De ‘Grond’ onder de voeten van scenarist Zouzou Ben Chikha en acteur Ben Hamidou

Ging tv-kijkend Vlaanderen een paar jaar geleden plat voor Bevergem, dan volgt nu misschien internationaal succes voor Grond. Enkele scenaristen en acteurs van Bevergem, aangevuld met cinema-bad boys Adil El Arbi en Bilall Fallah, draaiden een snedige reeks over een jonge Molenbekenaar die de zaak van zijn vader wil uitbouwen tot de “Hector Chicken van de Marokkaanse begrafenisondernemingen.” Scenarist Zouzou Ben Chikha en acteur Ben Hamidou zijn enthousiast.

Hoe mooi is het als fictie een stukje van de werkelijkheid wordt? In Verona gaan toeristen kijken naar het balkon van Romeo en Julia. Maar wie weet wordt het kantoor van Assurances Omar in de Manchesterstraat in Molenbeek ook ooit zo'n bedevaartplaats. Assurances Omar bestaat eigenlijk helemaal niet, maar toch hangt het uithangbord van het kantoor voor uitvaarten en uitvaartverzekeringen hier nog altijd prominent tegen de gevel. Ondertussen herbergt het gebouw het sociaal restaurant Cassonade, maar tijdens de draaidagen van Grond in juli 2020 was het een van de belangrijkste setlocaties.

Omar Boulasmoum, een van de hoofdpersonages, vertolkt door de in Molenbeek getogen Ben Hamidou, baat er zijn begrafenisonderneming uit. Die verzorgt voor Brusselaars van Noord-Afrikaanse afkomst de repatriëring en begrafenis van hun overledenen in hun land van herkomst. Tot Omar zijn bloeiende onderneming overdraagt aan zijn zoon Ismael (gespeeld door Yassine Ouaich), zijn dochter (Ahlaam Teghadouini) en zijn schoonzoon (Saïd Boumazoughe). Ismael heeft niet veel zin in opvolging en tradities. Hij en zijn maatje Jean-Baptiste komen op het idee om in plaats van de lichamen naar Marokko te brengen, de Marokkaanse grond naar Brussel te laten overvliegen om de begrafenissen in België te laten doorgaan. Dat businessplan vormt de opmaat voor een snelle, filmische, geestige maar ook gelaagde tragikomedie over gezinsrelaties, levenskeuzes, tradities, schone schijn, roots en identiteit.

“Er zijn hier tijdens de draaidagen zelfs mensen binnengestapt omdat ze dachten dat het echt een begrafenisonderneming was,” lacht Ben Hamidou. Voor ons gesprek in de Manchesterstraat is hij weer even verenigd met de West-­Vlaamse Gentenaar Zouzou Ben Chikha, de geestelijke vader en een van de scenaristen van de televisieserie. “Hetzelfde hadden we voor toen we in Laken voor een moskee aan het filmen waren met een lijkkist. Toen kwam een vrouw ons midden in een take condoleren. Had ze geen mondmasker gedragen, dan hadden we het nog kunnen gebruiken.”

Voor zijn rol heeft Hamidou anderhalve maand gedraaid tussen de lijkkisten, nadat hij tijdens de voorbereidingen ook al een kijkje was gaan nemen bij een echte begrafenisondernemer. “Op de eerste draaidag moest ik al meteen zogezegd een lijk dichtnaaien. Nochtans is de dood niet echt iets voor mij. Ik heb recent al genoeg mensen rondom mij verloren. Toch was de draaiperiode heel aangenaam. Met veel sfeer en humor, ook toen we even in Marokko zaten. Al moeten we zoveel coronatests ondergaan dat je op den duur een ijskast in mijn neusgat kon schuiven.”

OEMMA
Hamidou draait langs Franstalige kant al jaren mee als acteur. In februari heeft hij een nieuwe autobiografische solo Ah! Les jolies colonies in theater Les Riches-Claires. Het Nederlandstalige publiek kan Ben Hamidou kennen van Nabil Ben Yadirs cultfilm Les barons uit 2009, maar ook van zijn periode bij de KVS toen die rond de eeuwwisseling als de Bottelarij in Molenbeek neerstreek. Hamidou maakte toen onder meer het theaterstuk Gembloux met zijn Molenbeekse vriend en collega Sam Touzani. “Toch was ik verrast toen ik op een gegeven ogenblik de uitnodiging voor de casting kreeg, en daarna het bericht dat ik de rol van de vader zou krijgen, die ook nog eens Arabisch zou moeten spreken. Ik ben wel van Marokkaanse afkomst, maar het is niet mijn moedertaal. Ik droom in het Frans en ik had nog nooit in het Marokkaans gespeeld. Dat moest natuurlijk weer in België en bij Vlamingen gebeuren!” (Lacht)

