Creëert ChatGPT een doemscenario voor scenaristen?

Van een weerspannige computer in 2001: a space odyssey tot een virtuele partner in Her: artificiële intelligentie leverde al heel wat boeiende films op. Maar vandaag overtreft de realiteit de fictie, nu slimme chatbots als ChatGPT het werk van illustratoren overnemen en zelf scenario's schrijven. Of zal het zo'n vaart niet lopen? “We dachten allemaal: what the fuck is dit?”

Pardon, mevrouw, kunt u mij misschien helpen om mijn auto te vinden? Ik ben vergeten waar ik die geparkeerd heb.” “Ja, natuurlijk. Hoe ziet die eruit?” “Het is een zwarte BMW. Kenteken 1-YST-113.” “Die staat daar.” “Ah ja.” (Cue dreigende muziek) Zo begint op een ietwat bevreemdende manier de kortfilm Ondergronds van Lore Loyens, studente filmregie aan het KASK in Gent. Een film die er goed uitziet, maar er zit een angel in: het scenario liet Loyens schrijven door ChatGPT, een primeur voor een Belgische (kort)film. Het is een demarche waarbij scenaristen over de hele wereld wellicht een hartverzakking krijgen, maar de maker nuanceert. “Ik zag dit als een experiment: ik wilde weten of ik op twee dagen een film kon maken met de hulp van AI.” Loyens gaf de chatbot een paar parameters mee over de personages, prikte als locatie een ondergrondse parking in haar straat en vroeg om een “Academy Award qualified” script te schrijven. Ze riep vier acteurs samen, en de dag erna begon ze te filmen. Een week later was de prent klaar.

De film van zes minuten, waarin onder meer Michaël Pas, Violet Braeckman en Knokke off-revelatie Willem De Schryver de kunstmatig gegenereerde teksten in de mond nemen, ziet er heel profi uit. De acteurs zijn top. De dreigende sfeer duwt je naar het puntje van je stoel. Maar je voelt dat er iets niet klopt. “What the fuck is dit?” dachten Loyens en haar team toen ChatGPT zijn scenario uitbraakte. “Michaël Pas zei dat hij nog nooit zulke absurde zinnen had moeten uitspreken. (Lacht) Maar we hebben er doelbewust niets aan veranderd, als statement. ChatGPT kan héél véél, maar vandaag staat het nog niet op punt.”

En toch hijgt AI (artificiële intelligentie) scenaristen overal ter wereld in de nek. Niet zomaar verklaarden de Vlaamse Scenaristengilde en de Waalse Association des Scénaristes de l'Audiovisuel zich twee weken geleden met een protestactie aan het Schumanplein solidair met de WGA, de Writers Guild of America. De scenaristen van Hollywood zijn bezig aan een staking zonder voorgaande, onder meer voor een eerlijkere verloning, maar vooral ook om ervoor te zorgen dat AI hen niet de kaas van het brood eet.

Anime uit het slop

“Wij waren niet de enigen die aan de alarmbel trokken,” zegt Mattias Goovaerts, covoorzitter van de Scenaristengilde. “Dit was een Europese actie, zowat in alle landen van Europa hoor je dezelfde bezorgdheden. Deze strijd gaat in de eerste plaats om erkenning. Scenaristen worden vaak vergeten. De omstandigheden waarin we werken, kunnen beter. De vergoedingen laten vaak te wensen over. En nu maakt AI ons, en zeker jonge scenaristen, extra kwetsbaar.”

Een van die jonge scenaristen is Una Kreso van Grensoverschrijvend Collectief, een trio scenaristen dat onder meer scripts leverde voor de Streamz-webserie Hacked en de VRT 1-reeks Knokke off, en dat momenteel aan een serie voor Adil El Arbi en Bilall Fallah werkt. “Er zijn veel valkuilen voor beginnende scenaristen. Onderhandelen met een producent, bijvoorbeeld, dat leer je niet op school. In het begin ben je zo enthousiast dat je snel akkoord gaat met wat er op tafel ligt. Producenten maken daar regelmatig misbruik van. Tijd en een billijke vergoeding zijn voor ons essentieel, maar daar knelt het schoentje vaak. En met de komst van AI wordt het alleen maar moeilijker.”

