Kunstenares Laurie Charles: ‘Ik zwier de mannen uit beeld en vervang hen door vrouwen'

Op kunstbeurs Art Brussels nodigt feministische kunstenares Laurie Charles bezoekers uit in een kamer met psychedelisch behangpapier, een roze tapijt en kussens in de vorm van organen. Voor ons gesprek koos ze de meer conventionele, maar tevens inspirerende, setting van koffiebar Belga & Co.

We hebben geluk om nog een vrije tafel te vinden, Belga & Co zit stampvol op de namiddag waarop we Laurie Charles (35) spreken. “Ik kom hier af en toe werken, het geroezemoes op de achtergrond helpt me om me te concentreren als ik wat vast zit,” zegt ze. Charles woont om de hoek van de koffiebar in de Baljuwstraat in Elsene. Ze is ook geboren in die gemeente, maar bracht haar jeugd door op het platteland in Waals-Brabant en Zuid-Frankrijk. Een tiental jaar geleden lokte de bruisende Brusselse kunstscene haar terug naar haar geboortegrond. “In eerste instantie voor een residentie bij het artistiek collectief Komplot, dat nu in Anderlecht gevestigd is, maar dat toentertijd actief was in de buurt van Wiels.” Nu heeft ze haar eigen studio bij SB34 in de wijk van de Squares.

Belga & Co is een van de weinige cafés waar Charles nog regelmatig komt, sinds ze door een auto-immuunziekte haar levensstijl drastisch omgooide. Op haar 28ste werd ze gediagnosticeerd met polyartritis, een ziekte die gewrichtsontstekingen veroorzaakt. “Ik was mijn kamer aan het schilderen toen mijn handen plots serieus begonnen op te zwellen, en dat bleef maar aanslepen. Toen ik naar de dokter ging, zag die meteen wat er scheelde.” Eerst volgde ze een traditionele behandeling, maar de voorgeschreven medicatie verzwakte haar sterk. “Een verkoudheid was voldoende om me voor drie weken in bed te doen belanden. Door mijn stressniveau naar beneden te halen en vooral mijn voedingspatroon radicaal aan te passen, waarbij ik onder meer gluten schrapte, leef ik nu al ruim een jaar zonder medicijnen. Bier drink ik niet meer, een van de redenen waardoor ik nog zelden op café ga. Ik koop nu gewoonlijk een goede fles natuurlijke wijn.”

Je ziekte heeft een zware impact op je dagelijkse leven. Bepaalt het ook de richting van je kunstenaarschap?
Laurie Charles: Op verschillende manieren. Ten eerste was ik rond de tijd van mijn diagnose nog volop bezig met het maken van films, maar dat werd te zwaar door mijn ziekte. Het hele creatieproces, met een uitvoerige postproductie, was te intensief om vol te kunnen houden. Ik ben dan geleidelijk overgeschakeld op het maken van tekeningen, schilderijen, sculpturen, videokunst… Ik begon ook met textiel te werken, een van mijn eerste creaties uit die overgangsperiode was een gordijn voor een decor voor een performance. Ten tweede begon ik me te verdiepen in de anatomie van het menselijke lichaam en de geschiedenis van de geneeskunde, waarin vrouwen heel vaak gediscrimineerd werden. In de 19e eeuw was de situatie nog erg schrijnend.

Waaruit bestond deze discriminatie concreet?
Charles: Vrouwen mochten geen arts worden, omdat het zogezegd enkel de man was die de natuurlijke intellectuele eigenschappen bezat voor dat beroep. De plaats van de vrouw was thuis, zij was in de eerste plaats geschikt om kinderen te baren en voor het huishouden te zorgen. Het ging nog verder, op een bepaald moment in de 19e eeuw werd de vrouw zelfs gezien als de personificatie van ziekte, de vrouw was op zichzelf een kwaal. Eerder, in de middeleeuwen, werden vrouwen met kennis over natuurlijke geneeskunde dan weer op de brandstapel gezet als heksen. Terwijl vrouwen in de tijden daarvoor vaak beschouwd werden als genezers, werden ze zo uit dat historische narratief gewist, onzichtbaar gemaakt.

Hoe maak je hen terug zichtbaar in je kunstwerken?
Charles: Ik herschrijf de geschiedenis van de geneeskunde vanuit een feministisch oogpunt. Zo maakte ik recent verschillende tekeningen en schilderijen gebaseerd op middeleeuwse gravures waarop artsen zorg verlenen, farmaceutisch advies geven en dissecties uitvoeren. Ik behoud vaak de oorspronkelijke compositie, maar ik zwier alle mannen uit beeld en vervang hen door allemaal vrouwen.

