Wie het museum voor hedendaagse kunsten in de voormalige Citroën-garage nog in zijn ruwe vorm wil zien, heeft nog tot eind juni de tijd. Alvorens KANAL BRUT de deuren sluit om tegen 2023 te vervellen tot KANAL, wordt eerst het pioniersjaar afgesloten met een tiendaags FESTIVAL KANAL. Wij peilden bij een kunstenaar, een bezoeker, een mediator, de Molenbeekse Foyer en KANAL zelf naar de lokale verankering van het Brusselse schip onder de Parijse vlag van Centre Pompidou.
© Heleen Rodiers
Een zondagmiddag aan het kanaal. Er circuleert heel wat volk op de kaai aan KANAL, en ook in de inkomhal rond de installatie L’enfer, un petit début van Jean Tinguely heerst een aangename begankenis. We onderscheppen het Brusselse koppel Thérèse en Roel, die als liefhebbers van beeldende kunst al zeker voor de derde keer in KANAL passeren. Zij zijn het project dus blijkbaar genegen. Roel: “Ik denk wel dat er nood aan was in Brussel, en dit gebouw nodigt uit om kunst op een bepaalde manier te tonen en er anders mee om te gaan. Het is geen white cube en volgens de plannen van noAarchitecten gaat het dat ook niet worden. Dat lijkt me de goede keuze als je openheid wilt creëren naar de buurt.” Het ongedwongen, uitnodigende karakter is ook wat Thérèse aanspreekt. “Er zijn veel dingen tegelijk aan de hand, maar je komt niet met het idee dat je meteen alles moet hebben gezien. Je volgt gewoon je neus en dat is een heel relaxte manier om naar een tentoonstelling te kijken.”
Hoe de buurt op KANAL reageert, vinden Thérèse en Roel moeilijk in te schatten, maar ze hebben de indruk dat de mond-tot-mondreclame al zijn werk doet en dat veel mensen die in KANAL werken Brusselaars zijn die dat met plezier doen.
Die indruk klopt alvast wat Lars betreft, een Schaarbekenaar die zowel de middelbare als de hogeschool van Sint-Lukas doorliep. Als een van de ‘mediatoren’ van KANAL, herkenbaar aan de blauwe salopette, maakt hij bezoekers wegwijs op de site. Hij schat dat hier ’s zondags altijd wel ongeveer zoveel volk rondloopt, meestal ook met veel kinderen. “Ik vind toch dat KANAL erin slaagt het elitaire imago van de kunstwereld te doorbreken met bepaalde projecten, en dat de locatie daarbij helpt. Ik heb de indruk dat mensen eerst en vooral gefascineerd zijn door het gebouw, en dat ze meestal ook tevreden weer naar buiten gaan.” Volgens Lars is het dus zaak de sfeer en de structuur van de garage niet helemaal verloren te laten gaan, en met speciale evenementen de dynamiek te behouden. Maar ook blijft het een opdracht om steeds nieuwe mensen te blijven aanspreken.
Knalfestival KANAL
Het tiendaagse FESTIVAL KANAL begint met de vieringen rond de vijftigste verjaardag van Foyer vzw op vrijdag 21 en zaterdag 22 juni. Dan staan onder meer stand-upcomedian Erhan Demirci, jeugdactiviteiten, een taalfestival en verhalenateliers met handmassage op het programma. De Molenbeekse jeugdfanfare Fanfakids komt langs, dansgezelschap Ultima Vez organiseert AtelierQuartier met choreografen Seppe Baeyens, Yassin Mrabtifi en Rebecca Lenaerts. Van zaterdag op zondag wordt voor het eerst een nachtje doorgedaan voor de Ambient Night met het Brusselse label Basic Moves, het Gas-project van Wolfgang Voigt, maar ook cellist Jean-Paul Dessy. In de week kan je naar Invited, een mooie interactieve dansvoorstelling van Seppe Baeyens, de monumentale geluidsperformance Meanwhile van Gaëtan Rusquet, een stage van de kunsteducatieve organisatie Piazza dell’Arte, en het playback theatre van Palhik Mana.
Uit Frankrijk komen onder meer kunstenaars Jocelyn Cottencin, Katerina Andreou, Ola Maciejewska en Maxime Rossi over. La Compagnie du Zerep presenteert een hele reeks performances.
Daarmee zitten we dan aan het laatste weekend waarin KANAL onder meer een veiling van objecten uit het Citroën-verleden organiseert. Ook de laatste nacht wordt een nuit blanche met de nacht van de creatie KANAL Fabrik, en een reeks dj-sets van het Duitse elektrolabel Kompakt. Ook de populaire Filmfabriek, die je toelaat om je eigen kortfilm te maken, is dan weer open.
Een festivalpas voor de tien dagen kost 14 euro, een pas voor het laatste weekend 5 euro.
Participeren
Dat laatste zegt ook Loredana Marchi, de directrice van Foyer, de vzw die in Molenbeek al vijftig jaar lang op verschillende manieren bergen buurtwerk verzet. Foyer viert die vijftigste verjaardag in KANAL, met een tweedaagse aan het begin van het festival.