Sinds streaming aan populariteit won, is er toch meer vraag naar goeie scenario's? “Er wordt inderdaad heel veel gemaakt,” zegt Kreso. “Heel veel van eigen bodem ook, daar mogen we best trots op zijn. Maar je moet ook wel kritisch zijn over de manier waarop. Hacked is tegen een zeer laag budget geproduceerd, de hele cast en crew hebben overgepresteerd om de reeks te maken. Vervolgens winnen we op het Canneséries-festival de prijs voor beste internationale korte serie, waarna de investeerders zeggen: zie je wel, we kunnen dit doen met weinig geld. Chapeau! Dat wringt.”

Iemand maakte onlangs de vergelijking tussen streamers en een buffet, vertelt Goovaerts. “Bij een buffet is de kwaliteit niet zo belangrijk, maar wel dat het tijdig wordt aangevuld. Toen Netflix op de markt kwam, werd er veel ingezet op kwaliteit. Nu lijkt de kwantiteit vaker door te wegen.” De kans dat Netflix zijn toevlucht zal nemen tot AI om dat buffet aan te vullen, is niet onwaarschijnlijk. De streamingreus bewees dat al met de animatiefilm The dog & the boy, de eerste creatie van de Anime Creators' Base, die Netflix in 2021 oprichtte om de tanende animesector uit het slop te halen. De berg- en stadslandschappen in die kortfilm kwamen uit de koker van AI.

“Illustratoren waren ook de eersten die ons attendeerden op wat er aan het gebeuren is,” zegt Goovaerts. “Kunst-werken worden nu al geplunderd, wat als AI uit bestaande films en scenario's gaat plukken?” Geen vergezochte verzuchting, overigens. Vorig jaar werd de juryprijs op het Cannes Shorts-filmfestival gewonnen door The crow, een omineuze animatiefilm die Glenn Marshall maakte door frames van de liveactionfilm Painted te voeden aan het OpenAI-programma CLIP en te vragen er een nieuwe film mee te maken rond “een eenzame kraai in een desolaat landschap.”

Internationaal AI-agentschap

AI biedt uiteraard potentieel, zegt Lore Loyens. “Je kan pingpongen met de chatbot als je vastzit, je kan hem gegevens laten verzamelen of administratieve taken laten overnemen zodat je als maker meer tijd hebt om creatief te zijn.” Ook Goovaerts, die zelf scenario's schreef voor onder meer de reeksen Panna en Hoodie, ziet mogelijkheden. “Het is een intelligentere vorm dan Google om research te doen, bijvoorbeeld, of om complexere vragen aan te stellen tijdens de ontwikkeling van je script. Vroeger gingen we daarvoor naar de bibliotheek, of we belden experts.” Maar de obstakels wegen daar niet tegen op. Gefilterde informatie, onnauwkeurigheden, verlies van auteursrechten enzovoort zijn maar enkele bezorgdheden. Vooral de afkalving van menselijke vaardigheden mag niet worden onderschat. Kortom, we kunnen niet zomaar ons heil in handen leggen van een robot.

Dat beseffen ook ... de makers van AI. AI-pionier Geoffrey Hinton en OpenAI-CEO Sam Altman waarschuwden onlangs dat artificiële intelligentie een dringendere bedreiging vormt voor de mensheid dan de klimaatverandering. Ze pleitten zelfs voor een equivalent van het Internationaal Atoomagentschap om de mensheid te beschermen tegen superintelligente AI. Recente oproepen van prominente technologieleiders, onder wie Elon Musk, benadrukken de risico's voor de mensheid. Ondanks de doemscenario's verliest Goovaerts de hoop niet. “Voorlopig zie ik de chatbots nog niet verder komen dan formuleachtige verhalen zonder hart,” zegt hij.

