Jan, Lien en Mauro zingen smartlappen: 'Vol diepgang en levenslessen'

“Het was als thuiskomen, marginale smartlappen zijn mijn roots,” zegt Mauro Pawlowski. “Er is een wereld voor mij opengegaan,” klinkt het bij Lien Van de Kelder. “Onze muzikale geschiedenissen liggen zogezegd ver uit elkaar, maar aan de uiteinden komen ze samen,” concludeert de opperliedjesvreter Jan De Smet. Op Boterhammen in de Stad meten ze samen de Smartschade op.

"Conservator van ons ontroerend erfgoed.” Zo introduceert actrice, zangeres en juriste Lien Van de Kelder (38) het voormalige De Nieuwe Snaar-gezicht Jan De Smet (68) het liefst in hun nieuwe liedjesprogramma. Op zijn beurt heeft de Vlaamse Alan Lomax het graag over de “Nachtegaal van Zurenborg”. Van de Kelder en De Smet delen het podium al een tijdje, soms in duo, maar meestal in groep. Ze doen het in het Frans (Salut La Copine), het Nederlands (Smartliederen en Levenslappen) of beide (Chique Dingues). “De mensen zijn altijd verrast over de zangkwaliteiten van Lien,” zegt Jan De Smet. “Als haar naam valt, volgt er nog te vaak: 'Kan die zingen?' Ja dus.”

Eigenlijk was Lien Van de Kelder slechts tweede keus voor de groep die intussen al een dikke vijf jaar de cc's, stads- en dorpspleinen afschuimt. “Onze orkestchef Wouter Berlaen wilde eigenlijk Clara Cleymans vragen, maar ze kon niet,” bekent De Smet. “Weet je dat niet meer, Lien?”

“Dat had ik uit mijn geheugen gebannen, Jan,” is de goedlachse reactie. De twee leerden elkaar kennen nadat Nic Balthazar hen had samengebracht voor Sing for the Climate, en het klikte. “Een jaar later vroeg hij me of ik mee op tournee wou… om Nederlandstalige smartlappen te brengen! Ik herinner me nog waar ik stond toen hij me belde, want ik viel bijna van het voetpad. Ik had helemaal niets met treintjes of Frans Bauer-achtige toestanden, maar gelukkig heeft Jan me in plaats daarvan laten kennismaken met het prachtige repertoire van liedjeszangers en tekstschrijvers zoals Jules de Corte en Wim T. Schippers. Ondertussen staan er, alle shows inbegrepen, zestig à zeventig liedjes op ons repertoire.”

Vanaf hun meest recente programma, Smartschade, kunnen De Smet en Van de Kelder ook rekenen op de steun van Mauro Pawlowski (50), die straks een nieuwe popplaat uitbrengt, maar intussen buigzamer dan Play-Doh blijft pendelen tussen de underground van de avant-garde en de onderbuik van het volk. “Toen onze vorige vocalist Pieter-Jan De Smet afhaakte, dacht ik meteen aan hem,” zegt De Smet. “Ik wist dat hij direct ja zou zeggen, want hij kiest altijd de zijwegen uit.”

Mauro Pawlowski: “Het was als thuiskomen. Marginale smartlappen zijn mijn roots. Ze gaan over belangrijke zaken. Ik ben meteen via een middeleeuwse katapult over de stadsmuren naar de eerste repetitie gevlogen!” Daar ontmoette hij drummer Stoy Stoffelen, toetsenist Ad Cominotto en orkestmeester Wouter Berlaen, de ervaren begeleiders die samen met de drie vocalisten de smartlap uit het cliché proberen te tillen.

“Wij interpreteren levensliederen,” vat De Smet hun missie samen. “Niet de hoempapa, maar de liedjes met diepgang en levenslessen die tussen de plooien dreigen te vallen.”

