Praat achteraf: expo Prijs Jonge Belgische Schilderkunst 2011

Wel denk ik te mogen stellen dat je een aantal hedendaagse kunstenaars - dikwijls zijn zij ook de populairste - geen onrecht aandoet door hen te typeren als de bedenkers van gimmicks. Ze vinden wat opzienbarends uit en beschikken over voldoende ondernemingszin om dat aan de wereld te verkopen. Dat soort kunstenaars verschilt niet zoveel van reclamemakers of designers. Maar het feit dat ze het zot in de kop hebben , al vanaf hun jeugd obsessief bezig zijn, en effectief datgene realiseren waarvan laffe criticasters pas achteraf zeggen dat ze het zelf ook hadden kunnen bedenken, verdient respect. Hun kunst deint - spijts de dure verhaaltjes die curatoren en critici eromheen draperen - makkelijk mee op de golven van het kapitalistisch bestel, maar zorgt ten minste wel nog voor wat betovering.

Bij andere hedendaagse beeldende kunstenaars liggen de zaken minder eenvoudig. Het idee dat je kunst snel kunt 'consumeren', kan in bepaalde tentoonstellingszalen of galerieën omslaan in een vervelende gewaarwording. Je komt tot het besef dat van jou als bezoeker een niet-onaanzienlijke mentale sprong wordt verwacht om aansluiting te vinden bij de wereld en het werk van de kunstenaar. Ik geef toe: de inspanning, nodig om de eigen denkwereld even af te sluiten en via onbekend terrein de ingang tot deze of gene vreemd uitziende installatie te vinden, lever ik helemaal niet graag. Omdat het er vaak op lijkt dat je met opzet een gevoel van machteloosheid wordt opgedrongen. En daar vloeit dan haast automatisch de paranoïde overtuiging uit voort dat de voltallige kunstwereld je in de zeik aan het zetten is. En dat jij met je boerenverstand de heldenmoed moet tonen om tegen die georganiseerde onzin in opstand te komen.

Helaas, als je een kunstenaar je tijd en inspanning niet gunt, dan is elke revolte tegen zijn werk oneerlijk. Zelfs al hangt de kunstenaar gewoon een wit papier tegen een muur, ook als goed geïnformeerde en geestelijk gezonde kunstliefhebber kun je er nooit zeker van zijn dat hij of zij daarmee geenszins een geniaal gebaar gesteld heeft.

Bij een conceptueel kunstwerk waarachter een hele theorie schuilgaat, of bij een erg vormelijk kunstwerk waar nauwelijks een verhaal bijhoort, denk ik dikwijls terug aan hoe Wittgenstein sommige filosofen met kinderen vergeleek: ze tekenen een krabbel op papier en zoeken daar achteraf de betekenis van. In die optiek kun je wellicht nog een aantal kunstkwakzalvers in de hoek zetten, maar - opnieuw - niet allemaal.

Een andere filosoof tekende eens een cirkel op een blanco vlak. Het gebied binnen de cirkel verbeeldt onze kennis, het grote gebied erbuiten dat wat we nog niet weten. De punten op de cirkel zijn dan filosofische vragen, die talrijker worden naarmate onze kennis uitbreidt en de omtrek van de cirkel groter wordt. Misschien zouden we goede hedendaagse kunstenaars kunnen omschrijven als mensen die met hun kunstwerk ergens een punt zetten in het nog ongerepte vlak een eindje buiten de cirkel. In hun atelier duiken ze onder en graven ze een tunnel met het particuliere materiaal dat hen fascineert, volgens een denkspoor dat gedurende jaren een richting en een uitweg zoekt. Die tocht valt achteraf natuurlijk moeilijk in woorden te reconstrueren, en de uitkomst in dat ongerepte vlak valt moeilijk te situeren. Vandaar die vervelende mentale sprong die je als toeschouwer naar dat werk moet maken. Vandaar dat het haast noodzakelijk is een hedendaagse kunstenaar over een langere periode intens te bestuderen. Op de Prijs Jonge Belgische Schilderkunst kunt u daar een begin mee maken. Kelly Schacht, Paul Hendrikse, Freek Wambacq, Hou Chien Cheng, Joris Van de Moortel,... Ze leken ons, op het eerste gezicht, mensen om te volgen.

------------------------------
Gezien: expo Prijs Jonge Belgische Schilderkunst 2011 (nog tot en met 11 september bij Bozar in het Paleis voor Schone Kunsten, www.bozar.be).