Reconstructie: ‘De ‘subsidieslurpers’ hebben het goede voorbeeld gegeven’

Hun internationale netwerken en een drukbezochte Whatsapp-groep hebben er vorige week toe bijgedragen dat veel Brusselse cultuurhuizen sneller dan de overheid drastische maatregelen tegen de verspreiding van het coronavirus namen. Een reconstructie.

Een dag voor vrijdag de dertiende kwam het crisismanagement van de Brusselse cultuurhuizen in een stroomversnelling. Door het getalm van de overheid hadden veel cultuurbazen woensdagnacht nog wat langer wakker gelegen, ook al omdat ze de avond voordien virologen en epidemiologen bezig gehoord hadden over de nakende coronastorm. Op donderdag 12 maart werd dus niet alleen opgestaan met een sense of urgency, er werden meteen ook knopen doorgehakt, waarop de ene na de andere cultuurinstelling bekendmaakte evenementen af te gelasten en alvast tot het einde van de maand de deuren te sluiten. De cultuursector heeft niet gewacht op de draconische maatregelen die de federale regering 's avonds laat nam. BRUZZ vroeg enkele hoofdrolspelers hoe hun crisisbeslissingen tot stand zijn gekomen.

9 maart
Verwittigen uit Italië

Normaal had in plaats van dit coronastuk een artikel over Listen! gestaan. Het electronicafestival zou van 25 tot 29 maart voor het vijfde jaar op rij plaatsvinden op vijftien verschillende locaties in de stad. “Wij hadden op maandag 9 maart al beslist om het hele festival uit te stellen tot in november,” verrast organisator Dirk De Ruyck. “Een Italiaanse medewerker wees ons er de hele tijd op dat het plots weleens heel snel zou kunnen gaan. In België was het coronanieuws uit Italië lang een ver-van-mijn-bedshow, maar hij werd er door zijn vrienden en familieleden emotioneel mee geconfronteerd. Door zijn verwittigingen wisten we dat we snel moesten kunnen schakelen. Een maand geleden zijn we beginnen na te denken over een plan B. Toen we de voorbije weken de reizen van onze buitenlandse dj's regelden, voelden we bovendien een negatieve spiraal op gang komen. De meute feestende mensen die wij samenbrengen, zou totaal niet matchen met eventuele restricties. We moesten onze verantwoordelijkheid nemen.”

KVS-directeur Michael De Cock was eind februari nog in Italië. “Voor een schrijvers­seminarie over democratie bezocht ik er het VIE Festival in Modena en Bologna. Daar zagen we de ernst van de situatie in. Het festival werd uiteindelijk afgelast. De organisatoren zagen een jaar werk verloren gaan. Ook het Belgische theatergezelschap FC Bergman zou er spelen. Hun vrachtwagen was al vertrokken, maar is moeten terugkeren. Het verhoogde bij ons de druk en alertheid, zeker met het oog op JR, de dure productie waaraan we zouden moeten beginnen te bouwen in Paleis 12 en waarvoor we met verschillende partners vier keer 1.200 tickets verkocht hadden.”

10 maart
Redden wat te redden valt?

Op dinsdag 10 maart was er de aanbeveling van de Nationale Veiligheidsraad om tot einde maart geen indoorevenementen te laten plaatsvinden van 1.000 personen en meer. Maar alleen in Brussel zou er vanaf woensdag 11 maart een verbod ingaan. Het arbitraire aantal, plus het feit dat er in verschillende regio's andere regels golden, creëerde twijfel. Misschien zou toch niet alles verloren zijn? “Dan blijven we daar toch onder, dachten we hier in een eerste reflex,” zegt De Cock. “Daar zat geen slechte intentie achter, we wilden gewoon heel consciëntieus omspringen met de aanbevelingen, en dus besloten we om 300 bezoekers minder toe te laten bij JR. Rekening houdend met de mensen die niet zouden opdagen, zouden we dan landen op 700 à 800 bezoekers per voorstelling.”

