Anna Franziska Jäger: met een rising star door Brussel

Ook voor een eindwerk aan de middelbare school Maria Boodschap dook Jäger al in de stedenbouwkundige ontwikkelingen in het centrum ten tijde van de overwelving van de Zenne. “Toen lag deze plek er dus ongeveer bij zoals nu, wat doet denken aan het citaat van filmregisseur Eric de Kuyper dat Brussel eeuwig voorlopig is en ook een voorlopige eeuwigheid. Deze buurt is een maffe maar ook onherbergzame, onpersoonlijke, anonieme plek. Daarvan kan je houden, maar als je de rauwheid, de grijsheid en de incoherentie van de fotogenieke stad met een romantische blik bekijkt, is het belangrijk dat je je ook bewust bent van het feit dat diezelfde rauwheid voor veel mensen een harde realiteit is.”

FUSE EN RACHMANINOV
Onder de anonimiteit van de massa op de centrale lanen zit voor wie er vaak komt ook wel een provinciaal dorp met bekende gezichten verscholen. Net op het moment dat ik Jäger vraag of ze hier niet veel oude bekenden tegen het lijf loopt, wordt ze in haar mars gestuit door een vriendin uit het middelbaar – Mabo is zoveel jaar nadien nog altijd een netwerk van oude schoolkameraadjes. “Ik ben ook iemand die hecht aan het verleden en loyaal probeert te zijn aan vrienden van vroeger. Ook al groei je uit elkaar en krijg je andere opvattingen: het is interessant om die verschillen te blijven voelen en te kijken hoe iemand wordt zoals hij of zij wordt.”

We passeren voorbij de put waarin ooit Parking 58 stond, met het dak-met-uitzicht waar Jäger menig nieuwjaarsfeestje meemaakte. En langs de traditionele hangplek op het Sint-Katelijneplein, die sinds een paar jaar gekoloniseerd wordt door terrassen, en rond deze tijd ook door de Kerstmarkt. “Net als destijds bij de sanering van de Zenne, zie je dat bij stedenbouw zonder goede lange­termijnvisie voor een leefbare stad ook gentrificatie dreigt, en het inpalmen van de publieke ruimte door private en commerciële partijen.” Het is iets wat de alumni van Mabo na aan het hart ligt. De hangjongeren van toen gaven wel blijk van een langetermijn­visie door de oprichting van jeugdhuis Dar, waar Jäger ondertussen in het bestuur zetelt. “Op een leeftijd dat je nog niet kunt uitgaan in de Fuse is het belangrijk om een jeugdhuis in het centrum te hebben waar je terechtkan voor debatten, een braderie of feestjes.”

Na een tussensprint richting Nieuwe Graanmarkt moet Jäger van de wrede fotograaf tot tweemaal toe een vette vlucht stadsduiven laten opvliegen. Rebelser zal ze in ons bijzijn niet worden, al zit de rebellie wel in haar titelpersonage Cleo. “Ik denk dat ik zelf een klassiek geval was van een tiener die weleens per se iets wilde wat ik dan niet kreeg. Voor de rest heb ik niets buitensporigs gedaan. Cleo is in de film net op een leeftijd gekomen waarop ze zich doorgaans zou beginnen af te zetten tegen de autoriteit van haar ouders, wanneer ze die ouders verliest bij een verkeersongeval. Daardoor komen de zorgeloosheid en de onbezonnenheid die bij de jeugdjaren mogen horen, onder druk te staan. Dat maakt dat Cleo enerzijds vlucht in het uitgaansleven (waarvoor onder meer KANAL en De Ultieme Hallucinatie als locatie dienden, mb), maar anderzijds ook neigt naar de discipline van de piano en de helende kracht van muziek.”

