Chantal Akerman, de wereldberoemde regisseuse van wie u nu ook films kan zien

Vroeg of laat zal Brussel echt wel een mooie square of handelskaai naar Chantal Akerman moeten noemen (*). In afwachting wordt ingezoomd op de band die de invloedrijkste filmregisseuse met haar geboortestad had.

Een beetje cinefiel loopt nog een blokje om na een bezoek aan Père Lachaise. Op een steenworp van de begraafplaats waar Oscar Wilde, Jim Morrison en Edith Piaf rusten, inaugureerde Parijs juni vorig jaar de Allée Chantal Akerman. Een mooi eerbetoon aan de vrouw die tot de grootste filmvernieuwers ooit wordt gerekend en werd bewonderd door roemrijke collega’s als Claire Denis, Céline Sciamma, Martin Scorsese, Gus Van Sant of Michael Haneke. Brussel blijft voorlopig achter. Akerman stond wel op de shortlist toen er een nieuwe naam werd gezocht voor de Leopold II-tunnel maar moest de duimen leggen voor de populairdere Annie Cordy.

Cinematek, de Chantal Akerman Foundation, Palace en Bozar bundelen nu de krachten om de cineaste te herdenken in haar geboortestad. Akerman die zeven jaar geleden uit het leven stapte, koos voor een nomadisch leven met Parijs en New York als uitvalbasis. Dislocatie was een van de grote thema’s in haar oeuvre. Een aan haar gewijde documentaire heet niet toevallig I Don’t Belong Anywhere: Le Cinéma de Chantal Akerman, haar laatste film heet niet zomaar No Home Movie. Maar dat neemt allemaal niet weg dat Brussel een centrale plaats inneemt in haar leven en werk.

Strenge meisjesschool

Ze wordt geboren in 1950 in Etterbeek en is het eerste kind sinds de Tweede Wereldoorlog in de joodse families van beide, vanuit Polen geëmigreerde ouders. Haar moeder overleefde het concentratiekamp van Auschwitz, haar grootouders niet. Ze gaat naar een strenge, elitaire meisjesschool en profiteert van het middaguur om snel een film mee te pakken in een van de vele bioscopen in de Nieuwstraat.

Op haar vijftiende glipt ze stiekem binnen in een vertoning Pierrot le fou van Jean-Luc Godard, het boegbeeld van de nouvelle vague. "Voor Pierrot le fou stond cinema voor mij gelijk met consumptie: ijsjes likken en naar Walt Disney, The guns of Navarone of Ben Hur kijken in een van de vele inmiddels verdwenen bioscopen in de laagstad zoals de Metropole of de Marivaux. Pierrot le fou dateert uit 1965, maar Godard voorvoelde de vrijheid en de folie van 1968, de boel die zou ontploffen. Eindelijk een film die mij aansprak! Eindelijk een film die ging over wat ik voelde en niet mijn ouders of leraars. Dat was een beslissend moment in mijn leven," vertelde Akerman BRUZZ ooit. Ze zou ook films maken en met evenveel vernuft, vernieuwingsdrang en daadkracht als de Franse beeldenstormer.

Aan de filmschool Insas houdt ze het amper een semester vol. Liever draait ze in 1968 op haar achttiende met haar spaargeld in haar ouderlijke huis een eerste kortfilm: Saute ma ville. Akerman is een doener. In New York draait ze Hôtel Monterey, een experimentele documentaire over een aftands hotel. Om vervolgens in 1975 op amper 24-jarige leeftijd uit te pakken met het iconische Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles.

Sleutelwerk van de moderne cinema

Dat zowel inhoudelijk als vormelijk vernieuwende meesterwerk confronteert de kijker met de benauwende routine van een Brusselse huisvrouw (Delphine Seyrig) die aardappelen schilt, strijkt, eigeel klopt, tegen betaling met klanten vrijt of wacht tot zoonlief (Jan Decorte) thuiskomt. Het is een sleutelwerk van de moderne cinema in het algemeen en een ijkpunt in de geschiedenis van de feministische cinema in het bijzonder. Akerman zou er de rest van haar leven mee geassocieerd worden, hoeveel bijzondere, helemaal andere films ze daarna ook draaide. Het grote publiek bereikte ze zelden of nooit, maar daar staat de enorme belangstelling van de academische wereld tegenover.

Zwoele zomernacht

Van 4 oktober tot midden januari focussen meerdere cultuurtempels op Akermans band met Brussel. Voor de radiocreatie Jeanne D. keerde de Franse geluidskunstenares Isa Stragliati terug naar de locaties van Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles.

Aurore Clément die in zes films van Akerman acteerde, komt Une famille à Bruxelles voorlezen, een van Akermans vele staaltjes autofictie. Bozar presenteert Selfportrait/autobiography: A work in progress. In die zelden vertoonde, intieme kunstinstallatie uit 1988 combineert Akerman een voice-over over haar leven met beelden uit films die haar carrière hebben gekleurd.

Het meest in het oog springt de nieuwe bioscooprelease van Toute une nuit, haar gerestaureerde, ondergewaardeerde, veertig jaar oude Brussel-film. Een reeks bijna woordeloze vignetten tonen een glimp van een twintigtal Brusselaars tijdens een zwoele zomernacht. Mannen en vrouwen, speelbal van hun emoties, hunkeren naar romantiek en intimiteit, worden erdoor overrompeld of moeten er juist pijnlijk van herstellen. De grootstedelijke nocturne is prachtig gefotografeerd door Caroline Champetier, de Franse directeur de la photographie die Akerman deelde met Godard.

Het is een ideale opwarmer voor de grote Akerman-retrospectieve die Bozar en Cinematek einde 2023 en 2024 willen organiseren.

Info: chantalakerman.foundation.

(*) Er is momenteel nog geen plek vernoemd naar Chantal Akerman, maar er zal wel een straat haar naam dragen in de toekomstige Thurn en Taxiswijk.