Marc Didden: 'Brussels by night hangt soms als een molensteen rond mijn nek'

'Over cinema', zo heet het nieuwe boek van Marc Didden. Een titel die de lading dekt. Al zou 'Over Didden' ook hebben gekund. En zelfs 'Over Brussel'. Drie prachtige onderwerpen voor een zondagsgesprek met een zondagskind op leeftijd. “Niemand zit op mijn memoires te wachten, maar vertellen zit in me. Geërfd van mijn moeder.”

Het is zondag én nazomer. Union Saint-Gilloise moet nog winnen, Sporting Anderlecht moet nog verliezen. Dus natuurlijk is het gezellig rumoerig in de toeristenvrije bruine kroeg Au Laboureur. Aan een van de tafels zit Marc Didden. Die heeft altijd wat te vertellen, maar deze keer nog net iets meer. De boekhandels zijn in blijde verwachting van zijn nieuwe boek: Over cinema.Als filmregisseur (Brussels by night), filmdocent (Sint-Lukas), filmscenarist (Crazy love), filmjournalist (de helft van het boek bestaat uit interviews met Martin Scorsese, Woody Allen en andere Fien Trochs) en als grote filmliefhebber (Le jour se lève) weet Didden wat over cinema. “Peuter niet te diep,” verzoekt hij. “Ik hou het op maximaal vijf interviews. Ik ben echt ziek geweest. Maar ik ga mijn ziektes niet detailleren, mijn trauma's niet uitsmeren en mijn ziel niet blootleggen.”

Geen gepeuter. In het boek staat dat je als docent van de filmschool Sint-Lukas studenten op weg hielp met W-vragen. Zoals: waar gaat dit over? Of: wie wil je dat ernaar komt kijken? Zullen we daarmee beginnen?
Marc Didden: Graag. Inhoud is belangrijk voor mij. Ik heb zelf géén behoefte aan ontspanning, hobby's of lol trappen. Voor mij zit dat in het leven zelf. Liever een dokter die me spontaan doet lachen dan een stand-upcomedian die zich uitslooft. Lach of ik schiet! Bij mij werkt dat niet. Het moet ergens over gaan. Daar ben ik ouderwets in. Die waarden kreeg ik mee van mijn ouders en van het Sint-Jan Berchmanscollege. Daar heb ik leren studeren en heb ik meegekregen dat je voor je iemands aandacht vraagt voor je film, gedicht, boek, foto of muziekstuk toch best eens nadenkt.
Ook nadenken over wie je werk zal lezen of bekijken, hoort daarbij. Ik heb het niet zo voor mensen die voor zichzelf kunst maken of beweren dat ze lezers en kijkers bijzaak vinden. Op jonge leeftijd kwam ik bij een tijdschrift terecht met een half miljoen lezers: Humo. Je voelde daar wel aan dat je niet voor je vrienden of voor een studentenblad schreef.

Je vraagt de lezer om mee te gaan “in de verkapte memoires die ik altijd verberg in alles wat ik schrijf.” Is Over cinema niet nog net iets meer dan anders een verkapte memoire?
Didden:De leeftijd heeft me daartoe gedwongen. Ik zal niet zo heel veel meer maken. Vandaar de round-up. Waar sta ik nu? Waar had ik willen staan? Maar ik deed het niet bewust. Ik schrijf associatief. Ik noteerde de structuur voor het boek, terwijl ik in het ziekenhuis wachtte op een scan.
Wat zijn de mooiste films die ik ooit heb gezien? En waarom zijn dat Le jour se lève van Marcel Carné en Taxi driver van Martin Scorsese? Daar wilde ik mee beginnen. Maar toen herinnerde ik me mijn eerste filmische ervaring. We woonden nog in Hamont, ik was piepjong en zat bij de buurman achterop op de fiets, een hond probeerde me te bijten, maar we reden te snel. Een fantastische ervaring. Al herinner ik het me mogelijk alleen maar omdat mijn moeder het zo vaak heeft naverteld. Het toffe aan verhalen is dat ze niet volledig juist moeten zijn.