Bovendien wordt in de reeks geleidelijk aan duidelijk dat het personage van Hamidou niet meteen al zijn geheimen prijsgeeft. “Het is een interessante figuur. Zijn vrouw is gestorven, door zijn strikte opvoeding is er een communicatieprobleem met zijn zoon, maar er is nog meer aan de hand. Taboes bestaan in alle families, ook in de moslimgemeenschap, waar het individu ondergeschikt is aan de oemma – de gemeenschap. Je moet je dus goed houden voor de gemeenschap en bepaalde zaken uit de openbaarheid houden. Dat die taboes in de serie wel worden getoond, is best uitzonderlijk.”

Een van de Vlamingen die dat allemaal bekokstoofden, is dus Zouzou Ben Chikha. Samen met zijn broer Chokri sterkhouder van het theatergezelschap Action Zoo Humain, maar ondertussen ook bekend van een hele reeks series en films, waaronder Bevergem. Grond is het geesteskindje van Ben Chikha, en hij schreef het samen met Dries Heyneman en Wannes Cappelle, die tot de scenaristen van Bevergem behoorden, waarin hij een rol had. Zouzou Ben Chikha: “Het was een lang en intens proces en door corona kreeg je weer de neiging om van alles in vraag te stellen, maar productiehuis Lunanime heeft ons ruim de tijd gegeven. Voor mij was het een betaalde opleiding als scenarist, al had ik voor Bevergem wel al een paar keer zitten schrijven met Wannes. Met hem klikte het zo goed dat er een vriendschap uit is voortgekomen. In mijn hoofd schiet het altijd alle kanten uit, terwijl hij juist heel goed kan concretiseren. Als liedjesschrijver van Het Zesde Metaal moet hij ook in drie minuten een verhaaltje kunnen vertellen.”

COMPROMIS À LA BELGE
Grond graaft zich aflevering na aflevering dieper en dieper het drama in. Al blijven de grappen elkaar in ijltempo opvolgen. En het begint dus met dat idee om Marokkaanse aarde in te voeren om mensen met een Marokkaanse achtergrond in België te begraven. Vanwaar kwam dat idee? Ben Chikha: “Bij een bezoek aan mijn ouders ging het gesprek op een gegeven moment over de dood, en zei mijn moeder dat als ik ooit voor hen zou sterven, er in Tunesië een mooi plekje zou zijn om mij naast mijn grootouders te begraven. Mijn vrouw en kinderen trokken al meteen grote ogen en op de terugweg in de auto zeiden ze: 'No way!'”

“Dan was er nog het verhaal van een Turks koppel dat een kindje verloren had. De moeder wilde het in België begraven maar de vader, onder druk van de familie, in Turkije. Een tijd later is die vrouw aan de grens tegengehouden met het lijk van het kindje, dat ze in België wilde herbegraven. Die verhalen maken duidelijk hoe gevoelig het onderwerp ligt, en hoe het raakt aan thema's als identiteit en een thuis hebben. Als iemand sterft, wordt dat een heel emotionele kwestie. Toen mijn grootouders in Tunesië werden begraven, is de band die ik voordien met hen had ook volledig verbroken. Dus waarom geen compromis à la belge, en die aarde naar hier laten overkomen als dat een oplossing kan bieden voor dat emotionele probleem? Dat is natuurlijk vooral een zot idee voor een fictieserie. Toen we het pitchten bij een aantal mensen met migratieachtergrond werd er ook mee gelachen. Maar achteraf werd er ook van gezegd dat het misschien nog niet zo'n slecht businessplan zou zijn. Een van hen was trouwens burgemeester van Sint-Joost Emir Kir. Die zei dat een volk zonder kerkhof ook geen rustpunt en geen rouwplaats heeft.”

Ook Ben Hamidou heeft een uitvaartverzekering, maar denkt niet dat hij in Marokko begraven zal worden. “Bij de eerste generatie zal nog zo'n 80 procent gerepatrieerd worden, schat ik, omdat de aarde waarop zij vroeger woonden nog van belang is. Maar bij de tweede en derde generatie, die hier altijd heeft gewoond, gewerkt en geleefd, zal de verhouding eerder omgekeerd liggen. Mijn verzekering dekt beide opties, maar ik heb veel vrienden die in België begraven zijn, en dat zal bij mij waarschijnlijk ook het geval zijn. Ik ga nog op vakantie in Marokko, maar mijn land is hier, en mijn kinderen zullen de reis niet willen maken. Er is ook een heel goede moslimbegraafplaats in Schaarbeek waar al familie van mij begraven ligt. Dat gebeurt perfect volgens de islamitische rituelen en is veel gemakkelijker voor de nabestaanden.”

