Laure Prouvost en Flavien Berger: 'We willen kijken wat er overblijft na de chaos'

Eindelijk kunnen de Franse Brusselaars Laure Prouvost en Flavien Berger de film die in 2019 in première ging op de Biënnale van Venetië voorstellen in hun thuisstad. Deep see blue surrounding you gaat over fluïde identiteiten en arbitraire grenzen. “Streven we als kunstenaar niet allemaal een utopie na?”

Sinds ze in 2013 de Turner Prize won, grijpen de tentakels van de gerenommeerde Franse multimediakunstenares Laure Prouvost (43) alleen maar wilder om zich heen. Haar visuele werk brengt installaties, video, muziek en taal op een vaak verrassende en spitante manier samen. In muzikant en producer Flavien Berger (35) heeft ze ter ondersteuning van haar rijke verbeeldingswereld nu ook een spitsbroeder gevonden die al even hybride is.

Het tweetal werd aan elkaar gekoppeld door Martha Kirszenbaum, de commissaris van hun show op de Biënnale van Venetië. In een surreële omgeving die veel weg had van een onderwater­cinema zwom hun immersieve totaalspektakel behendig rond actuele thema's als identiteits­fluïditeit, migratie en klimaatopwarming.

“Ik was niet vertrouwd met het werk van Laure omdat de kunstwereld niet mijn normale habitat is,” zegt Berger, die tijdens het interview in zijn geboortestad Parijs vertoeft, maar digitaal mee is aangeschoven aan de werktafel van Prouvost in Molenbeek. “Maar haar solotentoonstelling in Antwerpen sloeg me met verstomming. Ik was verrast omdat haar kunst me deed lachen. Ook al behandelt ze zwaarwichtige thema's, ze gaat er op een heerlijk lichte manier mee om.”

Prouvost herkende dezelfde speelsheid in Bergers muziek. “Dat had Martha goed gezien: we waren klaar om met elkaar te beginnen spelen. Ik vond Flaviens muziek heel melodieus, dromerig en zwevend – ideaal als soundtrack voor mijn universum, waarin ernstige onderwerpen gekruid worden met humor. Mijn kunst is soms arty en bevat veel verwijzingen, maar ik heb altijd geprobeerd om te vermijden dat ze snobistisch werd, want dat ondermijnt de toegankelijkheid.”

Hoe zijn jullie in Brussel terechtgekomen en waarom blijven jullie hier hangen?
Flavien Berger: Ik arriveerde acht jaar geleden om met vrienden een grote studio op te starten: De La Charge in de Théodore Verhaegenstraat in Sint-Gillis. Het was een huis met drie etages: de studio bevond zich op min één, op het gelijkvloers waren er kunstenaarsateliers en op de eerste verdieping zaten enkele designartiesten. Allemaal wilden we de Brussel-ervaring tot op het bot beleven. Omdat hier zoveel mogelijk is, ben ik daarna gebleven.
Laure Prouvost: Ik wilde dichter bij Flavien zijn. (Lacht) Nu zijn we zowat buren, want hij woont in Anderlecht, op amper tien minuutjes. Eerder woonde ik jarenlang in Londen en Antwerpen. Ik hield van die steden en ik mis de vrienden, maar in Brussel beland je toch meer vanuit het idee om een avontuur te beleven. Je ontmoet er veel nieuwe mensen. Dat creëert mogelijkheden. Dingen gebeuren hier makkelijker omdat er geen systeem is. Dat kan erg vervelend zijn, maar voor kunstenaars heeft het veel voordelen. In Frankrijk gaat alles er rationeler aan toe. Hier is alles plooibaarder. Je bevindt je in het centrum van de actie. Er is veel beweging en de kunstscène is ook nog erg jong.