Gesneden koek voor memoires.
Didden:Na die herinnering was ik vertrokken. Mijn boeken zijn geen bestsellers, maar een paar duizend mensen schaffen ze wel aan. Ik voel dat er wat mensen me volgen. Altijd dezelfden. Ik ken ze intussen. (Lacht)
Ook schroom speelt mee. In columns voor De Morgen heb ik soms op de man gespeeld. “Dat is een klootzak, die moet eraan!” Enkele geviseerden vertelden hoeveel pijn de column hun en hun gezin had gedaan. Waarom vind je dat nodig? Ze hadden gelijk. Je maakt jezelf niet groter door andere mensen te kleineren. Ik zag mezelf als de hofnar die lacht met de wereld. Maar ik wil geen verdriet aanrichten. Sindsdien gooi ik het over een andere, vaak autobiografische boeg.

Ik ben geen grote schrijver. Niemand zit te wachten op mijn memoires. Maar ik zie van alles. Ik maak van alles mee. Ik heb veel waters doorzwommen en ik deel graag.
Laatst overleed tot mijn groot verdriet mijn tien jaar oudere broer. Ik vond mijn tekst 's morgens bij het nalezen maar flauw en melig. Ik heb dan maar uit het hoofd vier, vijf verhalen verteld over zaken die mijn broer en ik samen hadden beleefd. Gelach verdreef de loodzware sfeer. Vertellen zit in mij. Ik heb dat geërfd van mijn moeder. Zij onthield alles. Ze kon de uren voor mijn geboorte perfect beschrijven. De weeën. Welk kleed ze aan had. Dat ze de trap afdaalde, terwijl op de kermis 'La paloma' te horen was. Bij gebrek aan auto en telefoon moest ze de buurman vragen om haar naar het moederhuis te rijden. Een perfecte filmscène.

Over cinema had ook 'Over Didden' kunnen heten. En zelfs voor 'Over Brussel' valt iets te zeggen.
Didden:Ik huldig Tsjechovs idee: schrijf over jouw kerktoren. Het is fake als ik over Los Angeles begin. Brussel zit in mijn genen. Máár ik ben niet de advocaat van Brussel. Ik vind dat hier veel misgaat. Ook vind ik het een te verengende stempel. In Antwerpen wil ik niet geïntroduceerd worden als “de Brusselaar.” Dan kan je evengoed zeggen: “de Heteroseksueel.”

En toch zit er veel Brussel in Over Cinema. Van de turnzaal van het Sint-Jan Berchmans­college en de buurtbioscopen van weleer tot ver voorbij je debuutfilm Brussels by night.
Didden:Het zal wel dat er veel Brussel in Over cinema zit. Deze stad heeft een cinemacultuur. Toen ik klein was, was er keuze uit wel honderd cinema's. We hadden thuis geen tv, dus gingen we vaak naar de bioscoop. Ik blijf denken dat films dieper tot je doordringen als je er een inspanning voor doet. Met jonge beentjes liepen we de berg af naar de vier, vijf bioscopen op het Sint-Joostplein of naar de twee rond het Daillyplein of naar de vier aan La Chasse. Voor Engelse films of Italiaanse klassiekers moest je naar de Albert Hall, voor Tarzan en westerns moest je in de Novelty zijn. De Leopold deed alles, dus ook Elvis. Er was ook eentje, de Eden, met erotisch werk. Elke buurtbioscoop had voor mij een mythologie. Ik heb er de gelukkigste uren van mijn leven gesleten.