“Voorlopig blijft KANAL voor de mensen die aan onze organisatie verbonden zijn nog iets wat ver van hen af staat,” zegt Marchi, “maar toen we er met Foyer naartoe stapten, kregen we meteen gehoor.”
“Onze werking is na vijftig jaar goed bekend in de omgeving, waar veel mensen van de tweede en derde generatie wonen. Maar we zetten ook altijd graag een klein stapje buiten onze onmiddellijke omgeving. Onze 45e verjaardag hebben we in het Kaaitheater gevierd met een grote manifestatie waarop bijna 700 mensen aanwezig waren. Dit is dus een goede test om te kijken of wij met onze mensen makkelijk in KANAL raken. Het museum wil een internationale blikvanger zijn. Maar het is ook een speler in de wijk en dus is het belangrijk om te zien hoe toegankelijk KANAL echt is voor de mensen uit Molenbeek.”
Foyer heeft trouwens ook al wat ervaring ter zake door hun samenwerking met het MIMA in Molenbeek. “Wat we daar hebben geleerd, is dat het belangrijk is dat mensen niet het gevoel hebben dat ze alleen toeschouwer van een statische tentoonstelling zijn, maar dat ze ook echt kunnen participeren. Daarom hebben we voor ons feest in KANAL ook echt gemikt op een actief programma met veel cocreatie. De Nederlandstalige jongerenwerking en het Franstalige jeugdhuis Foyer des Jeunes doen outdoor- en indooractiviteiten met onder meer een escape game en sport. We organiseren een taalfestival, de Dienst Roma en Woonwagenbewoners presenteert zich, de vrouwen van Dar Al Amal geven handmassages terwijl ze verhalen vertellen, we verzamelen nog altijd verhalen en objecten voor ons MigratieMuseumMigration dat we in oktober openen, en we hebben stand-upcomedian Erhan Demirci te gast.”
Foyer is dus te spreken over deze eerste samenwerking. “Het contact is vlot verlopen, en behalve de ruimte voor onze activiteiten, krijgen we ook de gelegenheid om onze bezoekers met een gids kennis te laten maken met het museum tegen heel democratische prijzen.”
© Heleen Rodiers
Niet parachuteren
Goede ervaringen met de start van KANAL heeft ook de Brusselse kunstenaar Younes Baba-Ali. Baba-Ali is van Marokkaanse afkomst, groeide op in Frankrijk, waar hij studeerde aan de École Supérieure des Arts Décoratifs in Straatsburg, maar woont al negen jaar in Brussel. Hij pendelt nog vaak tussen Vorst en Casablanca, waar hij collectieve projecten, labo’s en residenties opzet. In september presenteert hij als jonge artiest al een kleine retrospectieve in het Enter-programma van Mu.ZEE in Oostende, en in oktober toont hij nieuw werk in het kader van de expo Jerusalem van curator Hans De Wolf en de VUB.
Maar Baba-Ali was ook een van de negen aan Brussel verbonden kunstenaars die door een jury werden gekozen om voor KANAL BRUT een werk te maken dat uiteindelijk zal worden opgenomen in de vaste collectie van KANAL. Zijn titelloze creatie liet niet alleen de deurtjes van de kleerkastjes in de vestiaire van de oude Citroën-garage open- en dichtgaan, alsof de geesten van de werklieden er nog rondwaarden. Door die ruimte intact te laten, creëerde hij ook een soort museum in het museum, een archief dat de geschiedenis van het gebouw bewaart.
De naam Pompidou is een troef. Als Brussel op zichzelf aan die uitstraling had moeten werken, dan zou dat jaren in beslag hebben genomen
Baba-Ali is dan ook niet negatief over de Brusselse verankering van het grotendeels door Parijs gefinancierde en gestuurde museum. “Door het typisch Belgische gekibbel dat aan de oprichting van het museum voorafging, kwam het in Franse handen, waardoor er natuurlijk al van bij het begin veel druk op zat. Daardoor was het ook voor ons kunstenaars niet evident om ons in dat verhaal te positioneren. In Marokko heb je dat trouwens ook, dat Franse instituten hun stempel willen drukken op het culturele leven. Het nieuwe museum voor moderne en hedendaagse kunst Mohammed VI in Rabat wordt niet alleen begeleid, maar ook geprogrammeerd door mensen uit het Louvre.”
Baba-Ali snapt dus zeker de gevoeligheden, maar ziet ook de voordelen van het experimentele en improviserende karakter van een stad als Brussel. “Ik kan je zeggen dat Frankrijk een van de meest rigide landen is op cultureel vlak. Met veel administratie en regels die het creatieve in de weg zitten. Ook Duitsland heeft niet alleen veel middelen, maar ook veel structurele remmen. Op dat vlak is België een verademing. Dat de negen kunstenaars pas twee maanden voor de opening gecontacteerd werden, was natuurlijk niet evident, maar er was wel veel openheid en er was ook veel mogelijk. In het comité zaten bovendien vooral Brusselaars en Belgen die al gewerkt hadden met de artiesten die ze naar voor schoven. Uiteindelijk werd langs die weg dus niets of niemand uit Parijs geparachuteerd. En de bestaande kunstwerken uit de collectie van Pompidou zijn ter beschikking gesteld na een inhoudelijke discussie.”
