Dertig jaar Laca: 'Heemkunde is het bindmiddel in een wijk'

“Elke nieuwkomer in Brussel wil vroeg of laat weten wat zijn straatnaam betekent of naar wie die verwijst,” begint Rik Fobelets. “Als sociaal-cultureel werker voor de Sociaal-Culturele Raad van Laken (een van de voorlopers van het gemeenschapscentrum, red.) bestond mijn taak vooral in het ‘oppikken’ van wat burgers en verenigingen zoal wilden, en hen dan ondersteuning bieden in dat opzet.Joris Dillen, de eerste voorzitter van Laca, kwam ijveren voor een Nederlandstalige kring, ook omdat een mevrouw Planche (volgens Laca een fervente FDF-ster, red.) een Cercle d’Histoire de Laeken zou opstarten. We hebben dan versneld een platform aangeboden om Laca op te richten.”

Die eentaligheid lijkt toch niet meer van deze tijd?
Steph Feremans: trouwens ver van de enige. Een aantal uitgaven maken we wel tweetalig, soms publiceren we zelfs kort iets in het Frans.We hebben in eerste instantie te weinig mankracht om meertalig te publiceren. Van in het begin van Laca zaten er wel echte Brusseleirs bij, die thuis Vlaams ofwel Frans spraken. Ze koesterden een gemeenschappelijke interesse. Er is wel ‘Laeken découverte’, dat ons materiaal gebruikt om hun rondleidingen te organiseren.

Bij het woord heemkunde duikt een oud beeld op.
Rik Fobelets: Vroeger was heemkunde iets stoffig, iets van oude heren die graag naar vergeelde prentkaarten keken. Ze reconstrueerden een kleine geschiedenis rond een prent. Vandaag heeft heemkunde een heel andere functie. Heemkunde kan een heel verbindende rol spelen in een wijk en een stad.

Het slaat bruggen. Mensen die in een wijk komen wonen, vallen snel op de geschiedenis van hun omgeving en de gebouwen die hen omringen.Zeker in Laken, waar heel veel interessants is gebeurd. Mensen willen weten wat die oude fabriek of school was. Rond die interesse kan je veel mensen samenbrengen, in buurtcomités of wat dan ook, en over hun taalgrenzen heen.

Hoe vind je burgers die nieuwsgierig zijn naar wat heemkunde te bieden heeft?
Fobelets: In het gemeenschapstijdschrift De Nekker zijn we ooit begonnen met een reeks over de oorsprong van straatnamen. Ongelooflijk hoe positief die werd onthaald.

Feremans: In Laca-tijdingen zijn ook een aantal straatnamen toegelicht, onder meer de straten met een doktersnaam rond het Brugmann-­ziekenhuis, maar we hebben die informatie niet over de hele gemeente Laken.

Het grote probleem is dat onze medewerkers oud worden en afhaken. Bij wie jonger is dan vijftig vind ik geen engagement om teksten te schrijven. De Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) probeert ons hierin te helpen. In Jette gaat ze met het gemeentelijk museum Graafschap Jette lagere scholen activeren om verhalen te vertellen aan de klein mannen. Want het erfgoed ligt op straat voor het rapen: in een gevel, een weg, in de zotste dingen. Het is verrassend welke interessante verhalen er aan een plek hangen. Maar wie speelt de verteller?

Een massa studenten volgt een opleiding geschiedenis. Waar blijft hun engagement?
Feremans: Ik ben zelf historicus en besef dat ik me pas met heemkunde in Laken ben gaan bezighouden toen ik 43 jaar was. Wie geschiedenis begint te studeren is bezig met grotere tijdvakken, denkt aan stromingen of archeologie en zeker niet aan zijn eigen dorp. Heemkunde is bijna per definitie een tijdverdrijf voor oudere mensen. Maar om erover te lezen, vind je wel bij iedereen interesse, zeker bij jongeren. Al jaar en dag heeft Laca 170 lezers. Ieder jaar vallen er tien af, en komen er tien nieuwe bij.

En wat met de collecties van verzamelaars, kunnen die niet in een openbare plek gewaardeerd worden?
Feremans: Drie van onze oud-Laca-­getrouwen, Daniel Van Kriekinge, Eric Christiaens en Pierre Schacht, waren grote verzamelaars van oude prentkaarten. Ze leverden de basis aan van het beeldmateriaal waarmee rijkelijk kon worden uitgepakt in het tijdschrift. Schacht was jarenlang voorzitter van de prentkaartenclub Manneken Pis en heeft zelfs een tweede huis moeten kopen om zijn collectie te kunnen bergen (lacht).

Maar de overlevering van privécollecties hangt vaak af van hun erfgenamen. Sommigen laten de zaak aan anderen over. Soms gaat het naar de brocante. En anders versnippert het weer. Ik neem onze grote verzamelaars als voorbeeld. Van Kriekinge heeft al een deel van zijn postkaarten van de hand gedaan.

Meestal vraagt hij eerst in de club of er geïnteresseerden zijn. Pierre Schacht verzamelt bijna alles over groot-Brussel. En Eric Christiaens verzamelt enkel over het oud-Lakense grondgebied, maar dan wel alles: van een deurbel tot een asbak. Vroeg of laat zullen de erfgenamen wel ondervinden of het iets waard is. En als dat niet het geval is, is de kans groot dat het op een rommelmarkt gesleten wordt.De veertien strekkende meter Bulletins Communaux de Bruxelles, die onze vorige voorzitter, wijlen Wim Van der Elst, voor Laca bijhield, nemen wij niet meer over. Die boeken zijn gedigitaliseerd, en mogen dus weg. Maar dat lokale heemkunde een openbare plek kan gebruiken, is wel een punt.

Hoe komt men in contact met heemkunde, als de kennisoverdracht vandaag digitaal gaat?
Feremans: We hebben twee websites, maar ik geef toe dat we een webmaster nodig hebben die zich toespitst op de sociale media. Via de site Laken-ingezoomd.be kan je oudere tijdschriften downloaden. Onze onwaarschijnlijke beeldbank aan materiaal zou via Instagram gerust in de kijker mogen worden gezet, want we hebben vastgesteld dat we niet meer over alle 120 nummers van Laca-Tijdingen beschikten. De nieuwe bibliothecaris van Laken had de eerste twintig jaargangen klaargezet voor de papierslag.

Ik schrok me een aap en heb de gemeente gevraagd om alles te mogen aankopen. Dat kon, voor een euro per stuk. De lokale bib heeft nochtans in haar missie staan dat ze zoveel mogelijk lokale geschiedenis moet presenteren in haar collectie. Ik ben tot bij minister Pascal Smet van mijn oren gaan maken, vooraleer de bib ze weer heeft aangeschaft.

Fobelets: De tijd is rijp om via sociale media al het interessante van de lokale geschiedenis aan de man te brengen. Met een Facebookpagina of Instagram kan je aan storytelling doen en verwijzen naar het langere verhaal in je tijdschrift of op de website. Dat kost tijd, ja. En armkracht. Al moeten er toch jongeren te vinden zijn, die jongleren met informatie op internet. Rondlopen in Laken, foto’s nemen en dan de link leggen met het Laken-van-toen … dat is toch leuk. Heemkunde moet nu eenmaal meegaan met de tijdsgeest, met QR-codes als het ware.

Feremans: Ons probleem is dat van elke vereniging: voor de eenmalige happening valt nog engagement te vinden, maar twintig jaar lid zijn van dezelfde vereniging, interesseert niemand meer.