd, creëren in de marge van de wereld. Het zegt veel dat de makers van art brut deel zijn van milieus die het verst verwijderd zijn van de cultuur van 'gecultiveerden'. Deze pasklare categorie omvat onder meer zogenaamde gekken, misdadigers, armoedzaaiers, ouderen en vrouwen. Je zou kunnen zeggen dat art brut de folklore van de uitsluiting is. Toch raakten in de twintigste eeuw verzamelaars geïnteresseerd in art brut, en de relatie met art-brutkunstenaars sloeg om van minachting in een soms ongezonde fascinatie.

Gelukkig zijn de marges, vastgelegd door structuren van onderdrukking, ook ruimtes van verzet. Zo is het in de Ateliers Indigo, een atelier voor opstandige kunstenaars en een safe place voor mensen met een beperking. Er wordt gediscussieerd, gedeconstrueerd en artistiek geëvolueerd. Er wordt gepraat over cultuur, kunst, feminisme, ecologie, seks, racisme, politiek. Er wordt heel wat afgelachen. Dit zijn kunstenaars met ambitie: ze dromen van een expo in Wiels, van rappen op Dour, van een gamepersonage verkopen aan Nintendo. Elke maand is de muziek die ze selecteren te horen op Kiosk Radio.

Kunst wordt er niet gezien als een middel, maar als een doel op zich. Ze bevragen onze eigen waanzin en de fijne lijn tussen wat normaal en abnormaal is. Want bevinden ze zich in de marge, of net in het hart van de problematiek van artistieke creatie? Isola podcast wijdt een auditieve en plastische expositie aan hen, gecureerd door kunstenaar Julien Meert. Afspraak in 254Forest vanaf 27 april.

*titel geïnspireerd op het boek van de Afro-­Amerikaanse denker bell hooks en haar boek ­'Feminist theory: from margin to center' (1984)