Laure, in je film met de toepasselijke naam They parlaient idéale maakt een superdiverse groep van personages een utopische reis die eindigt in het Franse paviljoen van de Biënnale van Venetië. Zou Brussel ook de bestemming van zo'n trip kunnen zijn?
Prouvost: Ja, misschien zelfs nog meer. Het fantastische aan Brussel is dat er veel nog moet gebeuren. De stad zit niet vast in het verleden, maar is in flux.
Berger: In de utopie ligt het idee besloten dat ze tijdelijk is. Dat zou betekenen dat we in Brussel in transitie leven, en dat gevoel heb ik ook. Sommige delen zijn op weg om een nieuwe stad te worden. Ik heb het zien gebeuren in Parijs, waar ik een kleine dertig jaar woonde. Maar in andere delen zie ik daartegen gelukkig veel weerstand. Waar ik zelf woon zie ik alvast nog veel hoekjes van vrijheid en woestenij. Een levendige stad heeft zulke kleine explosies van wildheid nodig.
Prouvost: Londen was er twintig jaar geleden ook zo aan toe. Ik heb nog altijd een zwak voor de stad, maar ze is erg veranderd. Ketens domineren het straatbeeld. Alles moet er tegenwoordig waarde genereren, opbrengen. De woestenij is weg. Het paradoxale is dat precies omdat er niet zo goed zorg is gedragen voor Brussel, hier meer ruimte voor kunstenaars en muzikanten is ontstaan. Niet tot het systeem behoren is een uitstekende voedingsbodem voor vrijheid.

Wat is er nodig om je hier een burger te voelen?
Berger: Dat is een vraag die ik mezelf de laatste tijd veel stel, want ik wil deel uitmaken van mijn stad en mijn buurt. Vroeger had ik nooit naaste buren. Er waren alleen flatbewoners die onder of boven me woonden. Gemeenschapszin betekent voor mij: beginnen bij je dichtste buren. Begroet ze, schud ze de hand, vorm cirkels van vriendschap en zorg, en laat deze geleidelijk aan groter worden, zodat je na een tijd ook de andere mensen uit je straat kent. Zorg dragen voor wie en wat je omringt is de essentie.
Prouvost: Je verbinden met je leefomgeving is een trage beweging, maar ik ben ervan overtuigd dat je moet blijven communiceren, zeker met mensen die geïsoleerd zijn. In de quartier waar ik woon blijft dat een uitdaging. Er is gettovorming, terwijl wisselwerking voor nieuwe generaties juist heel belangrijk is. Het is een van de redenen waarom ik hier ben komen wonen. Hier valt nog veel te zoeken en te vinden. In feite gaat mijn film over je tentakels gebruiken om je omgeving te voelen en je te laten versterken door de andere. Tegelijk voel ik me hier in Brussel nog altijd een buitenlander.
Berger: Dat is juist zo fijn. Wonen in Brussel is één grote oefening in bescheidenheid. Je kan niet naar deze stad komen om ze te veroveren, en al zeker niet als je alleen Frans en Engels spreekt. Je zal altijd een minderheid zijn. Maar ik hou van het avontuur dat daarbij komt kijken, van het feit dat er nog zoveel te fiksen valt.
Prouvost: Je moet de stad ook een beetje willen bevechten, want soms is er gewoonweg geen houvast. Je moet jezelf constant herpositioneren.

In het begin van de film zegt de onderwijzer: “Permettez-moi de vous montrer d'où nous venons et où nous allons.”
Prouvost: En hij doet dat aan de hand van een mijter die hij heeft beschilderd met allerhande symbolen en personages uit de wereldgeschiedenis. Enkele duizenden uren werkt hij aan één mijter, maar voor zijn leerlingen is het een oneindige bron van verhalen. In de film wilde ik vooral mensen opvoeren die los van hun maatschappelijke status heel passioneel bezig zijn: kunstenaars, dansers en muzikanten uiteraard, maar dus ook een leraar, een priester, een goochelaar. Niet alles stond in het script. Onderweg hebben we ook het toeval laten spelen.