Het valt op dat je graag je werk in een bad van violet onderdompelt.
Charles: Klopt, ik zie la vie en violet. (lacht) In verschillende violetkleuren om precies te zijn, want er bestaan vele tinten violet.

Vanwaar die keuze?
Charles: Door mijn personages een violetkleurige huid te geven, in plaats van een realistische huidskleur, toon ik enerzijds dat mijn werk fictie is. Anderzijds is het ook een speelse verwijzing naar ziekteverschijnselen die de huid doen verkleuren.

Je creaties hebben in het algemeen iets speels, ondanks de zware thematiek.
Charles: Door poppy kleuren te gebruiken en veel humor in mijn werk te stoppen, hebben mijn kunstwerken inderdaad op het eerste zicht iets schattigs. Dat is mijn manier om het op een toegankelijke manier over moeilijke onderwerpen, zoals depressie en politieke strijd, te hebben. Mijn werk lijkt soms simpel, maar bevat verschillende lagen.

Hoe komt die werkwijze tot uiting in je nieuwe installatie, ‘Het violet behang’, die op Art Brussels opgezet wordt? Dat er weer veel violet te zien zal zijn, lijkt me alvast evident.
Charles: De installatie bestaat uit een woonkamer met, uiteraard, overal violet behang. Maar het is meer dan dat. Er staan schematische voorstellingen van de bloedsomloop tussen de organen in het lichaam op afgebeeld, die een wetenschappelijke basis hebben, maar waar ik mijn eigen interpretatie aan geef. Op het papier bracht ik ook ogen aan, die een zeker psychedelisch effect hebben. Het is mooi, maar straalt ook een bepaalde dreiging uit, doordat je je zwaar bekeken voelt. De installatie is geïnspireerd door het klassieke kortverhaal Het gele behang dat de Amerikaanse feministische auteur Charlotte Perkins Gilman schreef aan het einde van de 19e eeuw. Het hoofdpersonage in het verhaal wordt door haar echtgenoot, die ook haar dokter is, omwille van mentale problemen verplicht absolute rust te nemen in haar kamer en raakt in de ban van het behangpapier in die kamer.

Waarmee heb je jouw kamer op Art Brussels nog zoal ingericht?
Charles: Er ligt een heel groot roze tapijt, kussens in de vorm van organen, textielsculpturen in de vorm van lepels…

Lepels?
Charles: Daarmee verwijs ik naar de lepeltheorie, waarbij het concept van lepels gebruikt worden als metafoor voor de energie waarover mensen met een chronische ziekte dagelijks beschikken. Het is een reactie op de vaak voorkomende opmerking dat ‘je er nochtans niet ziek uitziet’. Lepels staan in die theorie voor energie-eenheden waarmee iemand met een chronische ziekte zijn of haar dagelijkse taken moet zien te vervullen. Als je niet doseert, zal je al je beschikbare lepels te snel opgebruiken, en val je dus zonder energie. De metafoor sluit ook goed aan bij mijn kunst, omdat lepels refereren naar het huiselijke en vaak gebruikt worden om medicijnen te nemen.

‘Het gele behang’ is gebaseerd op daadwerkelijke ervaringen van Perkins Gilman, nadat ze af te rekenen kreeg met een postnatale depressie. Zelf lijk je je eigen lotgevallen tot nu toe niet heel expliciet in je werk te verwerken.
Charles: Ik heb het in lezingen wel al concreet gehad over mijn eigen strijd, maar ik snap wat je bedoelt. Om er echt dieper op in te gaan, denk ik dat ik me zou wenden tot literatuur. Ik geloof dat erover schrijven, met autofictie, de beste manier zou zijn om mijn persoonlijke verhaal te vertellen. Ik heb literatuur gestudeerd, met optie beeldende kunst, en schreef al enkele korte teksten voor tijdschriften en de scenario’s voor mijn films.

Om het daar tenslotte nog even over te hebben, denk je dat we in de toekomst weer films van je mogen verwachten?
Charles: Misschien wel, maar alleszins geen kortfilms meer. Als het er van komt, wordt de volgende een langspeelfilm, dat staat vast!

The violet wallpaper van Laurie Charles is van 20 tot 23 april te zien tijdens Kunstbeurs Art Brussels. Voor tickets: www.artbrussels.com