Paul Dujardin na de heisa bij Bozar: 'Ik ben yin en yang'

U bent nu even oud als uw vader toen: wat vindt u van dat vooruitzicht?
Dujardin: Niets voor mij. Ik doe te graag wat ik doe. En dat ik veel kan doen, komt door Bozar. Dit huis geeft mij veel kansen.

U komt uit een klassieke middenstandsfamilie. Was lui zijn een zonde?
Dujardin: Een boek lezen op de sofa? Valt dat onder die categorie? Dat lijkt me eerder tijd nemen voor jezelf. Ik vind het woord lui te pejoratief klinken. Ik kan makkelijk mijn das en kostuum uittrekken en helemaal niets doen, en mij niet schuldig voelen.

Doet u daarom aan yoga?
Dujardin:Dat komt door mijn vrouw, dat is haar invloed. Zij geeft daarin les. Maar dat contrast van yin en yang zat altijd al in mij. In mij schuilt zowel een stadsmens als een natuurmens. Ik hou enorm van Brussel, maar ik geniet even hard van de rust van het Pajottenland, waar ik opgroeide en waar ik nog steeds deels woon. Op dat vlak ben ik soms misantroop. Ik ben graag alleen: in de trein, in het vliegtuig, wanneer ik wandel. Het is echt ongelooflijk, maar ik wandel per dag makkelijk zes à zeven kilometer. Dat helpt me afstand te nemen van de dingen.

(Op dreef) Lui zijn? Thuis leefden drie generaties onder één dak: de kinderen, de ouders, de grootouders, en dat gaf een zekere energie. Iedereen moest meedoen aan het succes en het project van de familie. Als negende van tien kinderen kon ik tegelijk profiteren van het voorbereidende werk van mijn broers en zusters. Waardoor mijn ouders niet al te veel woorden meer wilden vuilmaken aan mij. Ik kon doen wat ik wilde. Misschien één keer heb ik mijn moeder - een heilige vrouw - kwaad gekregen, waardoor ze een hele stapel borden liet vallen.

Kreeg u voldoende aandacht, als zowat de laatste in rij?
Dujardin: U kunt zich niet voorstellen wat een gelukkige jeugd ik had. Ik genoot van mijn autonomie, en tegelijk namen mijn broers en zussen me overal mee. Zo ging ik op mijn elfde naar het Atelier Théâtral de Louvain-la-Neuve, waar ik En Attendant Godot zag, de meest ongelooflijke productie die ook in Avignon speelde. Ik zag opera. Mijn broer, Jacques, zelf een beeldend kunstenaar, trok me mee naar de academie, waar al die naaktmodellen poseerden. Daarom vind ik educatie zo belangrijk. Het introduceert een kind in zoveel werelden. Maar een ouder moet daar veel tijd insteken.

Met Bozar creëert u kansen voor kunstenaars. Kriebelde het bij u nooit om zelf creatief bezig te zijn?
Dujardin: Neen. Wat ik zeer goed kan, is kunstenaars begrijpen. Ik weet wat die innovatieve geesten nodig hebben. Ik help om dat kader te creëren, door Bozar om te bouwen tot een platform dat naadloos die opdracht uitvoert. Daarin sta ik aan de zijlijn. Maar de periferie bepaalt de positie en het succes van het centrum.

In de openingsspeech bij ‘Beyond Klimt’ hoopte u dat ‘de duizenden mensen die Europa willen ontmantelen’ de expositie zullen zien. Alsof schilderijen de gedachten van een individu drastisch kunnen veranderen. Acht u de kunst daartoe werkelijk in staat?
Dujardin: Over die kwestie zijn bibliotheken vol geschreven. De Zwitserse regisseur Milo Rau slaagde er met zijn documentaire The Congo Tribunal in om rechters te laten ontslaan. Romeo Castellucci mikte met zijn versie van De Toverfluit van Mozart op de empathie van het publiek, en plantte vragen in hun hoofden, die bleven nagalmen. Voor de Theodoor van Loon-expositie, die deze week in Bozar openging, maakt hij met de haren van een prostituee een installatie, waarmee hij reflecteert over de positie van sekswerkers in Brussel. Dat gaat niet over politiek in de enge zin van het woord, maar over ethiek en samenleven. Dat vind ik interessant.

Even over u. Uw derde mandaat eindigt binnenkort. Al zicht op wat u gaat doen?
Dujardin: Neen. Ik lig daar niet van wakker. Wat ik doe, doe ik graag. Ook als het minder gaat soms.

Een vierde mandaat bij Bozar lijkt de logica zelve, met al die plannen.
Dujardin: Dat is nu niet aan de orde. Temeer omdat die beslissing bij de stakeholders en de regering ligt.

Volgens bepaalde geruchten ambieert u het directeurschap van Kanal.
Dujardin: Ook ik hoor dat waaien.

En?
Dujardin: Ik schreef ooit een boekje over goed bestuur in de socialprofit­sector, want dat onderwerp interesseert mij. En toen ik hier begon, wilde ik volgens een aantal principes besturen. Zo haalden meester Jean-Pierre de Bandt en ik Etienne Davignon als voorzitter van de raad van bestuur naar hier, om het dagelijks bestuur te controleren. Benoemingen voor het leven? Geen voorstander van, wel van mandaten met regelmatige evaluaties. Daarom mag ik niet in vraag stellen wat ik zelf bepleit. Ik kan niet als bestuurder van Kanal nu zeggen: ik wil directeur worden. Wat ik wel graag doe, is mijn ervaringen delen, op een open manier. Ik zit niet in de raad van bestuur van Kanal om ideeën te pikken, integendeel.