Op een bepaald moment zien we een orkestje het fameuze Palais Idéal betreden van de beruchte Franse postbode en amateurarchitect Ferdinand Cheval, terwijl het nota bene een instrumentale versie speelt van 'L'Italiano' van Toto Cutugno.
Berger: Willen we als kunstenaar niet allemaal een Facteur Cheval zijn? Streven we niet allemaal het idee na dat we in ons hoofd hebben, hoe utopisch of naïef het ook is?
Prouvost: Soms ga ik voluit voor clichés, en dit zijn er twee. (Lacht) De bestemming van onze reis was natuurlijk Italië, een land waarover veel gemeenplaatsen zijn verspreid, niet het minst in de videoclip van 'L'Italiano' met zijn spaghetti en Romeinse beelden. Met mijn show op de Biënnale wilde ik onderzoeken wat het betekent om tot een natie te behoren, wat het doet met je identiteit als het systeem je constant in dat specifieke vakje stopt, terwijl onze reis natuurlijk juist duidelijk maakt dat onze identiteiten fluïde zijn. Met onze superdiverse groep overstegen we generaties, geslachten, rassen en naties.

Toen jullie de show in Venetië voorstelden, was de voordeur op slot. Waarom?
Prouvost: Waarom heb je ze op slot gedaan, Flavien? (Lacht)
Berger: Ik was de sleutel kwijt!
Prouvost: We wilden het publiek vooral laten voelen wat het betekent als je niet welkom bent langs de grote poort, maar steevast de achterdeurtjes moet opzoeken. Tegelijk steek ik de draak met het idee dat een natie op een Biënnale steevast haar beste kunstenaars in de spotlights wil zetten, terwijl die zelf meestal meer ervaring hebben met de hoekjes en de steegjes achterom. Daar vinden ook de interessantste gesprekken plaats. Aanschuivend voor de achterdeur was er ook meer interactie tussen de bezoekers, die er hun eigen privilege in vraag konden stellen. Tijdens de opnames van de film in 2018 domineerden stervende migranten in de Middellandse Zee het nieuws, terwijl we eigenlijk allemaal migranten zijn. Alleen heb ik het geluk beschouwd te worden als een expat, en kan ik me met minder politieke en sociale druk door het leven en de wereld bewegen dan veel andere migranten.
Berger: Alle personages in de film streven naar een inclusievere wereld. Een van hen zegt letterlijk dat we allemaal zouden moeten samensmelten. De show in Bozar, met na de projectie van They parlaient idéale en begeleidende performances van vier personages uit de film ook nog concerten van Lafawndah (muzikaal alter ego van de muzikante Yasmine Dubois, red.) en mezelf, is een verdere exploratie van de originele voorstelling in Venetië. We maken er een postapocalyptische aftershow van. We checken wat er overblijft na de chaos.
Prouvost: Hopelijk worden de mensen die de show gezien hebben een tentakel van die boodschap. Het is bij uitstek mijn meest directe werk. Als je de zaal binnengaat, maak je er deel van uit.

Er duiken octopussen op in je kunstwerken en je films, op je bord op restaurant en in je taalgebruik? Waar komt die fascinatie vandaan?
Prouvost: Ik weet het niet. De eerste octopus zat in mijn film The wanderer uit 2012, over een getormenteerde schrijver die zijn verhalen neerpent met verse octopusinkt. Misschien dat ik het daarom zo'n intelligente wezens vind… maar dan eerder op een fysieke dan op een mentale manier. Hun tentakels kunnen echt overal opduiken. Des te meer je erover leest, des te fascinerender je ze vindt. Wist je dat ze drie harten hebben? En dat het vrouwtje sterft wanneer haar eieren uitkomen? Ze offert zichzelf op voor nieuw leven, maar kan zo dus ook geen levenservaring doorgeven aan haar kroost.
Berger: Ja, octopussen moeten elke generatie opnieuw beginnen. Crazy!

DEEP SEE BLUE SURROUNDING YOU / VOIS CE BLEU PROFOND TE FONDRE
8/10, 20.00, Bozar, www.bozar.be
NUITS SONORES & EUROPEAN LAB BRUSSELS
6 > 10/10, Bozar, C12, La Vallée, www.nuits-sonores.be