Liederlijke levenslessen noemen jullie jullie selectie smartlappen. Welke ervan zijn op jullie persoonlijk van toepassing?
Jan De Smet: (grappend naar de foute cultschlager van Marco Reynders) 'Liefste, ik heb aids.' (Hilariteit)
Lien Van de Kelder: Dat je moet durven springen in een zwart gat, want dat was dit repertoire voor mij. Als ik Jan in 2015 had geantwoord: “Nederlandstalige schlagers, ben je gek?” dan had ik deze toffe band nooit leren kennen. Door te springen is er een wereld voor mij opengegaan.
De Smet: Doe wel en zie niet om. Doe je goesting en trek je niets aan van wat andere mensen je zeggen. Dat heb ik ook geleerd van Pieter-Jan én Mauro. Een paar weken geleden kreeg ik de vraag om drie liedjes van Will Tura te brengen ter ere van zijn 80e verjaardag. Vijftien jaar geleden zou ik dat nooit gedaan hebben, nu doe ik dat met alle plezier. Onlangs vroeg De Roma in Antwerpen me om op hun hommage aan Robbe De Hert enkele nummers van Wannes Van de Velde te zingen. Vroeger zou ik zelfs daarover getwijfeld hebben, terwijl ik er nu meer dan ooit achter ben gekomen dat het mijn rol is om liedjes te doen voortleven. Dat doen we nu ook met het repertoire van pakweg Jaap Fischer en Jules de Corte.
Mauro Pawlowski: “Keizer, koning, admiraal, Popla kennen ze allemaal.” Vroeger was het een populaire reclameslogan voor wc-papier op de Hollandse televisie. Maar het drukt ook de essentie uit van de liedjes die we brengen: rijk of arm, uiteindelijk zijn we allemaal hetzelfde en zitten we in dezelfde ellende.

Ik ben een muis, ik loop door het gras / Ik ben een muis zoals er vaker een was / Ik ben een muis en ik weet een leuk feitje / Net als bij mensen klopt mijn hart maar een tijdje
Uit 'Ik ben een muis', Lucky Fonz III

De Smet: 'Ik ben een muis' is mijn lievelingsnummer van de show, precies omdat het via een grote parabool een inkijk geeft op het leven: er zijn zes miljard muizen en ik ben er een van. Niet meer, niet minder. Ondertussen is Lucky een goede kameraad geworden. Ik probeer hem te lanceren in Vlaanderen, maar de radio wil hem niet oppikken. Ze programmeren liever muziek via algoritmes, maar beseffen niet dat de luisteraar die gemakzucht ook voelt.

Als je steeds maar sombert / dan krijg je een zure kop / Loopt alles in het honderd / Wat schiet men daarmee op
Uit 'Een tulp al in een vaasje', Anneke Rol (tekst Wim T. Schippers)

De Smet: Die dekselse Wim T. Schippers zet in zijn teksten net als in zijn tv-programma's iedereen op het verkeerde been. Achter zijn vrolijke melodie­tjes schuilt veel meer. In dit nummer hoor je ook 'een wipje in het hooi' achteloos passeren. 'Pietje en Marietje' is nog een beter voorbeeld. De eerste vier minuten is alles peis en vree in het 'voorbeeldgezinnetje', tot in de slotstrofe blijkt dat de vader het met de dochter doet, en de zoon met de moeder. Geniaal hoe hij dat alles in een schoon walsje stopt en pas op het einde de ware toedracht naar boven laat komen.

Is somberen oké?
Pawlowski: Somberen mag, deprimerende muziek ook, maar je moet wel spelplezier hebben. Na mijn middelbare school (en voor de doorbraak met Evil Superstars, tp) heb ik zelf in het polonaisecircuit gezeten. In balorkesten begeleidde ik op kermissen de medleys van Nederlandse en Vlaamse vedettes. René Froger, Arie Ribbens (check zijn 'Polonaise Hollandaise', tp) en – hoe heet hij alweer? (doet de beroemde elleboogstoot) – Lee Towers waren blij dat ze met een echte liveband konden spelen. Respect dus.
Van de Kelder: De boodschap van Schippers is hier waarschijnlijk dat je best niet te lang stilstaat bij je diepe dalen. Dat lukt de ene keer natuurlijk al beter dan de andere, want het leven is geen rechte lijn. Maar je schiet er niet veel mee op om de hele tijd te blijven piekeren. Toch denk ik dat we mild mogen zijn voor onszelf. Als je al eens diep zit, hoef je daar niet nog eens extra voor afgestraft te worden.

Ik haat je, ik haat je, je bent een gore lul / Ik haat je, ik haat je, met al je flauwekul / Altijd zuipen, altijd zat / en ik moet altijd maar weer plat / Ik haat je, ik haat je, zeikerd stomme sul
Uit 'Ik haat je', Brigitte Kaandorp

Van de Kelder: Voor deze show ben ik op zoek gegaan naar een nummer van Brigitte Kaandorp dat niet zo bekend was. Zo'n tekst is niet alleen plezant om te brengen, het is ook fijn om de gechoqueerde reacties van het publiek te zien: 'Oh, wat durft ze allemaal te zeggen!'