Net het etaleren van menselijke emoties en creativiteit zal in de toekomst bepalen of ChatGPT en co het zullen halen of falen. “Alles wat ChatGPT-achtige robots weten over menselijke relaties, halen ze uit wat ze gelezen hebben,” zegt Bart de Boer, onderzoeker bij het Artificial Intelligence Lab Brussels aan de VUB. “Ze werken op basis van data die al bestaan en de woorden die ze met elkaar associëren. Zo kunnen ze heel snel heel vlotte teksten genereren. Als mens zijn we snel onder de indruk van iemand die goed ter taal is. We vinden dat een teken van intelligentie. Dus ook bij ChatGPT.

Maar is dat wel zo indrukwekkend? Want is het echt goed wat die chatbot schrijft?” De Boer wijst erop dat ChatGPT sowieso gefilterde informatie verstrekt. De chatbot is ontwikkeld door Amerikanen, volgens hun eigen sensitiviteiten. “Een pikant scenario zal je wellicht niet aan ChatGPT kunnen ontlokken. En het zal ook niets kunnen maken dat dat typische, wat cynische Belgische gevoel voor humor typeert, omdat Amerikanen daar wellicht niet mee zouden kunnen lachen.”

Waakhond HAL

AI is in staat om complexe antwoorden te geven en conversaties te voeren, maar chatbots hebben geen persoonlijke ervaringen, emoties of bewustzijn zoals mensen dat hebben. “Het is juist dat auteurschap dat ik heel interessant vind als ik naar een film of een serie kijk,” zegt Una Kreso. “De hand van de maker. What's the point om naar verhalen te kijken die niet uit ervaringen geput zijn?” De Boer knikt: “Je kan alle data verzamelen van de wereld, maar menselijke ervaringen inventariseren, is een pak minder evident. ChatGPT zal iets spitsvondigs uit zijn virtuele mouw kunnen schudden, maar iets wat echt origineel, innovatief of aangrijpend is, blijft voorlopig nog moeilijk, net omdat die chatbots niet denken zoals mensen. Voorlopig zie ik AI enkel goedkope consumptieporno maken, zoals de boeketreeksen die vroeger volgens bepaalde stramienen werden geschreven. Het publiek is vandaag bovendien erg gesofisticeerd, mensen zien heel veel en nemen geen genoegen met eender wat.”

Dat klopt. Maar ChatGPT werd in november 2022 gelanceerd, je hebt geen AI-robot nodig om je erop te wijzen dat dit nog maar het begin is van een (r)evolutie. Creativiteit zal op een andere manier moeten worden ingevuld. “Disney denkt eraan om een deel van zijn personeel in te ruilen voor AI,” zucht Goovaerts. “En de audiovisuele sector is niet alleen. Het Duitse boulevardblad Bild gaat een groot deel van zijn regionale redactie vervangen door AI. Dat is scary. De pers was toch altijd de waakhond van de democratie?” Moeten scenaristen straks hun werk voorleggen aan een HAL-achtige waakhond, zoals in 2001: a space odyssey? Of zal een supercomputer gewoon zelf films produceren? “De meest geavanceerde robots zijn wellicht nog niet eens op de markt,” denkt Goovaerts. “Als onze positie niet nu al zo kwetsbaar was, zou het allemaal niet zo griezelig zijn.” Onderzoeker De Boer bekijkt het filosofischer. “Men dacht ook dat de boekdrukkunst ons minder intelligent ging maken, want we moesten al die teksten niet meer uit het hoofd leren. Het tegengestelde was waar. AI wil niet zeggen dat we niet meer moeten leren om zelf goede teksten te schrijven.”