Het toeval wil dat Anna Franziska Jäger toen ze klein was pianoles volgde aan de academie van Wemmel, waar haar moeder Anne Teresa De Keersmaeker ooit balletles volgde. Op een gegeven moment haalde ze zelfs een vrij hoog niveau, maar in het middelbaar raakte de piano wat op het achterplan. Speciaal voor de film keerde Jäger echter terug naar Marleen Geerts, haar juf van vroeger, om de Rachmaninov onder de knie te krijgen die zo'n belangrijke rol speelt in de film. “Dat stuk is ook fysiek heel zwaar. Je krijgt er krampen van in je vingers. Maar Eva (Cools, mb) heeft er een lange geschiedenis mee.” En Cleo is dus een film waarin de pianospelende hoofdrolspeelster met hoofd én handen in één shot kan worden getoond.

HYSTERISCH VERKEER
Net als het pianospelen, was het acteren na My queen Karo even wat minder van belang voor Jäger. Maar nu weet ze wel zeker dat ze graag theater wil maken en in films wil spelen. “Het verschil tussen beide disciplines is trouwens interessant. In het theater kan iets altijd ook iets anders zijn, maar in de film zit je altijd ook voor een deel aan de concrete werkelijkheid vast. Soms ligt er zelfs zo'n hyperfocus op die werkelijkheid dat het bevreemdend wordt. Iets heel gewoons als de tafel dekken kan dan een van de moeilijkste handelingen worden om te acteren. Het scenario is het utopische ideaal dat in een spanningsveld met de werkelijkheid terechtkomt zodra je ergens met je filmset neerstrijkt.”

In die werkelijkheid was het tijdens de opnames even koud en miezerig als nu. De acteurs stonden regelmatig te bibberen in de nepregen, terwijl omstaanders en voorbijgangers ook hun plaats opeisten. Een groot budget was er niet. Voor de concertscène in de Philharmonie de Paris werd zelfs een crowdfunding georganiseerd. Waarom koos regisseur Eva Cools, die in Gent woont, eigenlijk voor Brussel? “Voor die rauwe, visueel aantrekkelijke, grootstedelijke kant denk ik. Voor de belgitude ook. Voor Cleo is de stad een plek waarin ze kan vluchten. Maar omdat ze haar ouders heeft verloren bij een ongeval, bemoeilijkt het hysterische verkeer in Brussel ook de verwerking van haar trauma. Ze is heel vaak op haar fiets onderweg en dus voelt ze regelmatig de angst en de woede. Ze blijft fietsen omdat ze haar gevoelens wil overwinnen, maar tegelijk voelt ze zich de hele tijd kwetsbaar. Een deel van de kracht van de film schuilt in het feit dat hij zoveel aandacht heeft voor de verschillende stadia in het rouwproces. Maar,” gaat Jäger voort, “als je Brussel wilt tonen, zal je duizend films moeten maken, want er zijn duizend perspectieven.”

Wanneer we van de smalle Kruitmolenstraat het Ninoofseplein opdraaien, ontvouwt er zich zo eentje tussen de twee oude gebouwtjes van de Ninoofsepoort. “Deze stad snijdt je normaal voortdurend de pas af, maar hier heb je een soort van vlakte.” Een landschap, zou je kunnen zeggen, mocht je zoals wij het bruggetje willen maken naar Human landscapes I van Michiel Vandevelde, waarin Jäger meespeelt. Jäger: “Dit stuk komt voort uit een project dat we met Michiel als gastdocent maakten in het KASK. Ik vind het een heel mooi stuk, gebaseerd op het epische gedicht in vrije verzen en in vijf boekdelen van de Turkse dichter Nâzım Hikmet. Hij schreef het nadat hij door de autoriteiten gevangen was gezet om zijn marxistische ideeën. Het geeft de gesprekken weer van gevangenen, dagloners, boeren en soldaten tijdens een treinreis in derde klasse van Istanbul naar Ankara. Ze hebben het over hun eigen situatie tegen de achtergrond van de geschiedenis en de wereldoorlogen. Het is een humanistisch boek over historisch bewustzijn, politiek handelingsvermogen en menselijk verzet tegen totalitarisme en de vervreemding van de industrialisering.”