ONDER AAN DE LADDER
Ligt een komische serie die raakt aan dood en religie dan niet te gevoelig? Ben Chikha: “We wilden geen zware, maar juist een luchtige serie maken. Dat kan ook als je het op de juiste manier doet. We hebben in de voorbereiding ook met een aantal imams gepraat, maar religie is in deze serie eerder een deel van de context dan een thema. Dat begraven is veel meer een menselijke, emotionele, culturele en sociale zaak dan een religieuze. De bedoeling van deze reeks is vooral eens een inkijk te geven bij een Marokkaans gezin zonder dat het gaat over terrorisme, rellen, drugs of de mocro-maffia, én met een fikse dosis humor. Onze ouders van de eerste generatie migranten dragen dat tragikomische ook een beetje mee. Ver weg van thuis moesten ze onder aan de ladder helemaal herbeginnen, en de droom om ooit met het verdiende geld terug te keren is voor bijna niemand uitgekomen. En als je in een moeilijke positie zit, zijn humor en zelfrelativering vaak het enige wapen. Vlamingen van hier gaan naar stand-upcomedy om te lachen, wij gaan daarvoor naar onze familie.”

Toch is het straf hoe de makers van het oer-West-Vlaamse Bevergem ook die snelle, jonge, 'Brusselse' humor van de straat overbrengen in de reeks. Ben Chikha: “Wannes, Dries en ik hadden al veel grappen geschreven. Ik heb natuurlijk ook zes jaar in Brussel gewoond en al een heel parcours afgelegd met Mourade Zeguendi (de acteur die ook in Action Zoo Humain en in Grond zit, red.). Maar zowel Adil en Bilall als de acteurs hebben ook nog veel toegevoegd. Veel van wat bij de repetities nog naar boven kwam, hebben we kunnen gebruiken. Acteurs met een migratieachtergrond zijn nog altijd niet dik gezaaid, omdat kiezen voor acteren voor hen nog onzekerder is dan voor anderen. Maar er is wel een heel reservoir aanwezig van jonge mensen met humor en talent. We hebben daar keuzes in durven te maken, zoals voor Yassine (Ouaich, red.), die als nieuweling maar een paar repetities nodig had. Nederlands is de belangrijkste taal in de serie, omdat ons doelpubliek dat van Play4 is, maar we springen ook op heel natuurlijke wijze naar Frans en Arabisch. Dat voelt ook heel juist, om dezelfde reden waarom Bevergem in het West-Vlaams moest.”

Is de serie ook geschreven met Brussel in het achterhoofd? Ben Chikha: “Eerst was er sprake van Vilvoorde, maar toen Adil en Bilall als regisseur in beeld kwamen, zeiden die meteen dat het Brussel moest worden. Zij hadden hier al gedraaid en wisten dat dat qua beeldvorming veel beter zou zijn. Praktisch is Brussel voor een productieploeg niet altijd een cadeau, maar ik moeten zeggen dat ze gelijk hadden. Het was hier de max. We hebben hier lang gedraaid en op één incident na nooit ergens last van gehad. Je hebt hier dat broeierige van de grootstad, en het resultaat is een positief verhaal uit Molenbeek.”

Adil en Bilall draaiden twee afleveringen zelf, maar waren betrokken bij de hele reeks, waarvan Mathieu Mortelmans de andere afleveringen voor zijn rekening nam. “Adil en Bilall stonden natuurlijk op ons verlanglijstje, omdat ze voeling hebben met het onderwerp en een stijl hebben die het scenario flashy kon maken en ritme kon geven. We wilden ook een publiek bereiken dat breder gaat dan het Canvas-publiek.”

Volgens Ben Hamidou zit dat brede publiek er ook in, temeer omdat de serie ook op Netflix te zien zal zijn. “Ik had na Black natuurlijk al van Adil en Bilall gehoord, maar het is toch vooral in Vlaanderen dat ze sterren zijn. Zij slagen erin ernstig en professioneel te werken op een coole en ontspannen manier. Ik denk dat deze serie overal kan aanslaan, omdat je bij het particuliere moet beginnen om bij het universele uit te komen. Er bestaat niet zoiets als dé migrantengemeenschap, want elke gemeenschap is meervoudig, maar voor een keer zullen mensen met een migratieachtergrond kunnen zeggen dat dit een reeks is die op een positieve manier over hen gaat. Velen zullen de traditionele vader herkennen, de zoon die rebelleert, of de dochter die tussen hen in staat. En uiteindeljk kan iedereen zich herkennen in dit verhaal over identiteit, generaties, en belangrijke levenskeuzes.

GROND
elke dinsdag, 20.35, Play4, www.goplay.be, later op Streamz en Netflix