Ook een paar straten verder in de AB was de initiële reactie om creatief met het verbod om te springen. “Mannekes, we moeten hier zien te redden wat er te redden valt,” klonk het bij artistiek directeur Kurt Overbergh. “We hadden gemerkt dat men bijvoorbeeld in Frankrijk al shows begon te ontdubbelen. Dat zouden we zelf ook kunnen proberen. Soulsister hadden we al overtuigd. Die zouden donderdagavond één Rewind-concert spelen, maar waren bereid om twee keer op te treden.”

Op dinsdag 10 maart vond in de namiddag in de Beursschouwburg een bijeenkomst plaats van Overleg Kunstenorganisaties (oKo), de belangenbehartiger en werkgeversfederatie van professionele kunstenorganisaties in Vlaanderen en Brussel. “Die zou vooral over het kunstendecreet gaan,” zegt directeur Leen Laconte. “Maar onze leden stelden zich uiteraard ook vragen over de verspreiding van het coronavirus. Hoe zouden we de veiligheid van onze publieken, kunstenaars en medewerkers garanderen? Konden we niet beter onder elkaar afspreken of we zouden annuleren, verschuiven, dichtgaan, zelfs al hadden we er geen strikte opdracht toe? Vooral de niet-­eenduidige overheidsbeslissingen waren voor onze leden erg vervelend. Productioneel is dat een ramp: tournees staan nu eenmaal de ene dag in Brussel en de andere in Gent. En wat met huizen die drie zalen hebben – een voor 950, een voor 150 en een voor 50 personen? Iedereen vond die richtlijn absurd, temeer omdat bij de verspreiding van het virus niet zozeer het aantal personen maar de nabijheid belangrijk is.”

Op de bewuste bijeenkomst werd ook een Whatsapp-groep opgestart waarin zalen boven de 1.000 bezoekers terechtkonden. “Later sloten kleinere cultuurhuizen ook aan,” vervolgt Laconte. “Die groep is uitgegroeid tot een belangrijke overlegplek en heeft zeker geholpen om later drastische maatregelen te nemen.”

Maar ook andere overlegnetwerken speelden hun rol. Het Kaaitheater beschikt zelf niet over een grote zaal, maar was net als de KVS, De Munt en de culturele centra Strombeek, Westrand en De Factorij wel betrokken partij bij JR. “Daardoor zijn we met deze partners al eerder beginnen te overleggen over extra maatregelen,” zegt zakelijk leider Valerie Vernimme van het Kaaitheater. “Zelf hadden we bijvoorbeeld al desinfecterende gel in huis gehaald, omdat die overal uitgeput was.”

Kurt Overbergh stond intussen in nauw contact met zijn collega's bij Liveurope, een netwerk van zestien Europese concertzalen met ongeveer dezelfde capaciteit als de AB. “Om het uur gaf iemand er wel een update. Steeds meer werd duidelijk dat deze wervelwind niet te stoppen was.”

11-12 maart
De nacht waarop alles kantelde

Het kantelpunt kwam er bij AB-directeur Overbergh door enkele opiniestukken van virologen. “Die zeiden ferm: 'Stop met creatieve oplossingen en neem verantwoordelijkheid op.' Ik heb er 's nachts lang van wakker gelegen. 's Ochtends zat ik in de trein, haast tot tranen toe bewogen, en besefte ik dat we die boodschap niet langer konden negeren.”

Onder meer door de uitspraken van de Amerikaanse president Trump in de nacht van woensdag op donderdag kreeg Vernimme van het Kaaitheater haar voorzitster aan de lijn. “Zij was ervan overtuigd dat er meer moest gebeuren. We wisten al dat grotere cultuurhuizen zouden sluiten, maar ook als kleiner huis vonden we dat we onze verantwoordelijkheid moesten opnemen.”