Jullie hebben tijdens de lockdown een livestream gedaan die uitgezonden werd in enkele tientallen zorgcentra. Ik probeerde me de reacties daar voor te stellen.
Van de Kelder: Omdat we zelf voor een lege zaal moesten spelen, konden we ze zelf dus ook niet live zien. Maar we hadden de link wel gedeeld met familieleden van de bewoners, en zij waren toch wel een beetje gechoqueerd omdat er een vijftal liederen over de dood bij zat.

Het leven is maar een tijdseenheid in al zijn zielige meetbaarheid / Het leven dat maar heel even rijpt als een puist op de eeuwigheid / En ook al zijn we ervan bewust en laat het ons geen moment met rust / Het staat geschreven in het avondrood: iedereen moet dood
Uit 'Dood', Maurits Pauwels en de Benelux Calypsos

Pawlowski: Dat is een hertaling van het calypsonummer 'Death'. Calypso is zo'n beetje de hiphop, of beter, de gangstarap van Trinidad. Veel tekst en patois, en nog meer dood, geweld en overspel. Als je dat naar het zachte Vlaams vertaalt, is het effect niet weg. Het wordt wel sarcastischer, maar anderzijds is er geen letter gelogen: iedereen moet uiteindelijk dood.

De zaken worden benoemd.
Pawlowski: Hupsakee. Ik heb het toevallig gisteren nog gezongen voor een vrij oud publiek. Ik zag de mensen denken: 'Ach ja, da's waar.' Het fijne aan dit project is dat we aan muzikale archeologie doen: vergeten parels van Trinidad tot Nederlands Brabant naar alle uithoeken van Vlaanderen brengen. Daar hou ik me heel graag mee bezig.

Jij wou met een fantast met een kast van een villa gaan hokken / en ik ben met de vrouw waar ik nog steeds van hou, getrouwd / en die gast is na tien jaar met schulden naar nergens vertrokken / en ik heb een bescheiden maar zinvol bestaan opgebouwd
Uit 'Dweil', De Nieuwe Snaar

Karma is dikwijls een bitch in de smartlap. Als je het gevaar opzoekt, moet je niet schrikken dat je vroeg of laat het deksel op de neus krijgt.
De Smet: Dat weerkerende thema staat bovendien garant voor extra dramatiek. Deze tekst hebben we destijds samen met Hugo Matthysen geschreven. Ooit lanceerden we het als single, drijvend op een luchtig tex-mexwalsje, maar de tekst was te wrang om een hit te worden. Het is een wraakoefening van een man, die de vrouw, die hem ooit liet zitten voor een veel rijkere vent en nu zijn poetsvrouw is, lik op stuk geeft. Van alles wat we geschreven hebben, leunt het misschien wel het dichtst aan bij de smartlap.
Pawlowski: Eigenlijk is het een middenklasseblues. Die mis ik in het aanbod. De meeste liedjes bezingen ofwel de blingbling en het succes van de elite, ofwel de ellende van het klootjesvolk. Daartussen bevindt zich tegenwoordig een grote middenklasse, die ook haar besognes heeft.

Mauro, beschrijf je in je single 'Always someone' niet de ook in smartlappen veelvuldig geëxploiteerde discrepantie tussen enerzijds 'Ik hou van jou en blijf je trouw' en anderzijds 'Ik kijk in het geniep nog wat rond'?
Pawlowski: Ja, het gaat over de universele drang van de mens om toch maar een soort van love story te kunnen meemaken. Als je niet verliefd bent, denk je: was ik het maar. Als je het bent: shit, dat mag eigenlijk niet! En dus wordt het iets clandestiens of beginnen we die universele drang weer weg te moffelen. Het is dus altijd iets en always someone. Aan het einde van het nummer zing ik “like you, and you, and you…”, terwijl ik iedereen aanwijs. Weet mijn publiek veel waar het over gaat. (Lacht)

Lien, krijg je door deze nummers te vertolken geen zin om ook teksten te schrijven?
Van de Kelder: Jawel, maar daar durf ik niet mee naar buiten te komen. Tijdens de lockdown heb ik mij ingeschreven in de muziekschool van Borgerhout voor een cursus singer-songwriting. Ik heb geen hogere ambitie, maar vond het wel tof om ook in concertloze tijden uitgedaagd te worden. Dat werd natuurlijk getriggerd door met de mannen op pad te zijn, maar ook door toffe leerkrachten, zoals Chantal Acda, die me tekstschrijven gaf.
De Smet: Onze muzikale geschiedenissen liggen zogezegd heel ver van elkaar, maar aan de uiteinden komen ze meer dan ooit samen.

BOTERHAMMEN IN DE STAD: SMARTSCHADE
24/8, 12.30, Gare Maritime, www.abconcerts.be