De teksten van Boek I brengen de acteurs terwijl ze zich traag bewegen door het publiek, dat in een intieme setting bij elkaar is gebracht. Boek II, over de bourgeoisie die in eerste klasse reist, gaat daags nadien in première als hoorspel.

ABC
Terwijl we nog even verder praten over het feit dat Michiel Vandevelde een harde werker is die met veel dingen tegelijk bezig is, maar niet zelden met jonge acteurs en kritisch historisch materiaal, komen we aan de Godshuizenbrug die de Liverpool- en de Manchesterstraat met elkaar verbindt over het kanaal. Hier hebben we niet alleen zicht op de metrobrug aan Delacroix verderop, maar ook op een paar plekken buiten het culturele brandpunt van de stad, waar zich recent heel wat hardwerkende jonge kunstenaars hebben gevestigd.

“In de Manchesterstraat zit niet alleen Recyclart, maar ook Decoratelier van Jozef Wouters – van wie we ook les hebben gehad – én Cinemaximiliaan, waar ik met Rand Abou Fakher de kortfilm Braided love mocht maken, een heel fijne ervaring. Gawan Fagard en Gwendolyn Lootens runnen Cinemaximiliaan met een onuitputtelijk engagement. Hier zit je met de vraag hoe kunstenaars die naar moeilijke onontdekte wijken trekken ook mee kunnen bouwen aan een inclusief sociaal weefsel.”

Er ontspint zich een gesprek over het statuut van de kunstenaar, over zijn onafhankelijkheid en zijn nood aan steun en structuren, zijn precariteit en privileges, zijn individueel verhaal en zijn solidaire reflex, zijn eigengereidheid en zijn politieke stem. Maar het wordt onderbroken door het zicht op de Onze-Lieve-­Vrouw-Onbevlekt-Ontvangenkerk aan de Bergensesteenweg, met aan de voet café El Retiro, dat helaas gesloten is. We moeten het met de warmte van Jägers herinneringen doen, die heel vroeger weleens in het café kwam toen haar vader Gerhard Jäger, de bezieler van Art Basics for Children (ABC), er koffie kwam drinken en een krant lezen. Tegenwoordig trekt Jäger nog altijd regelmatig naar ABC op het Gaucheretplein in Schaarbeek. “Mijn vader woont daar praktisch. Ook met Pasen en Kerstmis is hij daar te vinden. Maar vooral tijdens de familieweekends word ik er overspoeld door de bedrijvigheid en de gezelligheid.”

TOEKOMSTMUZIEK
Aan dezelfde Bergensesteenweg passeren we ook nog Volksroom: weer een van die niet-institutionele plekken in de periferie waar regelmatig kunstenaars neerstrijken voor projectjes hors catégorie. Als we het goed begrijpen heeft Jäger er eens een tweedehandsversie van zichzelf gepresenteerd in de vorm van een melodramatische lederen autozetel. Maar het kan ook zijn dat we het niet goed begrijpen, want het verkeer overstemt ons en we moeten almaar meer in onze verkleumde handen wrijven en blazen. De Anderlechtsepoort brengt het knusse, vertrouwde centrum weer dichterbij, en op weg naar ons beginpunt hebben we nog even tijd om het over de toekomst te hebben. Over die compleet hypothetische rol in Hollywood die ze desgevraagd wel zou aannemen, in de voetsporen van My queen Karo-maatje Matthias Schoen­aerts. Maar in eerste instantie toch over het artistieke leven meteen na het KASK. Nathan Ooms is het artistieke maatje met wie ze een gemeenschappelijke taal heeft ontwikkeld die ze beiden verder willen exploreren binnen één of ander verband of verbond. Maar de vragen daaromtrent – hoe en wat, met welke middelen en onder welke naam – zijn nu nog te talrijk om te beantwoorden. Zeker als we de vriendelijke fotograaf nog even de tijd willen geven voor een mooi portret.

CLEO
BE, dir.: Eva Cools, act.: Anna Franziska Jäger, Yolande Moreau, Natali Broods