“Op een gegeven moment is er een verhoogd bewustzijn over het besmettingsgevaar ontstaan,” vat Laconte van oKo de reacties samen. “Plots dacht men niet alleen meer 'oei, hoeveel gaat dat hier kosten?' maar vooral: 'moeten we niet voor elkaar zorgen?' Het ging ook niet meer alleen over publieken, maar over werknemers en kunstenaars, over de mensen die de pinten tappen en de toiletten poetsen.”

12 maart
De kettingreactie

Vernimme is donderdagochtend meteen beginnen rond te bellen. “Bij ieder telefoontje werd het duidelijker dat afgelasten de enige juiste beslissing was. We hebben al ons personeel dat geen bureaujob heeft meteen op non-actief gezet. Ondertussen had ook oKo ons al gecontacteerd en zijn we met het Kaaitheater lid geworden van hun Whatsapp-groep. Daarop stroomden van alle kanten dezelfde geluiden binnen. Dat sterkte ons in onze beslissing.”

“Het maffe was dat toen we donderdagochtend begonnen rond te bellen, haast iedereen in de sector op dezelfde golflengte zat,” zegt ook Overbergh. “De politiek heeft ons afgezeken als 'subsidieslurpers'. Wel, de politiek wordt voor 80 procent gesubsidieerd, wij maar voor 20 procent. En kijk, die 'subsidieslurpers' hebben nu het goede voorbeeld gegeven.”
“Toen de ernst van de situatie doordrong, is het ook bij ons snel gegaan,” klinkt het bij KVS-directeur De Cock. “Op een bepaald moment moet je niet meer wachten op de overheid. Op donderdag 12 maart zou normaal de opbouw van JR van start gaan. We hebben ons nog even afgevraagd of we de voorstelling niet live zouden streamen, maar dat bleek niet haalbaar. Toen hebben we contact opgenomen met onze partners en beslist af te gelasten. Uiteindelijk is 's avonds laat ook de regering gevolgd.”

“Dat de kunstenaars sneller wilden gaan dan de overheid, was niet zonder risico,” legt Laconte uit. “Eventuele beschermingsmaatregelen treden soms pas in werking als de overheid iets oplegt. Maar anderzijds zijn de beslissingen in de cultuursector wel een vliegwiel geweest voor de politieke beslissingen. Trouwens, niet alleen de cultuursector heeft druk uitgeoefend, ook het onderwijs heeft dat gedaan.”

“De culturele sector liep voorop en ergerde zich aan het gekissebis tussen federale en regionale overheden,” besluit Dirk De Ruyck van Listen! Festival. “Maar ik denk dat we niemand met de vinger moeten wijzen. We zullen elkaar allemaal nodig hebben. Gelukkig is het begrip bij publiek en artiesten groot. Ik ben onder de indruk van zoveel collegialiteit. Wij hebben snel kunnen schakelen, maar niet iedereen kon dat.”

Voor kleinere evenementen, zoals het Offscreen Film Festival, dat al bezig was, lag dat moeilijker. Organisator Dirk Van Extergem zegt bewust de officiële overheidsbeslissing afgewacht te hebben. “Ik was blij dat die er donderdagavond om halfelf ook was, want de laatste dagen overstelpten mijn gasten me met vragen. Daarvoor heb ik al die annuleringen uit de culturele sector wel met stijgende verbazing zien binnenkomen. Hadden die nu niet even kunnen wachten?”

Intussen is vooral solidariteit een hot topic in het overleg tussen de kunstenorganisaties, geeft De Cock nog mee. In de Whatsapp-groep wordt vooral daarover van gedachten gewisseld, zegt ook Laconte, die trouwens zeer tevreden is over de samenwerking met het kabinet Cultuur van de Vlaamse regering. “Betaal je de mensen hun tickets volledig terug of geef je hun ook de optie om solidair te zijn met de kunstenaars? Het is een van de vragen waar we ons nu met alle spelers het hoofd over breken.”