Een tijdsprong naar je eerste en meteen ook bekendste regie: de grimmige stadsfilm Brussels by night. “Op een dag had ik goesting om een film te maken,” schrijf je. Maar dat soort goesting kan je toch niet zomaar plots overvallen?
Didden:Ik wist dat ik ooit een filmscenario zou schrijven en zo geschiedde. Ik won er een staatsprijs mee, maar men vond het onfinancierbaar. “Wie wil dat nu zien?” vroeg een bekende producent. “Kan je de Louizalaan niet filmen in plaats van al die triestige locaties zoals het metrostation van de Beurs?” Dat kon ik niet.
Ook met Erwin Provoost als beginnend producent bleef ik maar op nees botsen. Ik vroeg hem om te polsen bij Hugo Claus. Ik had net zijn film Vrijdag gezien. Acteurs waren dol op hem. Mijn favoriete Belgische schrijver liet weten dat hij het een mooi script vond, maar dat het helemaal mij was en dat ik het dus maar moest verfilmen.

En dat deed je.
Didden: Zo simpel was dat niet. Ik heb daar veel van wakker gelegen. Ik was volledig uitgeput na de laatste draaidag. We hadden dag en nacht gedraaid, in de winterkou, zonder geld voor catering. Ik plofte in bed met de gedachte: het is oké als dit de laatste film is die ik ooit maak. Het was eruit. Ik heb nooit een carrièreplan gehad.
Maar tijdens de montage merkte Ludo Troch op dat het een goede film was. Op het Festival van San Sebastian zag ik hoe het publiek helemaal mee was. Bij het verlaten van de zaal zongen sommige Basken de Nederlandstalige muziek van Raymond van het Groenewoud na. Ik anticipeer op je volgende vragen.

Anticipeer maar.
Didden:Ik ben zelf mijn strengste criticus, ik weet beter dan wie ook wat ik allemaal verkeerd heb gedaan in mijn leven en dus ook in mijn films. Soms denk ik: had ik na Brussels by night niet moeten stoppen als regisseur? Het was me om die film te doen, en die film bestond. Maar plots ben je cineast. Plots kennen ze je. Plots gaat de financiering voor een tweede film makkelijker.
Ik ben blij met de films die ik daarna heb gemaakt. Maar het is duidelijk dat ik een schrijver ben. Het meeste plezier haalde ik uit samenwerkingen met Dominique Deruddere. Om te lachen zeg ik vaak dat Crazy love en Hombres complicados mijn beste films zijn (ze zijn door Deruddere geregisseerd, red.). Ik ben een scenarist en niet eens een beroepsscenarist.

Crazy love was gebaseerd op kortverhalen van Charles Bukowski. De grote schrijver zei achteraf: “To Marc & Dominique: you guys made me look better than I am.”
Didden: Stel je voor dat je een stuk van Shakespeare ensceneert en Shakespeare ziet dat! Ik vind het fantastisch dat Bukowski onze film heeft gezien.
Ik zie mezelf niet als een professional. Ik ben een amateur in de echte betekenis van het woord: een liefhebber. Ik hou van kunst. Ik hou van literatuur. Ik hou van film. Maar ik bedrijf geen kunst, ik schrijf literatuur en ik maak geen films meer. Al ligt er wel een nieuw script op mijn kast: Zeep.

Deze amateur vindt Sailors don't cry onderschat, je poëtische zeehavenfilm over een kind dat niet wil kiezen tussen de twee mannen in het leven van zijn moeder.
Didden:Mijn favoriet! Sailors is een gedicht, mijn mooiste film. Er is destijds geen hond naar gaan kijken. Maar er is steeds meer waardering voor en daar ben ik blij mee.
Ik ben trots op Brussels by night, maar soms hangt die film als een molensteen rond mijn nek. Het lijkt alsof ik niets anders heb gedaan. Ik ben even trots op mijn werk met Dominique Deruddere, op de serie De smaak van De Keyser of op de jonge mensen die ik anoniem heb geholpen door vlak voor de opnames van hun film scènes te herschrijven.

En zeggen dat je je als kind voornam om later niks te worden.
Didden: Dat is nog steeds het geval.

Over Cinema is verschenen bij Luster en wordt op 30/10 (11.00) gepresenteerd bij Passa Porta