Passa Porta-directeur Ilke Froyen: ‘De aanslag op Rushdie kwam hier heel heftig binnen’

Op 12 augustus haalde een 33 jaar oude fatwa Salman Rushdie in. De schrijver stond mee aan de wieg van ICORN, een wereldwijd netwerk van steden dat bedreigde schrijvers opvangt. In maart confereert de organisatie in Brussel. Ilke Froyen, directeur van internationaal literatuurhuis Passa Porta, licht toe.

Hoe is het nieuws over de aanslag op Salman Rushdie binnengekomen?
Ilke Froyen: Heftig en heel nabij. Henry Reese, de moderator van het event, is iemand uit het bestuur van ICORN. Ik sprak hem twee maanden geleden nog. De aanval, waarbij Reese ook gewond raakte, toont aan dat wat heel lang een symbool leek, een harde realiteit blijkt te zijn. Het maakt tastbaar hoeveel agressie ideeën en metaforen kunnen opwekken, hoe bedreigend de leefomstandigheden in bepaalde regimes zijn. Rushdie is in het Westen het gelaat geworden van de vervolgde auteur, maar achter hem gaat een veelheid aan gelijkaardige verhalen schuil. Nog steeds, helaas.

Vijftien jaar geleden sloot Brussel zich aan bij ICORN, het International Cities of Refuge Network. Waarom?
Froyen: Een jaar na de oprichting in 2006 is Brussel toegetreden tot die groep van intussen 77 ‘vluchtsteden’. In maart 2023, net voor het Passa Porta Festival, zal Brussel trouwens gaststad zijn voor de jaarlijkse ICORN-conferentie. Passa Porta heeft voor die toetreding geijverd, omdat het ons niet alleen om de schone letteren gaat, maar ook om kritische reflectie en vrijheid van expressie. Sinds 2008 vingen we telkens één vervolgde auteur op, op een geheim adres, voor een schrijfresidentie van twee jaar. De vraag is honderden malen groter dan het aanbod, maar het zijn auteurs die een intensieve begeleiding nodig hebben.

Wat voor impact heeft die opvang?
Froyen: Een cruciale. Voor de schrijvers betekent het veiligheid, een comfortabele plek om te leven en te werken. Dat is soms hallucinant voor mensen die vaak getraumatiseerd arriveren, op verhalen van gruwel zitten en wankelen tussen schuldgevoel en weerbaarheid. Het is belangrijk dat ze kunnen terugvallen op een nieuw netwerk om hun boodschap te delen. Daarom stellen we ons steeds samen met de VUB kandidaat. En voor ons betekent die opvang een confrontatie met de grote verhalen uit boeken die plots heel tastbaar en intiem worden. Ons belang is heel concreet: je geeft een vervolgde schrijver twee jaar ademruimte. Tegelijk schept dat een constant bewustzijn van het belang van vrije meningsuiting. Voor die realiteit, dat stukje van wat internationale literatuur kan zijn, willen we ruimte blijven vrijwaren.