Passa Porta Festival: Brexitstemmingen in Bozar

Na de derde tumultueuze afstraffing van Theresa May’s Brexit-deal in het Britse Lagerhuis, waren alle ogen vrijdagavond gericht op het literair Brexit-concert in Bozar. Dat verliep in een melancholische, dan weer luchtige stemming.

De officiële deadline van 29 maart bleek dus uiteindelijk maar een hobbel op de weg waar de kibbelende Brexit-karavaan overheen blijft denderen. Goodbye, hello bleek daardoor - op een iets andere manier dan oorspronkelijk bedoeld weliswaar - een adequate titel te zijn voor het ‘afscheidsfeestje’ dat het Passa Porta Festival samen met het Klarafestival hadden georganiseerd in Bozar om de pijn (of de vreugde) om de geplande scheiding draaglijk te maken. De culturele banden tussen het Verenigd Koninkrijk en de rest van Europa zullen door geen enkele van de voorliggende Brexit-voorstellen wezenlijk veranderen.

Het literair concert in de Henry Le Boeufzaal klonk dan ook militant noch melodramatisch, en baadde in een serene, aanvankelijk melancholische, nadien soms zelfs luchtige sfeer. Geen vlaggengezwaai voor de poorten, geen kreten of tranen op de balkons, geen mars op het Schumanplein achteraf. Alleen muziek en woorden die de waan van de dag en de wanklanken van het debat overstemden.

Van beide zijden van het kanaal waren dan ook absolute topartiesten gemobiliseerd om de artistieke kruisbestuiving tussen eiland en vasteland in het verleden en vandaag in de verf te zetten. Goedgekozen kunstenaars bovendien, al ging het zo te horen toch vooral om Remainers, en was het Leave-kamp consequent uit Brussel weggebleven.

Zeekoorts

Voor de opmaat van deze avond zorgde Sulaiman Addonia, een Britse schrijver met Eritrese roots die in Brussel woont en in Elsene een creative writing-school voor vluchtelingen en asielzoekers leidt. Zelf schreef hij de ook naar het Nederlands vertaalde roman Als gevolg van liefde, en recent zijn tweede, Silence is my mother tongue. Hoewel Addonia opgroeide in Soedanese vluchtelingenkampen, en daarna ook nog eens vluchtte uit Saudi-Arabië, boog hij zich ook over het luxeprobleem dat de Brexit in mondiaal perspectief is. In het kortverhaal De woeste lokroep, dat hij speciaal voor de gelegenheid schreef, krijgen Meneer M en Mevrouw F op het strand een vluchteling in de gaten die op weg lijkt naar de Britse eilanden die steeds verder van het vasteland afdrijven, en hen daarbij herinnert aan de zeekoorts die de Britten en Europeanen ooit de omgekeerde tocht naar Afrika deed ondernemen.

Eenzelfde verstilling heerste in het stuk waarmee het Aurora Orchestra de eerste muzikale tonen zette. Het kamerorkest uit Londen, vergezeld van de cello van Nicolas Alstaedt, koos voor de laat twintigste-eeuwse compositie The Protecting Veil van de Brit John Taverner. Die compositie is eigenlijk een soort ‘evangelie volgens Maria’, geïnspireerd op een orthodoxe legende die vertelt hoe de Maagd Europa beschermt tegen vreemde invallen. Maar wie de lange dialoog tussen cello en orkest graag anders leest, zou er desgewenst ook de triomfantelijke heilsboodschappen en dissonante discussies in kunnen horen die uiteindelijk resulteren in een eenzaam lamento waarop nog maar moeizaam een herstel kan volgen.

De melancholie van Taverner was tenslotte ook terug te vinden in de bijdrage van Jonathan Coe. De schrijver die we in Brussel ook kennen van zijn roman Expo 58 die zich op de Wereldtentoonstelling afspeelt, is nooit vies geweest van politiek in zijn fictie. In zijn Brexit-roman Klein England die zopas in de Nederlandse vertaling verscheen wordt de plot voortdurend doorkruist door de politieke ontwikkelingen in het decennia dat tot de Brexit-chaos leidde, en lijkt Coe vooral het Brits nationalisme te viseren. In Bozar las hij het stuk voor waarin het naar Frankrijk gemigreerde hoofdpersonage Benjamin, na een wijnovergoten tafeldiscussie gaande van Facebook over Trump en Poetin tot de Brexit, besluit om Adieu to Old England van Shirley Collins op zijn iPod te spelen, en zichzelf daarmee terug te katapulteren in zijn jeugd die al lang voorbij is, in een Engeland dat niet meer bestaat: Once I could ride in my carriage / With servants to drive me along / Now I'm in prison, in prison so strong / Not knowing which way I can turn.

Verwarring

Na de pauze werd het Aurora Orchestra voorzien van de tenorstem Ian Bostridge en ging letterlijk en figuurlijk het licht aan. Met Les Illuminations - een cyclus van de Britse componist Benjamin Britten op de gelijknamige gedichten van de Franse dichter Arthur Rimbaud - maakten zij andermaal een keuze die door het Remain-kamp zou worden gesmaakt. Temeer daar Rimbaud zijn opstandige vrije verzen met verschillende humeuren en temperamenten voor een groot deel tijdens zijn verblijf in Engeland schreef.

Daarna was het aan de Schotse schrijfster Ali Smith. Herfst was het eerste deel van haar vierdelige romancyclus die zowel de seizoenen als de politieke actualiteit volgt, was in 2016 de allereerste Brexitroman. Voor haar fragment koos Smith niet de zachte woorden van haar hoofdpersonages die in het aanschijn van de dood nog aftasten wat verbeelding en verzet nog vermag tegen het onafwendbaar geachte noodlot. Haar tussenkomst was net als die van de andere schrijvers kort, en zelfs pamflettair. Smith stelde zich voor als de Schotse dochter van een Ierse moeder en een Engelse vader die zich op en top Europees acht, en begon dan aan de poëtische maar vooral bittere en spottende litanie van de verwarring en de tweespalt die zich na het referendum verspreidde all across the country. Waarna ze onder luid applaus weer an het podium naar haar zitje tussen het publiek stapte.

Het laatste ‘woord’ was opnieuw aan het orkest, dat afsloot met de luchtige noten uit de ‘Afscheidssymfonie’ van Joseph Haydn - die naar het einde van zijn carrière nog een aantal jaren als Oost-Europese arbeidsmigrant in Engeland doorbracht. Op het einde van deze symfonie stoppen de muzikanten één voor één met spelen en pakken ze hun biezen tot nog twee violisten overblijven. Net op het moment dat we ons afvroegen of we die goede oude Britse vrienden ooit nog nog eens zouden terugzien, stapten ze terug het podium om de Brexit nog een beetje te rekken en samen met Ian Bostridge het liefdesliedje In my life van The Beatles te zingen.

Passa Porta heeft nog het hele weekend plaats op verschillende locaties, www.passaporta.be