“De naam Pompidou is ook een troef, en waarschijnlijk een van de redenen waarom er nu al zo’n belangrijk resultaat is bereikt,” vervolgt Baba-Ali. “Want overal waar ik ga, heeft men me al over KANAL aangesproken. In Zuid-Afrika, maar ook in New York, waar ik naartoe ben kunnen gaan dankzij een galerie die KANAL was komen bezoeken. Als Brussel op zichzelf aan die uitstraling had moeten werken, dan zou dat jaren in beslag hebben genomen.”
© Heleen Rodiers
| Younes Baba-Ali mocht een werk maken voor de vaste collectie van KANAL. In de vestiaire van de oude Citroën-garage creëerde hij een museum in het museum, een archief dat de geschiedenis van het gebouw bewaart
Experimenteren
Over dan naar KANAL zelf, waar chief of mission Yves Goldstein nog eens de puntjes op de i zet wat betreft de plannen voor het festival en de toekomst. Goldstein ziet FESTIVAL KANAL als een bevestiging dat Centre Pompidou voor een lokale verankering gaat. Als we opmerken dat FESTIVAL KANAL niet op de jaarplanning stond, antwoordt Goldstein laconiek dat zowat niets dat KANAL sinds 5 mei 2018 heeft gedaan op de planning stond. “Dat hogeschool La Cambre op dit ogenblik 5.000 vierkante meter van KANAL inneemt, was ook niet gepland. Het is één avontuur, en dat experimentele karakter hoort bij KANAL BRUT. Veel mensen die niet geloofden dat KANAL zich zou uitvinden naargelang het evolueerde, zullen me nu gelijk geven: er was geen vooraf geschreven plan vanuit Parijs waarin stond wat het moest worden. Integendeel. Naast de tentoonstellingen die in samenspraak met Centre Pompidou zijn opgezet, moet KANAL vooral een vrij, open en democratisch platform voor kunstenaars, organisaties, scholen en verenigingen worden. Eind juni zullen we de definitieve cijfers geven, maar nu al is duidelijk dat op dertien maanden een paar honderdduizend mensen deze nieuwe ruimte hebben verwelkomd. Dat succes willen we in schoonheid vieren door de laatste tien dagen voor de tijdelijke sluiting nog eens de kwintessens te tonen op het festival. Dan doel ik op residentie, creatie, demonstratie, productie, debat, multidisciplinariteit, samenwerking en openheid naar een breed publiek. Dat laatste door een speciaal tariefbeleid (een festivalpas voor tien dagen kost 14 euro, mb) en een programma dat zowel het lokale verenigingsleven betrekt als internationale kunstenaars te gast heeft.”
© Heleen Rodiers
Blijkbaar was het voor KANAL niet eens zo moeilijk om Brussel binnen de muren te halen. Goldstein: “We hebben in de loop van het jaar enorm veel aanvragen gekregen van allerhande partijen. Sommige samenwerkingen lagen praktisch moeilijk, andere zijn inmiddels opgezet. Zo geven we tijdens het festival carte blanche aan tientallen mediatoren, vaak jongeren van kunstscholen die hier de voorbije 400 dagen al eens zijn langs geweest. Zij krijgen een eigen ruimte die ze met hun werk kunnen inpalmen en zullen ook op drie verschillende dagen het publiek mee op sleeptouw nemen. De laatste dagen, 29 en 30 juni, zullen we 38 uur non-stop open zijn, en ’s nachts in de productieve geest van deze industriële werkplek de creatienacht KANAL Fabrik organiseren, samen met de Koninklijke Academie van Brussel, Workspace Brussels en het RITCS. Brussel zit in het DNA van KANAL, want ook organisaties uit de buurt zoals Fanfakids, Piazza dell’Arte, Palhik Mana en Ultima Vez zijn te gast, en we organiseren conversatietafels over de Brusselse toekomst van KANAL. Onze focus ligt dus duidelijk niet op rijke verzamelaars uit China en Dubai.”
Goldstein maakt zich sterk dat de evenwichten ook in de toekomst bewaard zullen blijven. “Zeker. Wij hebben dit jaar geëxperimenteerd in functie van wat KANAL definitief moet worden. En wat we vooral onthouden, is dat cultureel artistieke actoren en burgers zich de plek moeten kunnen toe-eigenen om te cocreëren. Dat zal ook weerspiegeld worden in de architectuur, die de institutionele partners zoals het museum voor hedendaagse kunst en het CIVA zal laten cirkelen rond de overdekte publieke ruimtes die het centrale element worden van KANAL. NoAarchitecten heeft wat dat betreft ook veel geleerd dit jaar. Het grote drama van veel culturele instelingen in de wereld is hun onvermogen om verschillende lagen van de bevolking te bereiken. Maar wij zitten om die reden op deze plek. Dan kan je niet alleen entertainment bieden.”
> Festival Kanal. 21 > 30/6, KANAL – Centre Pompidou
Lees meer over: Expo
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.