Afgelopen zomer barstte de bom bij Bozar. Het personeel klaagde de gigantische werkdruk aan en diende een motie van wantrouwen in tegen de directie.
Dujardin: De aanleiding vormde het ontslag van een halftijdse medewerker. Wat volgde, waren gesprekken met soms harde woorden. Ik wil die niet herhalen. Want de sociale dialoog tussen directie en werknemers verloopt vandaag heel sereen en constructief. De hele maand september heeft iedereen, meer dan vierhonderd medewerkers, op een volledig onafhankelijk wijze kunnen nadenken over de manier van werken bij Bozar, onder begeleiding van een externe gespreksleider. Die discussie wil ik voortzetten en tot een goed einde brengen.

Welke discussie?
Dujardin: Over het project en de visie van Bozar. In essentie komt het probleem neer op de complexiteit van dit huis. Bozar werkt samen met klassieke artistieke directeurs, met kunstenaars, met beleids­makers, met academisch gevormde mensen, met universiteiten en met organisatoren van festivals. Kunst en wetenschap, ethiek en esthetiek, bilaterale en multilaterale programmering komen in deze tempel samen en dat geeft bij momenten spanningen tussen de verschillende disciplines. Terwijl dat net het succes van Bozar uitmaakt, die co-creatie. Ik wilde alles integreren in mijn derde mandaat, misschien ging ik te snel.

Medewerkers omschreven zichzelf als ‘schapen en robots’. Klaagden over overuren, over snelle, maar onmogelijke interventies, en de vakbonden wezen op de verschillende statuten.
Dujardin: Ik wil dat niet ontkennen. Waar rook is, is vuur. Daarom wordt nagedacht over een geoptimaliseerde werkstructuur, binnen de mogelijkheden van het wettelijke kader. Wanneer een organisatie maar vijf voorstellingen geeft, dan valt de werklast beter te organiseren. Bozar doet makkelijk vierhonderd projecten in een jaar, waardoor medewerkers soms drie weekends aan een stuk moeten meedraaien, zeker wanneer alles toevallig samenkomt. Die uitzonderingen moeten blijven kunnen, maar voortaan met respect voor het wettelijke kader.

De dialoog die ik nu met iedereen van dit huis voer, gaat over de hamvraag: waar wil Bozar naartoe in de toekomst? En met toekomst bedoel ik niet morgen, maar 2030. Hoe willen we samenwerken met de gemeenschappen, welke economische visie dragen we uit? Moet Brussel opnieuw Europese Culturele Hoofdstad worden? Hoe moet het verder met dit pand? De renovatie kost handenvol geld. Soms zeg ik al schertsend: logistiek is het het beste om dit gebouw volledig af te breken, en een nieuwe locatie te zoeken. Het is werkelijk het meest complexe pand naar mobiliteit van materiaal, met bijvoorbeeld maar één grote lift. Nogmaals: dat is vooral als grap bedoeld, want het gaat om een uniek gebouw van Horta.

Die motie van wantrouwen, ziet u dat als een smet op uw blazoen?
Dujardin: Het toeval wil dat ik een paar weken geleden in Merelbeke was in de Christophorusgemeenschap, een centrum voor personen met een handicap, waar mijn dochter verblijft. Ik wilde samen met haar ontbijten. Haar begeleidster nam me apart en vroeg me of ik wist wat de mensen van mij zeiden in de kranten - dat ik een speciaal geval was.

Een driftkikker, volgens de brief.
Dujardin: Jaja. Maar hoe leg je dat uit? Hoge bomen vangen veel wind? Die artikelen waren natuurlijk vervelend voor het vertrouwen. Het is nu kwestie van opnieuw een balans te vinden. Yin en yang, tussen de middelen die voorhanden zijn en de ambitie. Ik denk echt: Bozar kan nog beter doen. Neem onze logge structuur van bestelbonnen. Jaarlijks moeten tientallen mensen 85.000 transacties verwerken en papieren bonnen maken. Dat moet toch digitaal kunnen? Natuurlijk voelde ik me eerst persoonlijk aangevallen, maar de dialoog nu vind ik uitermate boeiend. Ik van mijn kant moet vooral nog meer uitleggen wat Bozar doet. Bottum-up is de essentie.

Laatste kwestie: Jan Fabre en de beschuldigingen van seksueel overschrijdend gedrag. Hoe kijkt u naar de zaken?
Dujardin: Ik weet dat Fabre intimiderend kan overkomen, door zijn sterke persoonlijkheid. Dat hij weinig empathie toonde voor de getuigenissen, vind ik jammer. Maar ik maak een onderscheid tussen de persoon en de kunstenaar. En als kunstenaar blijft hij ongelooflijk. Een bestuurder van Bozar had bij het uitbreken van het nieuws vragen bij een project dat in de steigers staat voor 2020, namelijk zijn Blauwe Periode. Fabre bleek plots een punt op de agenda. Maar ik ben streng en ik wil dat gescheiden houden. Ik blijf achter het project staan. Uiteraard moeten de getuigenissen ernstig onderzocht worden. Het is daarom belangrijk dat de interne procedures om dit soort zaken te behandelen, naar behoren functioneren.

Paul Dujardin

• Geboren in 1963
• 1986: licentiaat in de kunstgeschiedenis en archeologie (VUB)
• Diploma beleidswetenschappen (VLEKHO) in 1987
• Studeert ook aan de Universiteit van Oviedo, het Goethe-Institut en de Freie Universität Berlin
• Richt in 1988 het Festival van hedendaagse muziek Ars Musica op
• Wordt in 1992 directeur-generaal van de Filharmonische Vereniging van Brussel
• Officier in de Leopoldsorde in 2011
• Sinds januari 2002 directeur van Bozar