Sint-Gillis ontdekt originele Jacob Jordaens in gemeentehuis: 'Niemand had het omgedraaid'

In het stadhuis van Sint-Gillis blijkt al jaren een origineel werk van de Vlaamse meester Jacob Jordaens te hangen. Dat hebben kunstexperts ontdekt. Het werk is uniek en volgens experts ouder dan gelijkaardige panelen in New York en Sint-Petersburg. "Niemand had het ooit omgedraaid."

Het paneel hing al zeker sinds de jaren 60 in het kantoor van de schepen van Stedenbouw. Daarvoor hing het al jaren in een gemeentelijk museum, na een gulle schenking van een kunstverzamelaar in 1915. En het was al wel enkele keren geschat door kunstkenners, maar die gingen ervan uit dat het een kopie was van een originele Jordaens, of eventueel een werk van één van zijn volgelingen.

"Het schilderij hing op drie meter hoogte vast aan de muur, dus niemand had het ooit omgedraaid", zegt kunsthistoricus Constantin Pion, die de ontdekking persoonlijk deed. "Toen ik dat wel deed, vond ik aanwijzingen op de achterzijde die nog nooit waren opgemerkt, zoals een insigne van het controlecomité van de stad Antwerpen." Dat insigne dateert van rond 1618. Verder staan er ook nog twee handjes in het paneel gegraveerd, het teken van een Antwerpse gilde uit die periode. Op dat moment had Jordaens nog geen eigen leerlingen of eigen stijl en zou er dus nog niemand zijn werken kopiëren. "Toen dachten we: dit kan geen kopie zijn, het moet veel unieker zijn", zegt Pion.

Inventaris

Pion deed zijn ontdekking toen hij vorig jaar samen met zijn team van het koninklijk instituut voor het kunstpatrimonium (KIK) een inventaris aan het maken was van alle werken die in het gemeentehuis van Sint-Gillis hingen. Hij deed dat op vraag van het Brussels Gewest. Sinds de staatshervorming van 2014 is Brussel zelf bevoegd voor het roerend erfgoed en daarom wilde urban.brussels een grondig overzicht van alle kunst in de Brusselse gemeentehuizen, scholen, kerken en andere publieke gebouwen.

In totaal hebben Pion en zijn collega's zo'n 800 werken in het gemeentehuis geïnventariseerd, maar dit schilderij is toch wel het meest bijzonder. Na een onderzoek van meer dan een jaar is het vandaag bekend: schepen voor stedenbouw Cathérine Morenville werkte al enige tijd met een originele Jordaens aan haar zijde, zonder het te weten.

(Lees verder onder de foto)

New York en Sint-Petersburg

Met het schilderij komt Sint-Gillis in het rijtje van wereldsteden te staan. Het tafereel dat op het paneel is afgebeeld, genaamd 'De Heilige Familie', is ook te vinden in het New Yorkse Metropolitan Museum of Art en in het Hermitagemuseum in Sint-Petersburg. Een vierde versie hangt in München. Sint-Gillis gaat het werk nu in langdurige bruikleen aan de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMSKB) geven, die het volledig zullen restaureren en vanaf eind 2021 in de eigen collectie zullen hangen.

Een grote eer voor conservator Joost Vander Auwera van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, want die is internationaal gerenommeerd als dé Jordaens-expert. "Voor mij is dit heel bijzonder", zegt Vander Auwera. "Niet alleen omdat het om een vroege Jordaens blijkt te gaan, maar ook omdat de chronologie van zijn andere werken in grote wereldmusea hierdoor moeten wijzigen." Het werk uit Sint-Gillis blijkt namelijk ouder te zijn dan de drie andere 'Heilige Families'.

Het paneel van Sint-Gillis moet volgens Vander Auwera dateren van 1618. Dat is vroeger dan geschat werd voor het werk in New York. "Dat wil zeggen dat 'ons' schilderij het uitgangspunt zal geweest zijn voor die andere drie werken", zegt Vander Auwera. Ook Constantin Pion noemt het een soort 'prototype' waarmee Jordaens zijn eigen stijl ontwikkelde.

En er is nog een ontdekking. Pion vond op de achterzijde nog een derde insigne terug: de initialen van de houtfabrikant van het paneel. Laat dat nu net dezelfde fabrikant zijn die de panelen van Antoon Van Dyck maakte, die andere Vlaamse meester. "Dat Jordaens en Van Dyck op hetzelfde hout schilderden, zorgt voor een zeer spectaculaire hypothese", zegt conservator Vander Auwera. "Wij denken dat Jordaens dit schilderij heeft gemaakt in het atelier van Rubens. En niemand had ooit bedacht dat Jordaens en Van Dyck op hetzelfde moment samen in dat atelier hadden gewerkt. Dit is kunsthistorisch echt belangrijk."

Vanaf 2022 in KMSKB

Hoeveel het schilderij uit Sint-Gillis waard is dankzij al die unieke kenmerken, kunnen de kunstexperts niet kwijt. "Dan zouden de wereldmusea hun verzekeringspolis moeten aanpassen", lacht Vander Auwera. Zeker is wel dat de gemeente Sint-Gillis het nu al goed verzekerd heeft en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, via bruikleen, zullen instaan voor de veilige bewaring.

Brussels staatssecretaris voor Erfgoed Pascal Smet (one.brussels) financiert de hele restauratie, die een jaar in beslag zal nemen. De KMSKB hopen vanaf begin 2022 het werk tentoon te kunnen stellen.

Bekijk hieronder de reportage over de restauratie van het schilderij van Jacob Jordaens: